Семинар сабақтары Зертханалық сабақтар соөж сөж 2 15
жүктеу/скачать 0,52 Mb.
|
Түркі халықтар әдебиеті, А.А.Ақболатов
- Бұл бет үшін навигация:
- СӨЖ тапсырмалары
- Алтыншы апта №6 дәрістің тақырыбы
- Абай мен Әжінияз шығармаларының үндестігі.
- 6 практикалық сабақтың тақырыбы
| 5-СОӨЖ тақырыбы: Жиен жырау Тағайұлы шығармашылғы.
Тапсырмалар: жырау поэзиясындағы зар заманды қазақ әдебиеті тарихындағы зар заман кезеңімен салыстырмалы типологиялық талдау Есеп беру түрі: реферат () СӨЖ тапсырмалары: Бердақ шайырдың «Амангелді», «Шежіре», «Ақымақ патша» дастандары Есеп беру түрі: мазмұнын оқу, оқырман күнделігі бойынша тапсыру. Әдебиеттер (негізгі, қосымша): 1. Қазақ совет энциклопедиясы. 2том. 230-231 беттер. 2. Р.Бердібаев. Жұлдыздар жарығы. – алматы: «Білім», 2000.-248 бет. 3. Қарақалпақ жырлары. А., 1961. 4. Тойшыбаев С. Қазақ-қарақалпақ әдебиеттерінің байланысы. А., 1977. 5. Сейітов С. Жақын жағалаулар. Кітапта: Туысқандық туғызған А., 1979. Алтыншы апта №6 дәрістің тақырыбы: Қазақ-қарақалпақ, қарақалпақ-қазақ әдеби байланысы. Абай мен Әжінияз шығармашылығының үндестігі Терминдер мен анықтамалар: әдеби үндестік, әдеби байланыс Дәрістің топтама-тәсімі ( тірек конспектісі немесе тезистер) Абай мен Әжінияз шығармаларының үндестігі. Қазақ-қарақалпақ, қарақалпақ-қазақ тілдері - түркі тілдес халықтар арасында ең жақын тілдердің бірі. Абайдың сөз өнері, туындылары қазақ халқына қандай ардақты болса, «сұрасқанда түбі бір, көріскенде түрі бір» қарақалпақ халқына «Қарақалпақ классикалық әдебиетінің биік шыңы Бердақ» шығармалары сондай бағалы, әрі қадірлі, әрі таныс. Екі халықтың сөз өнерін жасаушы қайраткерлері сөз өнерлерін жасау жолынды бірімен-бірі қоян қолтық араласып жүрді. «Түркістан уәлаяты» газетінің 1978 жылғы № 11, 12 сандарында Күнқожа Шернияз ақынмен дос болып хабарласып тұрғаны, Күнқожаның қазақ ақындары Күдерімен, Ұлбикемен, Құлымбет шайырдың Әбубәкірмен, Әжінияз қожаның Торғай облысындағы кіші жүз Тама руының Менеш атты ақын қызымен айтысқаны туралы мақалалар басылған. Бердақ өзінің көлемді «Айдос би» дастанын қазақша жазды. Қарақалпақ поэзиясының лирик ақыны Әжінияз да өлең жырларын қазақша жазған. Қарақалпақ ақындарының қазақтың суырып-салма ақындарымен өнер сайысына түсуі, Бердақ пен Әжінияз секілді қарақалпақ әдебиеті саңлақтарының шығармаларын қазақша шығаруы қарақалпақтардың Абайды түпнұсқада оқитындығын білдіреді. Абай шығармалары қарақалпақ халқы арасында алғашында кеңінен насихатталды.1899 жылы Т.Ізтілеуов Бұхарадағы әйгілі оқу орны Мир-Арабтың Көкелташ медресесінде оқыған. Жас ақын медресе сабағынан қолы босаған кездерде қарақалпақ еліндегі қазақтар мен қарақалпақтар арасында болып, соларға шығыс әдебиеті маржандарын, қазақ жырларын, Абай шығармаларын насихаттап ел арасына таратумен айналысқан. Ол: «Хорезм жұрты хабарлы, Шорахан, Төрткүл, Шымбайды Киіз үйлі қазақтың Есіткен жері сөзімді Аяқ асты қылмайды....»- дейді. Шорахан, Төрткүл, Шымбай - Қарқалпақстандағы жер аттары. Төрткүл, Шымбай - елдің Нүкістен бұрынғы астанасы. Тұрмағанбет-Абай шығармаларын қарақалпақ еліне тұңғыш таныстырушы болса, Бердақ шығармаларында Сыр бойындағы қазақтарға жыл құсындай алғаш жеткізуші. «Келдің-дағы Жайхун бойын аралап, Қазақтарға жырлап бердің Бердақты...» деген ақын З.Дәулетбаевтың өлең тармақтары пікіріміздің дәлелі болмақ. Т.Ізтілеуов пен жиын тойда талай бас қосқан, сырлас, сапарлас, дос болған ақын Қ.Баймағанбатов; «Ол Бердақ шығармаларын жаттап қарақалпақ әнімен Садриддин Айниге жырлап берген», -дейді. Демек, Т.Ізтілеуов - Бердақ жырларын қазақтарға тұңғыш таныстырушы болса, әрі Бердақ шығармалары арқылы қарқалпақ әдебиетін С.Айни арқылы тәжік халқына, тәжік әдебиетіне бірінші жеткізуші. Абай шығармаларының қарақалпақ халқына таралуына әдебиетші ғалымдар елеулі еңбек сіңірді. Әдебиетшілер қарақалпақ әдеиеті тарихын зерттеу кезеңдерінде Абай есімін, шығармаларын атап отырды. Қарақалпақ халқының алғашқы академигі М.К.Нұрмұхамедов Бердақтың қарақалпақ әдебиетіндегі алатын орнын «Пушкин-орыс, Шевченко-украин, Руставели-грузин, Науаи-өзбек, Абай-қазақ, Мақтымқұл-түркімен халықтары үшін қандай болса, Бердақ та қарақалпақ халқы үшін сондай», - деп бағалағанда, Абайдың дара ақын екенін мойындау, Бердақты тану үшін осы ұлы ақындарды тану қажеттігін нұсқағандығы. Қарақалпақ әдебиеті тарихының білікті зертеушісі Баекеш Қалымбетов «Әжінияздың лирикасы» еңбегін жазғанда Абайдың Әжіниязбен, Әжінияздың айырым шығармаларын Абай сатираларымен салыстырып, образ жасау шеберліктерінен үндестік табады. Ғалым Әжінияздың «Ала құс» сатирасын былай талдайды: «Аспанда жүр ала-ала көрініп, Жерге түссе құйрығынан сүрініп. Балақ тепкірінен түріліп, Тарландай тітіренер біздің ала құс. Ала құстың бүркіт кебі тырнағы , Хасла жаздырылмас ұрса қармағы, Елге ауыр түссе керек салмағы, Соныңдай бимаза біздің ала құс». Халқымыз көбінесе тұрақсыз сатқын адамдарды сауысқанға теңейді. Ал сұм адамдарды түлкіге, аңқау адамдарды түйеге теңеп, тағылымды сөздерменен көпшілікті дұрыс болуға уағыздайды. Көп ұнамсыз адамдарға «хақ кедей шық-шықтап» дейді. Міне, Әжінияз бұл жерде «Ала құс» арқылы өзі жасаған дәуірлердегі ел билеген алаяқтарды хәккеге теңеп, көркем образды сөзбен әжуә етіп, түйреп отыр. Ал, Абай шығармаларында бұл образ былай берілген: «Болыс болдым, мінекей, Бар малымды шығындап... Сөйтсе-дағы елімді, Ұстай алмадым мығымдап, Күштілерім сөз айтса, Бас изеймін шыбындап.. Сыртқыларға сыр бермей, Құр күлемін жымыңдап..» Абай сол дәуірдегі болыстардың барлық сырын астарламай-ақ сол табиғи қалпында беріп отыр. Бұдан тақырып бір болғанымен, көркем образбен баяндау әдісінде әрбір өлеңнің өз стилі мен өз тәсілі бар екендігін көреміз. Абай пікірін болыстың монологі арқылы берсе, Әжінияз сол дәуірдегі билерді астарлы мәнде беріп, сынға алады, ал шайырдың дидактик өлеңдерінен басқа әзірге табылған 195 қатардан тұратын 10 мұхаммесі бар. №6 практикалық сабақтың тақырыбы:Абай және қарақалпақ әдебиеті Тапсырмалар:Екі шығармашылық тұлғаны салыстырмалы түрде әдеби схемалық талдау. Тақырыбы, идеясы. Эпостың тілі. жүктеу/скачать 0,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|