Дегерес, қазақтың – етті-жүнді, гемпшир, кросбред, цигай қолтұқымдары. Дегерес қойы Орталық және оңтүсті к Қазақстанда өсіріледі, ол етті – жүнді, құйрықты қой.
Ұяң жүнді құйрықты қолтұқым.
Қарғалы және сараджын қолтұқымдары. Қарғалы қойын еділбай, дегерес қошқарларын қылшық жүнді, құйрықты саулықтарымен жұптастыру арқылы шығарылған. Ол етті – жүнді қолтұқым. Сараджын қойы ертеде Түркіменстанда халықтық сұрыптау нәтижесінде шығарылған. Жүні ақ түсті, талшығы біркелкі, кілем тоқуға ыңғайлы. Бұл қой шөлейтті жерлерде өсіріледі.
Биязы жүнді қолтұқым
Жүні биязы, жіңішке. 8 қой тұқымы бар, соның бірі – арқар-меринос қойы, ол 1934-1950 жж И.С. Бутариннің, Ә.Есенжоловтың, А.Жандеркиннің басшылығымен арқардың қошқарын жергілікті саулық қойлармен жұптастыру арқылы шығарылған.
Қылшық жүнді құйрықты қолтұқым
Еділбай, қаракөл қойы, қазақтың қылшық жүнді қолтұқымдар ы жатады. Еділбай қойы ертеден келе жатқан қолтұқым, негізінен Батыс Қазақстанда өсіріледі.
Қаракөл қойы – бағалы елтірісі арқылы әлемге танымал қой. Ол бұдан 3-3,5 мың жыл бұрын Орта Азия жерінде халықтық сұрыптау арқылы шығарылған.
Ірі қара шаруашылығы
Ірі қараның арғы тегі
Жабайы ту, 17 ғ басында жойылған.
Қойды алғаш қолға үйреткен орталықтар
Бұдан 7-10 мың жыл бұрын Жерорта теңізі маңы елдері қолға үйреткен.
