ХХ ғасырдағы христиандық философия

353
Нақтылы дүниеге келген заттардың «өмiр сүруi» (existentia) мен 
мән-мағынасы (essentia) бар. Олар бiр-бiрiмен қосылып, сонымен қатар 
бөлiнiп жатады. Бұл дүниеде өмiр сүру, яғни болмысқа қатысты болу 
дегенiмiз – жаратылғандықтың белгiсi. Екiншi жағынан, мән-мағынаға 
ие болу дегенiмiз – нақтылы, белгiлi зат болумен тең, олай болса, 
ол әрқашанда шектелген, өтпелi, ол – жалпы болмыс емес, тек қана 
нақтылы болмыс. Жак Маритеннiң айтуына қарағанда, әрбiр болмыс 
өмiр сүру мен мәндiлiктен тұрады. «Мәндiлiк бұл зат не деген сұраққа 
жауап берсе, мысалы, тас, «өмiр сүрудiң» қоятын сұрағы тiптi басқаша: 
Ол бар ма, яғни дәл қазiр өмiр сүрiп жатыр ма, әлде жоқ па? Олай болса, 
бұл дүние кездейсоқ оның шеңберiнде әрбiр заттың болуы да, болмауы 
да мүмкiн. Нақтылы дүние тәуелдi, өз-өзiне жеткiлiксiз, тек қана Құдай 
толыққанды кемелiне келген болмыспен тең», – деп қорытады өзiнiң 
ойын Ж.Маритен.
Адам дене мен рухтан тұрады. Ол өзiнiң материалдық қажеттiліктерiн 
мемлекеттiң шеңберiнде әлеуметтiк пенде ретiнде өтесе, тұлға ретiнде 
ол Құдайға тәуелдi. Сондықтан бұл философия адамның материалдық 
мәселелерге (бiр жағынан, жетiспеушiлiкке, екiншi жағынан, оның 
көптiгiне) көп көңiл бөлгенiн жаратпайды. Өйткенi адам – зат емес, ол 
тұлға. Олай болса, жердегi тәртiп рухқа тәуелдi болуы қажет. Адамның 
жеке өмiрi өзiнiң шеңберiнде жабылып қалмай, басқа адамдарға ашық 
болуы керек.
Христиандық философияның негiзгi мәселелерiнiң бiрi – сенiм 
мен бiлiмнiң арақатынасы. Бұл мәселенiң дiни шешiмiн алғаш рет 
Ортағасырда Ф.Аквинский тапқан болатын. ХХ ғ. дiни философия осы 
шешiмдi бұлжытпай орындап, қадағалап отыруға тырысады. Ол шешiм, 
бiлiмге қарағанда, сенiмнiң басымдылығы. Дiни сенiм мен ақыл-ой 
арқылы дүниетану – бiр-бiрiне қарсы емес, бiрiн-бiрi ығыстырмайды, 
керiсiнше, бiрiн-бiрi толықтырады, олар бiр өзенге құятын екi бұлақ 
сияқты. Сенiмнiң түпкi қайнар көзi – Құдайдың адамға берген аяны, 
оның ақиқаттығына еш күмән келтi-руге болмайды. Ақыл-ой арқылы 
дүниетану – жаратылған пенде – адамға берiлген үлкен сый. Бiрақ 
қайсыбiр адам шектелген, соңы бар пенде болғандықтан, оның бiлiм-
тануы да сол сияқты, ол бәрiн бiле алмайды. Олай болса, ақыл-оймен 
табылған бiлiмдi әрқашан құдiреттi түрде берiлген сенiм ақиқаттарымен 
салыстырып, бақылап отыруымыз қажет. Олардың ойынша, ол, әсiресе 
ХХ ғ. ғылыми-техникалық революцияның жетiстiктерiн сараптау үшiн 
аса қажет.
Осы тұрғыдан олар ХХ ғ. ашылған ұлы ғылыми жаңалық-
тарды Киелі кітаптың негiзгi қағидаларымен салыстырып, олардың 
«ақиқаттығына» баға бередi. Мысалы, ХХ ғ. екiншi жартысында астро-
физика саласында ашылған бiз өмiр сүрiп жатқан дүниенiң пайда 

354
болуы мен жасы жөнiндегi «үлкен жарылыс» теориясын алайық. 
Алғашында материя «сингулярлық», яғни орасан зор қысымның 
негiзiнде «нүктелiк» жағдайда өмiр сүрген. Ал оның өзi 13 млрд. жыл 
бұрын «үлкен жарылысты» тудырып, бiздiң галактикадағы жұлдыздар 
жүйесiнiң қалыптасуына әкелдi (Құс жолы). Жарылыстың күшi сондай 
орасан зор болғандықтан, осы уақытқа дейiн жұлдыздар бiр-бiрiнен 
алыстап, кеңiстiкте ұшып барады. Оны астрофизиктер: «Бiр-бiрiнен 
қашып бара жатқан галактика», – дейдi. Бұл теорияны қарапайым 
адамның санасына енгiзу өте қиын, өйткенi нүктеден, практикалық 
түрде, жоқтан бiздiң галактика сияқты орасан зор Дүние пайда болды. 
Ойлап қараңызшы: Күннiң iшiне 1 млн. жуық жер сияқты планеталар 
сыйып кетуi мүмкiн. Ал Күн – қарапайым орташа жұлдыз. Ал олардың 
саны тек біздің галактикада ғана 200 млрд. артық!!! Осының бәрi 
«нүктеден» пайда болды!!
Христиандық философияның бұл ғылыми жаңалыққа бер-
ген бағасына келер болсақ, олар бұл ашылған жаңалық Құдайдың 

жүктеу/скачать 3,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: