Серия «Филология». №2(110)/2023 25 doi 10. 31489/2023Ph2/125-131 Әож 82. К. А. Толеубаева, А. М. Смагулова

Көркем идея және драматизм 
Серия «Филология». № 2(110)/2023 
129 
тан ол автордың ойы мен сезімін көрсетеді, ендеше ол жазушы дүниетанымымен тығыз байланысты» 
[30; 104]. Әр жазушының қоғамдық-әлеуметтік ортасындағы тартыстар мен қарама-қайшылықтар 
оның шығармашылығында із қалдырады. Повестердегі жазушы қолданатын ұстанымы және танымы 
тұтаса келіп асқынған тартысқа ұласады. Бұдан шығатын қорытынды, авторлық концепция мен жа-
зушының дүниетанымы драматизмде айрықша көрінеді. Т. Есембеков: «Көркем драматизм мен кон-
фликтіні зерттеушілердің көпшілігі нақты шығарманың идеялық-тақырыптық бағытымен, жазушы 
концепциясымен байланыстырады», — деп жазады да, Гегельдің драматизмді идея күшінің маңызы-
мен байланыстырғанын, В. Белинский драматизмнің мәнін кереғар идеялардың қарама-қайшылығы 
деп бағалайтынын айтады [30; 105]. 
Қорыта айтқанда, қарастырылған кезеңдегі қазақ прозасы сол уақыттағы қоғамның өзекті мәсе-
лелерін бейнелейді. Драматизм арқылы адам жан дүниесі жан-жақты ашылып, тереңірек көрсетілген. 
Осы дәуірдің қаламгерлері М. Мағауин, Қ. Ысқақов, О. Бөкей, Ә. Тарази, С. Елубаев, М. Сүндетов, 
Д. Исабеков шығармаларынан драматизм ұғымына тән құбылыстар, шығармашылық ізденістер ай-
рықша көрінеді. Сондықтан да осы шығармалардағы драматизм табиғатын арнайы түрде қарастыру 
бүгінгі күннің талаптарын толық ескеру болып табылады. Прозадағы драматизм мәселесін тереңірек 
зерттеу — жанрлардың өзара тоғысуы арқылы бірін-бірі байыту құбылыстарын, сөз өнерінің қазіргі 
тенденциясын айқындауға жол ашады. Қазіргі уақытта әдебиетке қойылатын биік талаптардың бірі 
— драматизм. Қаламгер өз туындысында кез келген жанр талабын көркемдік-эстетикалық таным 
және драматизм табиғатына сәйкес тиімді пайдаланатыны заңдылық. Драматизм элементтерін шебер 
пайдалану арқылы күрделі рухани–адамгершілік, психологиялық түйіндерді суреттеудің негізгі құ-
ралы болып табылмақ. 
Әдебиеттер тізімі 
1
Қабдолов З. Жебе. Әдеби толғаныстар мен талдаулар / З. Қабдолов. — Алматы: Жазушы, 1977. — 380 б. 
2
Қирабаев С. Талантқа құрмет. Мақалалар, зерттеулер, портреттер / С. Қирабаев. — Алматы: Жазушы, 1988. — 248 б. 
3
Қасқабасов С. Қазақтың халық прозасы / С. Қасқабасов. – Алматы: Ғылым,1984. — 272 б.
4
Елеукенов Ш. От фольклора до романа-эпопеи (Идейно-эстетическое и жанровое своеобразие казахского романа) 
/ Ш. Елеукенов. — Алматы: Жазушы, 1987. — 352 с. 
5
Нұрғали Р. Сырлы сөз. Әдеби сын зерттеу / Р. Нұрғали. — Алматы: Жазушы, 2000. — 400 б. 
6
Майтанов Б. Психологизм — прозадағы жаңашыл арна / Б. Майтанов // Уақыт және қаламгер: Әдеби сын. — Алма-
ты: Жазушы, 1980. — 264 б.
7
Дәдебаев Ж. Қазіргі қазақ әдебиеті. Лекциялар курсы / Ж. Дәдебаев. — Алматы: Қазақ университетi, 2002. — 311 б. 
8
Тоқбергенов Т. Қос қағыс. Мақалалар мен портреттер /Т. Тоқбергенов. — Алматы: Жазушы, 1981. — 203 б.
9
Әшiмбаев С. Шындыққа сүйiспеншiлiк: сын мақалалар, портреттер / С. Әшiмбаев. — Алматы: Жазушы, 1993. — 
624 б. 
10
Серікқалиұлы З. Тағдыр және біз. Әдеби сыншылдық көзқарастар, толғаныстар. Эссе / З. Серікқалиұлы. — Алматы: 
Ана тілі, 1996. — 320 б.
11
Ергөбеков Қ. Баянғұмыр: Сын мақалалар / Қ. Ергөбеков. — Алматы: Жазушы, 1991. — 232 б. 
12
Хамзин М. Қазіргі қазақ романы: оқулық / М. Хамзин. — Қарағанды: ҚарМУ баспасы, 2001. — 40 б. 
13
Сыдықов Т. Мұрат пен міндет. Әдеби-сын мақалалар / Т. Сыдықов. — Алматы: Жазушы, 1987. — 320 б. 
14
Сарбалаев Б. Ақиқат алдында / Б. Сарбалаев. — Алматы: Жазушы, 1986. — 216 б.
15
Әбдезұлы Қ. Әдебиет және өнер / Қ. Әбдезұлы. — Алматы: Қазақ университетi, 2002. — 300 б.
16
Кәрібаева Б. Қазіргі қазақ әдебиетінің көркемдік даму арналары / Б. Кәрібаева. — Астана: Елорда, 2001. — 312 б. 
17
Жұмабеков С. Сын пернесi: мақала, сұхбат, эсселер / С. Жұмабеков. — Алматы: Жазушы, 1989. — 240 б.
18
Пірәлиева Г. Көркем прозадағы психологизмнің кейбір мәселелері (Түс көру, бейвербалды ишараттар, заттық әлем) 
/ Г. Пірәлиева. — Алматы: Алаш, 2003. — 328 б.
19
Поспелов Г.Н. Теория литературы / Г.Н. Поспелов. — М.: Высш. шк., 1978. — 331 с.
20
Хализев В.Е. Теория литературы / В.Е. Хализев. — М.: Высш. шк., 1999. — 398 с. 
21
Тюпа В.И. Художественность / В.И. Тюпа // Введение в литературоведение. Литературное произведение: основные 
понятия и термины. — М.: Высш. шк., 1999. — 556 с.
22
Волков И.Ф. Теория литературы: учеб. пос. для студ. и преп. / И.Ф. Волков. — М.: Просвещение, 1995. — 56 с. 
23
Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық / Бас ред. И.Н. Тасмағамбетов. — Алматы: Аруана, 2005. — 577 б. 
24
Қабдолов З. Сөз өнері / З. Қабдолов. — Алматы: Қазақ университеті, 1992. — 350 б. 

К.А. Толеубаева, А.М. Смагулова 
130 
Вестник Карагандинского университета 
25
Философиялық сөздік. — Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 1996. — 525 б. 
26
Нургали Р. Движение жанров / Р. Нургали // Вопросы литературы. — 1980. — № 7. 
27
Бөкей О. Атау кере (Қауіпті будан). Хикаяттар / О.Бөкей. — Алматы: Ан Арыс, 2010. — 876 б. 
28
Асқаров Ә. Батқан күннің бояуы. Социализм хикаясы. Повесть / Ә. Асқаров. — Астана, Елорда, 2011. — 310 б. 
29
Базарбаев М. Көрікті ойдан — көркем сөз / М. Базарбаев. — Алматы: Рауан, 1994. 
30
Есембеков Т.У. Драматизм и казахская проза / Т.У. Есембеков. — Алматы: Ғылым, 1997. 
31
Төлеубаева К.А. Қазақ романдарындағы драматизм (1970-1980 ж.ж.): филол. ғыл. канд. ... дис. автореф. Мамандығы 
10.01.02 – Қазақ әдебиеті / К.А. Төлеубаева. — Астана, 2004. — 32 б.
К.А. Толеубаева, А.М. Смагулова 

жүктеу/скачать 435,26 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: