атап көрсетілген. Бұл үндеу казак ш аруалары ны ң саяси оян ған ы н,  олардың

Кдзакстандағы жұмысшы козғалысының да, аграрлық қозғалыстың да, 
жалпы өлкедегі азаттықкүресініңдамуындаХІХ-ХХғасырлар шебіндетуын- 
даған зиялылар айтарлықтай рөл атқарды.
Өзінің кұрамы мен бағыттары, коғамдық-саяси қызметінің сипаты бойын- 
ша зи ялы лар әр түрлі топтарды біріктірді, бірақ оның негізгі бөлігін, 
дәрігерлерді, мұғалімдерді, адвокатгарды және басқаларын коса алғанда, отар- 
шылдық-әкімшіліктіңөкілдері кұрады. Бұлардворяндардан, қоғамныңтөменгі 
топтарының әртекті ортасынан шыккандар еді. Олардың көпшілігі үкіметті 
жақтаған империялык позиция ұстанды. Бірақарасында социал-революцио- 
нерлер, социал-демократтар және басқа да революцияшыл элементгер аз бол- 
маған саяси айдауда жүргендер өлкенің кала еңбекшілерінің бой көрсетулеріне 
ерекше белсенді түрде катысты. Көптеген қалаларда революциялық және ли- 
берал-демократиялык (кадеттер, октябристер және т.б.) партиялардың да, 
каражүздік партиялардың да ұйымдары пайда болды, оларда зиялылардың 
өкілдері елеулі жағдайға ие болды.
Қ азак халкының өлкедегі аграрлык мәселені әділ шешу жолындағы 
күресімен тығыз астасып кеткен ұлт-азаттык козғалысындағы казак зиялы- 
ларының маңызын атап өту ерекше зор. Жергілікті зиялылардың қатары 
өздерінің көзкарастары мен іс әрекеттері жөнінен ерекшеленді. Олардың 
кейбіреулері, негізінен төменгі топтардан шыккандары социалистік идеялар- 
ды ұстанды, социал-демократгар, эсерлер және баскалар болды немесе соларға 
кызмет істеді. Мысалы, Омбы почта-телеграф кеңсесініңтелеграфисі, кеңсе 
кызметшілері бас көтеруін ұйымдастырушылардыңбірі, Қарқаралыдан шык- 
кан Мұхаммед-Мақсұт Хамидуллин-Бекметов, кейбір мәліметтерге Караган­
да, 1903 жылдан РС Д Ж П мүшесі болып, әсіресе 1905 жылғы казандағы 
Бүкілресейлік саяси ереуілдің карсаңында ж әне оның кезеңінде өз жер- 
лестерімен тығыз байланыс жасап отырған, белгілі Қаркаралы окиғалары 
үйымдастырушыларының бірі болған, Дала өлкесінде, Омбы, Павлодар, Пет- 
ропавл, Семей, Қаркаралы калаларында ж әне баскаларында революциялық 
идеяларды насихаттаумен айналыскан. Ж андармдар тұткынға алған кезде, 
одан революцияшыл «Жұмысшы марсельезасы» өнінің телеграф бланкісіне 
басылған үзінділері, сондай-ак казақтіліндегі прокламация-өлеңнің мәтіні 
табылған (ол да телеграф бланкісінде, бірақ құпиялық сақтау үшін латын 
әліпбиімен, колдан қарындашпен жазылған; ол кезде казактар араб әліпбиін 
пайдаланатын еді), онда орыс-жапон соғысының империалистік мәні, салық- 
тар мен алымдар еңсесін езген, билеушілердің дарынсыздығы салдарынан 
‘ жапондардың колынан кырылып жатқан карапайым халыктың ауыр жағдайы 
әш кере етілген. Өленде патшалык Ресейдегі үлкен «бүлік» туралы хабарла- 
нып, халыкты мерзімі енді жеткен іс-кимылға шақырған.32 Жол-жөнекей айта 
кетелік, М.-М. Хамидуллин-Бекметов казак ақындарының өлендерін жинап, 
жинақбастырып шығарған,33 Ахмет Байтұрсыновпен жаксы таныс болған және 
газеттерге макалалар жазып, орыс окырманын оның әдеби шығармашылығы- 
мен және коғамдық саяси кызметімен таныстырған. Қазақ зиялыларының саны 
жөнінен ғана емес, сонымен катар ықпалы жөнінен де неғұрлым елеулі бөлігі 
либерал-демократиялық көзкарастарда тұрды. Бұлар негізінен даладағы ари- 
стократиялык топтардың өкілдері болатын (Әлихан Бөкейханов, Бақытжан 
Қаратаев, Ж ақып Акбаев ж әне баскалар), дегенмен олардың арасынан ауыл- 
дың орташа ж әне төменгі топтарынан шыккандар да кездесті (Ахмет Байтұр- 
сынов және баскалар). Олар 1905 жылдың желтоқсанында Оралда бес облыс-
618

Телеграмма.
1
...................
Т е л е г р а Ф т ь .
&
1
:............................. I
v ,A t< b .
A U & ä f K
M
t e & z i
Ш
&
ш
А

жүктеу/скачать 47,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: