Ш. Т., Арыстангалиева В. Т., Панищева О. А. Инклюзивті білім беру Инклюзивное образование Оқу-әдістемелік құралы Орал, 2020 2

16
 
БӨЛІМ 2. ИНКЛЮЗИВТІ БІЛІМ БЕРУ ОРТАСЫНДА 
МҮМКІНДІГІ ШЕКТЕЛГЕН БАЛАЛАРДЫ 
ОҚЫТУ МЕН ТӘРБИЕЛЕУДІҢ ЖАЛПЫ 
МӘСЕЛЕЛЕРІ
 2.1. 
Инклюзивті 
білім 
беру 
тұрғыларының 
вариативтілігі 
Мазмұны: 1. «Интеграция», «мэйнстриминг», «инклюзия» 
түсініктері. 
2. «Білім беру ортасы», «Инклюзивті білім беру 
ортасы» түсініктері.
 
Мақсаты: «Интеграция», «мэйнстриминг», «инклюзия», 
«Білім беру ортасы», «Инклюзивті білім беру 
ортасы» түсініктерінің мазмұнын білу. 
1. 
Қазіргі ғылым мен практикада дені сау балалар мен 
мүмкіндігі шектеулі балалар бірге білім алып, бірге 
тәрбиеленетін педагогикалық процесті белгілеу, сипаттау 
үшін "интеграция", "мэйнстриминг", "инклюзия" сияқты 
терминдер қолданылады. Интеграция термині латынның 
integrare – 
толықтыру деген сөзінен шыққан. Педагогикада 
әлеуметтік интеграция термині ХХ ғасырда пайда болды 
және бастапқыда негізінен АҚШ-та нәсілдік, этникалық аз 
топтары проблемаларына қатысты қолданылды. ХХ 
ғасырдың 60-жылдарынан бастап термин Еуропаның 
сөйлеу айналымына еніп, мүмкіндігі шектеулі адамдардың 
проблемалары аясында қолданыла бастады.
ХХІ ғасырдың басында шетелде интеграция кең 
әлеуметтік-философиялық мағынада қарапайым адамдар 
мен мүмкіндігі шектеулі адамдардың өмір сүру формасы 
ретінде түсініледі, бұл ерекше қажеттіліктері бар адамның 
барлық әлеуметтік процестерге, білім берудің барлық 
сатыларына, бос уақытқа, жұмысқа, әртүрлі әлеуметтік 
рөлдер мен функцияларды жүзеге асыруға шектеусіз 

17
қатысуын қамтамасыз етеді және бұл құқық әлемнің 
көптеген дамыған елдерінде заңмен бекітілген.
Шетелдік педагогика интеграцияны экономикалық, 
ұйымдастырушылық, дидактикалық және әдістемелік 
сипаттағы шаралармен осы процестің қолдауымен және 
сүйемелдеуімен қарапайым балалар мен мүгедек 
балаларды бірге өмір сүру және оқыту мүмкіндігі ретінде 
қарастырады. 
Мэйнстриминг (ағылш. mainstream, яғни теңестіру, 
жалпы үлгіге келтіру) – шетел әдебиетінде қолданылатын 
ұғым, мүмкіндігі шектеулі студенттер өздерінің әлеуметтік 
байланыстарын кеңейтуге мүмкіндік беретін әртүрлі 
демалыс бағдарламалары аясында құрдастарымен қарым-
қатынас жасау стратегиясын білдіреді. Мұнда, әдетте, 
ешқандай 
білім 
беру 
мақсаттары 
қойылмайды. 
Зерттеушілердің 
пікірінше, 
бірлестіктің 
көрсетілген 
нысандарының 
негізгі 
кемшіліктері 
(интеграция, 
мэйнстриминг) білім беру ортасының мүгедектердің 
қажеттіліктеріне бейімделмеуі болып табылады. Мүмкіндігі 
шектеулі бала жалпы өзгеріссіз қалған білім беру 
жағдайларына бейімделуге мәжбүр. Яғни, мүмкіндігі 
шектеулі бала бұқаралық білім беру мекемесінде оқуға 
танымдық және жеке даму тұрғысынан жеткілікті дайын 
болуы керек. Оқу процесін жеңілдету үшін балаға 
дефектологиялық, психологиялық-педагогикалық көмек 
жүйесін енгізу көзделеді. Инклюзивті білім беру-ерекше 
қажеттіліктері бар балаларды жалпы білім беретін 
(бұқаралық) мектептерде оқыту процесін сипаттау үшін 
қолданылатын термин. Инклюзивті білім беру-әрбір 
баланың денелік, зияткерлік, әлеуметтік, эмоционалды, 
тілдік және басқа да ерекшеліктеріне қарамастан, оқыту мен 
тәрбиелеудің (даму мен әлеуметтенудің) жалпы (біртұтас, 
тұтас) процесіне қосылуға мүмкіндік беретін білім беру, бұл 
кейіннен өсіп келе жатқан адамға қоғамның тең құқылы 
мүшесі болуға мүмкіндік береді, оның сегрегациясы мен 
оқшаулану қаупін азайтады. 
"Инклюзивті білім беру" термині тек білім беру жүйесіне 
ғана емес, сонымен бірге адамның қоғамдағы орнына деген 
жаңа көзқарасты бейнелейтін заманауи термин болып 

18
табылады. Инклюзия білім беру кеңістігін, мектеп ортасын 
әр баланың қажеттіліктеріне бейімдеу, соның ішінде білім 
беру процесін реформалау арқылы мүгедек балаларға білім 
беру мәселесін шешуді қамтиды. Инклюзия процесі мен 
интеграцияның басты айырмашылығы-инклюзия кезінде 
білім беру процесінің барлық қатысушылары мүгедек 
балаларға деген көзқарасты өзгертеді, ал білім беру 
идеологиясы оқу процесін ізгілендіру және білім берудің 
тәрбиелік және әлеуметтік бағытын күшейту бағытында 
өзгереді. Сонымен, инклюзия-бұл әлеуметтік-мәдени 
технология, ал интеграция-бұл білім беру технологиясы. 
Инклюзивті 
оқытуды 
енгізу 
адамның 
танымдық 
мүмкіндіктеріне және тұрғылықты жері бойынша оның 
денсаулығына барабар ортаға сәйкес сапалы білім алу 
құқығын іске асыру бағытында білім беру жүйесін 
дамытудың жоғары нысаны ретінде қарастырылады. 
Инклюзивтік білім беру - бұл жұмыстың жергілікті аймағы
ретінде емес, жалпы білім беру жүйесінің қызметін тұтас 
алғанда барлық бағыттар бойынша ұйымдастырудағы 
жүйелі тәсіл ретінде қаралатын ұзақ мерзімді стратегия. 
Оқытудың инклюзивті нысаны білім беру процесінің барлық 
субъектілеріне қатысты: мүмкіндігі шектеулі балалар мен 
олардың ата-аналары, қалыпты дамып келе жатқан 
оқушылар мен олардың отбасы мүшелері, мұғалімдер және 
білім беру кеңістігінің, әкімшіліктің, қосымша білім беру 
құрылымдарының басқа мамандары. 
2. 
Инклюзивті білім беруді енгізу адамның танымдық 
мүмкіндіктеріне және тұрғылықты жері бойынша оның 
денсаулығына барабар ортаға сәйкес сапалы білім алу 
құқығын іске асыру бағытында білім беру жүйесін 
дамытудың жоғары нысаны ретінде қарастырылады.
Білім беру ортасы-бұл тұлғаның қалыптасуының әсері 
мен шарттарының жүйесі; әлеуметтік және кеңістіктік-заттық 
ортада (В.А. Ясвин) қамтылған оның дамуы үшін 
мүмкіндіктердің жиынтығы. "Білім беру ортасы" категориясы
білім беру түсінігін әлеуметтік өмір саласы, ал ортаны білім 
беру факторы ретінде байланыстырады (И.А. Баева). 
Білім беру ортасының компоненттері: 

19
* кеңістіктік-пәндік компонент (субъектілердің өмірін 
сәулеттік-кеңістіктік ұйымдастыру); 
* мазмұнды-әдістемелік компонент (оқыту және тәрбиелеу 
тұжырымдамалары, білім беру бағдарламалары, оқыту мен 
тәрбиелеудің формалары мен технологиялары);
* коммуникативтік-ұйымдастырушылық компонент (білім 
беру ортасы субъектілерінің ерекшеліктері, ұжымдағы 
психологиялық ахуал, басқару ерекшеліктері). 
Инклюзивті білім беру ортасы-білім беру процесінің барлық 
субъектілеріне тиімді өзін-өзі дамыту мүмкіндіктерін 
қамтамасыз ететін білім беру ортасының түрі.
Қоршаған ортаның бұл түрі білім беру кеңістігін әр 
баланың қажеттіліктеріне бейімдеу, соның ішінде білім беру 
процесін реформалау, әдістемелік икемділік пен өзгергіштік, 
қолайлы психологиялық климат, оқу бөлмелерін барлық 
балалардың 
қажеттіліктеріне жауап 
беретін және 
мүмкіндігінше балалардың білім беру процесіне толық 
қатысуын қамтамасыз ететін етіп қайта құру арқылы 
мүмкіндігі шектеулі балаларға білім беру мәселесін шешуді 
қамтиды. 
Инклюзивті білім беру ортасының құрылымы келесі 
компоненттерден тұрады: 
* кеңістіктік-заттық компонент: мекеменің материалдық 
мүмкіндіктері-қол жетімді (кедергісіз) сәулет-кеңістіктік 
ұйым; балалардың білім беру қажеттіліктеріне сәйкес 
келетін заманауи құралдармен және жүйелермен 
қамтамасыз ету;
* мазмұндық-әдістемелік компонент: бала дамуының 
бейімделген 
жеке 
бағыты, 
білім 
беру-тәрбиелеу 
әдістемелерінің, 
нысандары 
мен 
құралдарының 
вариативтілігі мен икемділігі;
* 
коммуникативтік-ұйымдастырушылық 
компонент: 
педагогтердің аралас (интеграцияланған) топтағы жұмысқа 
жеке және кәсіби дайындығы, ұжымдағы қолайлы 
психологиялық ахуал, мамандардың командалық қызметін 
басқару. 

жүктеу/скачать 0,98 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: