Ш. Уәлиханов атындағы кму хабаршысы issn 1608-2206 Филология сериясы. №4, 2019

Қазақ танымында «мұра» сөзі де ерекше мәнге ие. «Атаның еккен ағашы ұрпағына сая; 

Атадан  мал  қалғанша,  тал  қалсын»  деген  даналық  сөздер  бар.  М.Ж.  Көпейұлы 

«Баянауылдан»  деген  мақаласында  «мұра»  сөзіне  тоқталады:  «Ғылым  −  пайғамбарлардан 

бабадан,  әке-шешеден  балаға  қалған  дүние-мүлік,  мирас;  ежелден  келе  жатқан  мәдени 

нұсқалар [9, 602].  

Сондай-ақ қазақтың әдет-ғұрпындағы бесік құда, қалың мал, қыз айттыру атаулары – 

салтының  ішіндегі  қыз  айттыру  ғұрпына  тоқталып,  оның    дұрыс  емес  екндігін  айтады. 

Мәтін  деңгейінде  қарастырсақ:  «Еркек  балаға  жасынан  қыз  айттыру  бір  лайықсыз  нәрсе. 

Неге  десеңіз,  әркімнің  өзінің  көңілі  сүйгені  болады.  Құда  жақсы,  құда  жаман  болсын, 

жасында  біреуге  құдаласып,  өскен  соң  мал  кетпесін  деп  береді»  [4,  330].  Ескі  қазақ 

салтында  қыз  бен  жігіт  ата-аналарының  күні  бұрын  уәдесі,  жігіт  атын  қызға,  қыз  атын 

жігітке естіртуі. Мұндай келісім ұл мен қыздың жас шағында, тіпті бесіктегі кезінде жасала 

берген. Егер қыздың ата-анасы ұлдың ата-анасының тілегін қабылдап, өскенде қызын беруге 

келіссе,  қыз  бен  жігіт  атастырылған  боп  саналып,  алдын  ала  қалыңмал  төлеген. 

Атастырылған жастар есейе келе міндетті түрде қосылатын болған [10, 26].  

Көсемсөз  шебері  М.Ж.  Көпейұлы  тілдік  тұлғасындағы  қазақ  ұлтының  мәдениеті  мен 

ұлттық  дүниетанымды  танытады.  Осыған  байланысты  бірнеше  топқа  бөліп  көрсетуге 

болады.  Мысалы,  ұлттық  тәрбиені  танытатын  лингвомәдени  бірліктер:  «Қазақ  айтпай  ма 

«алып анадан» деп, бұған қарағанда, ана жақсы болса, одан туған бала да жақсы болады. 

Ана бір жаман, ғылымсыз, меңіреу болған соң одан туған бала не қылып оңсын?! Адамның 

білгіш,  өнерлі  болуына  әуелі  ата-ананың  жақсылығы  себеп.  Қазақта  мақал  бар:  «Ұяда  не 

көрсе, ұшқанда соны іледі деген». Біздің қазақтың бұрынғылары айтады екен: «Ұлың өссе, 

ұлы жақсымен ауыл бол; қызың өссе, қызы жақсымен ауыл бол» деп» [4, 330].  

 

Әлеуметтік  жағдайды  білдіретін  лингвомәдени  бірліктер:  «Биылғы  қыс  көшпелі 

Ш. Уәлиханов атындағы КМУ хабаршысы    ISSN  1608-2206                                   Филология сериясы. № 4, 2019 

 

9 

 

даладан  шөп  алып  жей  алмады.  Қой,  қозы  жалғыз-жарымдап  өле  бастады.  Қозысын 

көтере  алмай  көтерем  болып  саулық  өлді. Енесінен  сүт  шықпай  қозы  өлді.  Жұрттың  «он 

екі  ай  шығып,  бір  ай  тығып»  деген  жалғыз  айы  осы  еді.  Қысқы  қызылдың  таусылған 

жүктеу/скачать 3,45 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: