Сибирская государственная геодезическая академия
жүктеу/скачать 5,82 Mb.
|
¦Ы¦¬TЦ¬TЦ¦¦¬¦¦ ¦¦¦-¦¬
| 12. Ішкі және сыртқы мәліметтерді сипаттау (таныс форматтар мен жаңа форматтардывң тізімі).
13. Классификация және кодтау жүйессін сипаттау (құру құрылысымен,қайта құрылған жүйелер үшін кодтау тәсілі, құжаттарға сілтеме). 14. Кіріс мәліметтері,массивтер мен құжаттардың тізімі (атауын, көрсету қалпын,бағалау көлемін,қайталануын және басқада сипаттамалар көрсетілңді). 3.4 ГАЖ жұмыстық құжаттарын жасау
ГАЖ жұмыстық құжаттарын жасау жағдайында анализ функциялары келесілерді қамтиды: мәліметтер базасының құрылысының өзгерісі (өрісті қосып және алып тастау,олардың типтерін өзгерту); жаңа мәліметтерді енгізу және бұрынғыларын редактірлеу, сонымен қатар автоматты режимде және анализдің ауданды немесе көршілерін анықтау сияұты арнайы процедураларын орындау; мәліметтерді табудың қарапайым жолы; қажет мәліметтерді SQL немесе QBE сұраныстарын бір уақытта таңдалған мәліметтерді белгілеу арқылы табу; мәліметтер базасының немесе басқа базаның өрістерінің қасиеті арқылы өрістің жаңа мәнін анықтау; т.б. ГАЖ мәліметтерін анализдеу кезінде бұл функциялар басқаларына қарағанда жиірек қолданады. Бұлардың іске асуы әр жүйеде әр түрлі. Кейбірінде кез келген сұраныс нәтижесі тәуелсіз элеменке айналады (GeoMedia Professional, Mapinfo professional). Бұл элементті де басқалары сияқты игере беруге болады: оған ат беру, оның визуализациясын келтіру, оған жаңа сұранысты қосу. Кейде сұраныс нәтижесін тәуелсіз элемент түрінде сақтауға болады (ArcView GIS-тағы тақырып) немесе анализдің келесі сатысында сақтаусыз қолдана беруге болады. ГАЖ-дың көбінде SQL - сұранысын құру үшін Мастерлер бар, бірақ олардың көмегімен сұраныстың тек жеңілдетілген түрін ғана құруға болады. Сонымен, ArcView GIS жүйесінде істелген Мастер төмендегі сұраныс түрін құруға арналған: SELECT<өрістер>FROM<кесте>WHERE<шарттарды жөндеу>, Мұндағы сөздерді бұлай оқу керек: SELECT – таңдау, FROM – одан, WHERE – қайда. Атрибутивті сұраныс құру кезінде қатынастар операторы (=,>=,<=,<>,>,<), логикалық оператор (and – логикалық және, or – логикалық немесе, not- логикалық жоқ), дөңгелек жақшалар және арифметикалық оператор (+,-,*,/) қолданылуы мүмкін. Кейбір жүйелерде сұраныс кеңістіктік жағдайлардан да тұруы мүмкін.Сонымен GeoMedia Professional жүйесіндегі Мастер объектілерді таңдауда кеңістіктік оператор қолданылуы мүмкін. Тиістілер – белгілі обьектілерді озбырлық тәсілмен қайтарады – түйсікті жабады, және оларды белгілі бір обьектілерде сақтайды. Ара - қашықтықта – обьектілерді қайтарады, белгіленген обьектілерге қатысты көрсетілген қашықтықта жарты қиысы көрсетіледі. Бар – белгілі обьектілері бар обьектілерді қайтарады, қайтарылған обьектілерге тиісті болады, бірақ белгілі обьектілердің шекараларын жаппайды. Нүктелік обьектілерде басқа да элементтер болуы мүмкін. Толығымен тыс жатқан белгілі обьектілерден обьектілерді қайтарады. Қайтарылған обьектілерге тиісті болуы мүмкін, тек белгілі обьектілердің шекарасын жаппау тиіс. Толығымен болады – белгілі обьектісі бар обьектілерді қайтарады. Қайтарылған обьектілерге қатысы жоқ, бірақ белгілі обьектілердің шекараларын жаппайды. Нүктелік обьектілерге басқа элементтер кірмейді. Толығымен бола алады – толық белгілі обьектілерден тыс жатқан обьектілерді қайтарады. Қайтарылған обьектілердің оларға қатысы жоқ немесе белгілі шекаралармен шектеспейді. Қоршайды – ішкі нүктелері ортақ белгілі шектескен обьектілерді қайтарады. Шектеседі – ішкі ортақ нүктелері бар болмаса, оларды қоршамай белгілі обьектілермен шектескен обьектілерді қайтарады. Кеңістіктері тең – Сондай формалық жағдайы бар сол сияқты белгілі обьектілерді қайтарады. Кейбір қателіктердің сәйкес келетін нүктелері дәл анықталатындығын аңғарған жөн. Нүктелер координаттары, үлкендігінен айырықша және қателігі аз, сәйкес есптетеледі. Кеңістіктегі операторлар қоймасында GeoMedio Professional қоймасына тәуелді, және оларға қосылыс көрсетілген. Атап өтілген операторлар қойма базасындағы МҚБЖ Access қосылғанда қолданылады. Ал қосылғанда қойма базасында СУБД Access Oracle – ды кеңістіктегі операторлар жұмыс істейді: Touch, Disjoint, Overlap Boundary Disjoint, Overlap Boundary Intersect, Equal, Contains, Insid, Covers, Covered By, Any Interact. Бұлардың құрамында операторлар бар, олар Access құрамындағы қоймада болмаған мысалы, Disjoint – ішкі облыстар обьектілерімен шекаралары қиылыспайды. Құрамалау атрибутындағы және кеңістіктегі элементтер ешқандай қиыншылықсыз сауал құрастыруға мүмкіндік береді, мысалы, қаладағы барлық үйлерді таңдауға, санитарлы – қорғаныс зоналарында кездесетін кәсіпорындар, және сонымен қатар негізгі магистральдар арасында қалған көп болса берілген, сонымен қатар қалада тұрған баланстар. Ол үйлерге 3 деңгейлі терезе орнату қажет және ол қала мойнына іліну тиіс. Обьектілерді таңдау құралдарының бір бөлігі болып саналады, ол кеңістіктегі обьектілерді орналастыруды қамтамасыз етеді. Одан аса мамандырылған кейбір қолланушыларға ГАЖ SQL сұрау сапалы құралы мүмкіндігі қарастырылған. Солай, мастер MapInfo Professional 6.5 сұрау құрғысы SQL-сауалын, кесте тапсырмасын, полялар, келісімшарт, оператормен қарымқатынаста болу, арифметикалық операторлар, үлкен функциялық терім, олардың ішінде жай функциялар, ол геометриялық мінездемені анықтауға мүмкіндігін береді олар – аудан (AREA), периметр (Perimetr), және т.б. географиялық операторлар – барлайды (Contains), ішінде жатады (Within), және т.б. Сонымен қатар статистикалық функциялар – суммасы (Summa), орташа мәні (Avg) және т.б. 3.5 Жүйені сынақтан өткізу және тұрақты пайдалануға беру Жүйені сынақтан өткізу – қысу параметрі бойынша эллипсоидқа жуықтап алынған дұрыс емес пішінді үш өлшемді дене. Жазықтыққа жерді картографиялық бейнелеу үшін оның үш өлшемді бетін картаға жазық бейнені қайта құру керек. Бұл математикалық заң бойынша орындалған қайта құру картографиялық проекциялау деп аталады. Жер пішіні сфероидпен (эллипсоидпен) жақсы бейнеленгенімен де , кейде жерді бейнелеу кезінде дұрыс сфера қолданылатындығын байқаймыз.Болжам, жер сфера тәрізді болып табылады, мүмкін кіші масштабты карта (1: 5000000 масштабы кіші карталарға) – мұндағы масштаб өзгешелігі сфера және эллипсоид арасы карта бойынша өзгеріссіз. Ірі масштабты карталарды дәл алу үшін (1:1000000 ірі масштабты) эллипсоидқа жақындау мүмкіндігін қолдану керек. Мына карталар масштабтары екі масштаб диапозонында орналасқан, сфера немесе сфероид қолданылған жер пішінін бейнелеу карта берілгенін және [Кеннеди М., Копп С. , 1998] негізді талап етеді . Параллельдер - эллипсоид бетінің жазықтықтағы қимасы арқылы құрылған сызықтар, полярлы осьқа перпендикуляр жүргізіледі (екі полюсті қосатын осьтар). Қима кезінде әртүрлі диеметрдегі айналымдарды байқаймыз. Параллельдердің басқаша атауы – ендік сызығы деп аталады. Меридиандар эллипсоид бетінің жазықтықтағы қимасы арқылы құрылады, полярлы ось арқылы өтеді. Меридианның басқаша атауы – ұзындық сызығы. Бейнеленген жүйеде координатаны өлшеу үшін нүкте есептеуін беру немесе нөлдік ендік және ұзындық сызықтарын анықтау. Келісім келесілерден тұрады: ендіктің нөлдік сызығы болып параллель саналады , ортасында полюс аралығында орналасқан (экватор), ал нөлдік меридиан болып Великобританиядағы Гринвич сызығы саналады. Келесі суретте олар қою сызықтармен көрсетілген. Географиялық жүйе координаталарында бастапқы нүкте (0,0) экватор және нөлдік меридиан орны бойынша анықталады. Жер бетіндегі объектінің орналасуы қарастырылып отырған координаталар жүйесіндегі екі бұрыштық координата бойынша сипатталады – ендік және ұзындық. Келесі суретте бұрыш координаталарының қалай өлшенгендігі көрсетіледі. Сонымен, объектің жер бетінде орналасуы сфероидтағы (эллипсоидтағы) жер пішінін суреттеу үшін таңдап алынған бұрыштық координаталар бойынша анықталады. Қаншалықты жер пішіні дұрыс емес және ол эллипсоидқа жақынырақ түрде шамалап суреттелуі мүмкін, жер бетіндегі жеке облыстарды нақты суреттеу үшін көбінде локальді эллипсоидтар қолданылады, бет шынайы жер бетінің нақтылы облыстарына жақсы жатқызылса да, центрі жер массасы центрінедәл келмейді (қараңыз.сурет төменде). Жер центріне қатысты эллипсоидтың орнын анықтаудың параметрлер жиыны және бақылау нүктелері датум деп аталад. Геоцентрлік датум өте кең қолданылады,оның центрі жер масса центріне дәл келеді. Оның ең соңғы болжамы болып 1984жылы әлемдегі геодезиялық жүйе болып саналады (WGS84 - World Geodetic System of 1984). Локальді датумдар ол Солтүстік Америка, Европа, Австралия, Жаңа Зеландия, Аляска және басқа да облыстарға арналған датум. Датум өлшеу кезіндегі жер беті параметрлерінің орналасуын қамтамасыз етеді, ол ең алдымен есептеуді және сызық еніне және ұзындығына ориентация береді Бейнені үш өлшемді жер беті жазықтығына бейнелеудегі жағдайға келетін болсақ, біз бұл жағдайдың шешілгендігін бірінші этапта қарастырғандығымызды байқаймыз, ал жер бетінің физикалық дұрыс еместігі(барлық беттің бүтіндей болуы шарт емес) математикалық тұрғыда дұрыс жер беті – сфероид. Бұл жағдайдың шешімінің екінші этапы жазықтықта сфероидты бейнелеуден тұрады,сол немесе жаңа математикалық өзгертулерді қолдана отырып бейнелеу әдісі картографиялық проекцияларды анықтайды. Жер бетін бейнелеуде екі өлшемді кеңістікте объект пішіні өзгереді, олардың ауданы, арақашықтығы немесе бағыты, әр проекция әр түрлі тип өзгерісін иемденеді. Олардың өзгеруіне байланысты нақтылы айтқанда –олардың қатыспауына байланысты картографиялық проекциялар бөлінеді: Тең бұрышты проекциялар, олар кіші локальді формаларды бүлдірусіз сақтайды; Тең дәрежелі проекциялар, көрсетілген объектінің ауданын сақтайды; Тең аралық проекциялар, анықталған нүктелер арасындағы аралықты сақтайды; Шынайы бағытқа арналған проекциялар немесе азимутальді проекциялар,олар дұрыс азимутальді бағыттардағы центрге қатысты барлық нүктелерді қамтиды. Қаншалықты карталар жазық болу үшін, үш өлшемді сфералық беттің жазықтыққа ауысу жағдайының оңай шешімі болып глобусқа жанасу, жазық беттің картографиялық негізге проекциялануы болып табылады (келесі суретті қараңыз). Жазықтыққа проекция азимутальді проекция сияқты танымал. Жазықтық, проекциялау кезінде жер бетінің полюс нүктелерімен (полярлы проекция), экватор нүктелерімен (экваторлы) немесе кез келген жер нүктесімен (қисық)жанаса алады. Жазықтыққа проекция полярлы шекараны картографиялау кезінде ғана қолданады. Проекциялау қорытындысы нүкте перспективына немесе дәлірек айтқанда глобус анықтайтын нүктелерге тәуелді. Әр түрлі орында нүкте перспективалары , проекциялау схемалары және жазықтыққа полярлы проекцияны проекциялаудағы географиялық ақпараттар қорытындысы суретте көрсетілген. Біріншісінде гномоникалық проекция көрсетілген (1), глобус беті жер центрінен бастап көрсетіледі. Проекциялау схемасының астында жер шарының жартысы көрсетілген, онда жазықтық жер центрінен проекциялау және проекция сәулелері арқылы жүргізілген, ал үстінде схемалық қорытындысы көрсетілген . Осының жанында осы проекцияның солтүстік жарты шар картасы көрсетілген .Мұнда параллельдер концентрлік айналым ретінде, ал меридиандар полюстан түзу сызық ретінде көрсетіледі. Проекциялау ерекшелігіне байланысты полюстан шығарылған облыстар кірмейді. Одан ары қарай стереографикалық проекция схемасы көрсетілген (2) - мұнда жер беті қарама қарсы полютан қарастырылады.Схемада жер шары толығымен және проекциялау сәулелері көрсетілген. Стереографикалық проекциядағы жарты шар картасының басқалардан айырмашылығы мұнда барлық жарты шар бейнеленеді. Ортографиялық проекцияда (3) жер нүктелердің алынып тасталуымен қарастырылады , сондықтан да схемада проекция сәулелері бір-біріне параллель. Стереографикалық проекциядағы сияқты картаға барлық жарты шар түссе де, экваторға жақын орналасқан облыстар сығылып орналасады Геоақпарат жүйелерін пайдалану Кеңістіктік анализде бастапқылардың кең аймағы географиялық тапсырманың теориялық, тәжірибелік қатынасында әртүрлі табиғат (объект, процесс, құбылыс, қасиет және т.б) жиынтықтары арасында шекараны анықтауға келіп тіреледі. Көп жағдайларда жіктелу қасиеті сандық түрге келтірілмей, шайылған түрінде көрсетілетін ситуациялар кездеседі. Формальды жоспарда ол объектілердің шайылған көпшілігі мен қарастырылатын қасиеттің дәрежесін өзгертетін иемдену функцияларын беру арқылы жүзеге асады. Шайылған көпшілік ұғымына сүйену географиялық тапсырмаларды, соның ішінде тапсырмаларды анализдеу мен шешуге кең және жалпы тәсілді ашады. Бұндағы ең бастысы, шайылған ұқсастық қатынас ұғымы негізгі болып саналатын жіктелу тапсырмалары болып табылады. Тапсырмалардың басқа түрі өндірісті орналастыру рационалды сұлбаларын анықтауда пайда болады. Бұл оптимизационды тапсырмаларды кейбір жағдайжа кластары алдын-ала құралған талаптарды тіркеумен ерекшеленетін шартты жіктелу тапсырмаларына келтіруге болады. Освндай жіктелудің түрі «ядролыққа» жақын; оның ерекшгелігі – «ядролар» (немесе операциялы – территориялды бірлік – ОТБ) шарттар комбинациясы түрінде болатын кейбір абстракция түрінде беріледі. Бұндай тапсырмалар түрін шығаруда сипаттамалық қасиет болып өндіріс шарттары мен орналастыруды бейнелейтін шайылған көпшілік ұғымына сүйене отырып атқару. Географиялық жүйенің компромиссті күйін іздеу тапсырмасн шешуде шайылған анализ көп мүмкіндіктер береді. Бұндай тапсырмалар түріне қызығушылығ сәйкес келмейтін геожүйенің элементтерінің келісуімен байланысты тапсырмаларды жатқызуға болады. Ол шацылған анализ мүмкіндіктерінің кең диапазонын, яғнм табиғат пен қоғам арасындағы өзара байланыс процесін, комплексті географиялық болжам жасауды, қалалар, орналастыру жүйесі және т.б. дамуын реттеуді көрсетеді. Қазіргі уақытта шайылған көпшіліктер теориясының әдісі кеңістік анализдын және қосымша географиялық тапсырмалардың көпфункционалды құрал-саймандарының бірімен көрсетіледі. Бұл ең алдымен географиялық жүйелердің ерекшелігімен шартталған; барлық критерилер бойынша — бұл көптеген элементтерде шындалатын шекаралардың және көптеген қатынастардың айқын еместігі бар анықталған нақты емес жүйелер. Сол үшін көптеген географиялық есептерді шешу үшін қатал формальды әдістердің мүмкіндігі шамалы шектелген және алдыңғы жоспарға құрамындағы есептеу тәсілдерімен және әдістерімен салыстырғанда анализдің құрамдас аспекті жиі басым болып келетін жартылай формальды аппарат алдыңғы планғаа шығады. Мұндай тәсілдердің түріне шайылған көпшіліктер теориясы жатады. Оптималды даму есебінің мүмкін болатын анық емес қойылымы және салалық орналастырудың біреуін мысал ретінде көрсетеміз. U — сала кәсіпорнының барлық мүмкін болатын орналастыру пункттерінің көпшілігі; А1 — қолайлы транспорттық шаттары бар пункттердің айқын емес көпшілігі; А2 — шикізат көздерімен салыстырғанда ыңғайлы орналасқан пункттің айқын емес көпшілігі; А3 — жаңа кәсіпорындарды орналастыруы қажет пункттердің айқын емес көпшілігі; Мұндай әдіспен іс-жүзінде қарастырылатын саланың аумақтық ұйымдастырылуына әсер ететін барлық шарттар мен факторларды есепке алуға болады: кен ресурстарының және олардың құрылымының бар болуы, энергия және сумен қмтамассыз ету шарттары, климаттық шарттар, экологиялық талаптар және т.б. А1 көпшілігінің әр біреуі мәндер облысы [0,1] болатын µАі(U) байланыс функциясымен сипатталады. Бұл мәндер элементі Аі айқын емес көпшілігіне жату дәрежесін көрсетеді. Жалпы жағдайда айқын емес көпшіліктің элементтері оларға жартылай жататыны немесе жатпайтыны айқын, яғни µАі(U) функциясы тек 0 мен 1 мәндерін қабылдап қана қоймай, сонымен қоса [0,1] интервалындағы барлық бөлшек мәндерді де қабылдайды. ƒ(Z):U→V Жоғарыдағы функция U мәніндегі белгіл-бір элементтің немесе элементтер тобының таңдау нәтижесін сипаттайды, мұндағы V — барлық мүмкін болатын бастапқы берілгендердің көпшілігі. ƒ функциясының ең женіл интерпретациясының бірі тандалған пункттерде бар кәсіпорындардың қайта құрылуы және жаңа кәсіпорындарды тандалған пункттерде орналастырумен байланысты шығындар мөлшері болып келеді. В айқын емес көпшілігі саланың өнімдеріне сұранысты сұранысты қанағаттандыратын талаптарды сипаттайды, ал С — сала кәсіпорындарының құрылымына және қайта құруына кеткен «онша үлкен емес шығындардың» айқын емес көпшілігі. С көпшілігі іс - жүзінде тапсырманың мақсатын сипаттайды. Л.Заде [1976] жұмысынан байланыс функциясы айқын емес көпшілік есептің шешімі екендігі белгілі: µА ∩ В ∩ ƒ-1(С), мұндағы А ≈ А1 ∩ А2 ∩...∩ Аn, ƒ-1 — обратная функция ƒ. Тапсырманың келтірілген тақ орнатылымы жалғыз мүмкін болып табылмайды. Ол тек иллюстрация ғана. Тапсырма орнатылымының шарты мен мақсаты басқа да тақ көптіктермен жазылуы мүмкін. Сәйкес принцип бойынша ауыл шаруашылық өндірісін орналастыру және дамытудың тақ тапсырмаларының, сондай-ақ территориялық қызмет көрсету жүйелерінің оптимизациясының тапсырмаларын және басқа да экономикалық, әлеуметтік және комплекстік географияның тапсырмаларын рәсімдеуге болады. Тақ көптіктер аппаратының ең кең қосымшасы болып географиялық жүйелердегі өзара іс - әрекет процестерін зерттеу табылады. Объектілердің өзара іс-әрекет (соның ішінде әлеуметтік-экономикалық) анализі үшін тақ әдісі қолданылуының басқа тәсілі болып келесілер табылады: олар, олармен байланысты функционалдау процестері сияқты, толық көлемде, көбінде болжамсыз болып келеді, себебі ол адаммен қабылданатын шешімдерге қатты тәуелді болып келеді. жүктеу/скачать 5,82 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|