Синтаксистік парадигмалар
жүктеу/скачать 2,27 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Анықтаушы сұрақты білдіретін сөйлемдер
| пақ? Ел несімен ел? Жақсысымен ел. Басшысы болмаған елде елдік бар
ма? (М.Əуезов) [16, 379 б.] . Профессор Р.Əмірдің зерттеуінде сұраулы сөйлемдер бірінші қызметі жағынан топтастырылады. 1 Сұраулы сөздердің, шылаулардың қатысуымен негізгі сұрақты біл- діретін сөйлемдер жасалады. – Ей, сен бала директордың шопыры емес- сің бе? (А.Нұрманов). 2 Кейде негізгі сұраққа жауап алу үстінде қосымша сұрақ қойылып жатады. Бұндай жетек сұрақтар толымсыз болып құралып, көбіне тек сұрақ мағыналы сөзден ғана тұрады. – Естіп пе ең, келді ғой? – Кім? – Əбіл. – Қайда? – Осында (Б.Майлин). 3. Анықтаушы сұрақты білдіретін сөйлемдер екінші жақтың сөзін анықтап алу үшін қойылған сұрақты білдіреді [11, 61 б.]. – Бұл кісілер қай елдікі? – Сабынкөлдікі. – Сабынкөлдікі? – Иə, Сабынкөлдікі (Б.Майлин). 336 337 Қазіргі қазақ тіліндегі синтаксистік парадигмалар ІІ бөлім. Коммуникативтік парадигмалар Сондай-ақ ғалым сұраулы сөйлемдерді мағынасына қарай топтас- тырған. Өйткені бұл сөйлемдердің сұрақтарының ішкі мазмұнына қа- рай бөлінуі арнайы тілдік формасынан көрініп тұратындығын айтады да, аталмыш сөйлем түрін мағынасына қарай төрт түрге бөледі. Олар: ашық сұрақты білдіретін сұраулы сөйлемдер, альтернативтік сұрақты білдіретін сұраулы сөйлемдер, риторикалық сұрақты білдіретін сұраулы сөйлемдер, түрткі сұрақты білдіретін сұраулы сөйлемдер. Сұраулы сөй- лемдердің осы мағыналық түрлеріне жеке-жеке тоқталып өтеді. Сұраққа негіз болып отырған мүше жалпы, ашық түрде қойылады. Оларды ашық (жалпы) сұрақты білдіретін сұраулы сөйлемдер деп атап, өзара бірнеше түрге жіктеген [11, 62 б.]: 1. Субъектінің іздеулі екенін білдіреді. Кім, не деген есімдіктер баста- уыш позициясында тұрады: Кім келді? Не құлатқан мұны? 2. Пердикативтік іс-əрекеттің, сапаның сынның іздеулі екенін біл- діреді. Не істеді, қайтті, кім, не, қандай, неше, қайда есімдіктері баян- дауыштық позицияда жұмсалады: Келгелі не істедіңіз? Сонда айтпағың не? 3. Іс-қимыл нысанның іздеулі екенін білдіріп, кімді, нені, кімге, неге, кіммен, немен т.б. сұраулы есімдіктермен құралады: Кімге жолықтың? 4. Іс-қимылдың сапасының, себебінің, мекенінің, мезгілінің іздеулі екенін білдіреді. Пысықтауыш позициясында тұрған қалай, не үшін, неліктен, қашан деген есмідіктермен құралады: Олар не үшін қалды? Ол қашан қайтыпты? 5. Мұндай сұраулы сөйлемде зат сапасының, сынының, санының із- деулі екенін білдіріп, қандай, неше, қай деген есімдіктер анықтауыш по- зициясында қатысады. Қанша кісі жұмысқа шықты? Қандай вагонға алдыңдар? Сұраулы сөйлемнің келесі мағыналық түрін альтернативтік жүктеу/скачать 2,27 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|