Следует отметить, что новая Конституция значительно повысила статус

 

34 

Следует  отметить,  что  новая  Конституция  значительно  повысила  статус 

Президента  и  закрепила  конституционное  положение  об  учреждении  президентской 

формы  правления.  Президент  РК  выступает  символом  и  гарантом  единства  народа  и 

государственной  власти,  незыблемости  Конституции,  прав  и  свобод  человека  и 

гражданина, 

обеспечивает 

согласованное 

функционирование 

всех 

ветвей 

государственной власти перед народом. 

Одним  из  характерных  признаков  Конституции  1995  года  является  ее 

приверженность общепризнанным демократическим и правовым принципам. Нормы и 

положения нового  Основного  закона  разработаны  в  соответствии  с  огромным  опытом 

мирового  конституционного  законодательства.  Основной  закон  конституционно 

закрепляет приоритет прав и свобод человека и гражданина, что, безусловно, является 

большим  прогрессивным  шагом  вперед  на  пути  демократических  преобразований. 

Вместе с тем, Конституция определяет не только права личности, но и его обязанности: 

каждый  обязан  соблюдать  Конституцию  и  законы,  уважать  государственные  символы 

страны, права,  свободы, честь и достоинство других людей. 

Однако  реализация  принципов  и  норм,  заложенных  в  Конституции,  возможна 

только в результате сознательных и решительных действий. Необходимо понимать, что 

эффективность  Конституции  будет  обеспечена  лишь  в  том  случае,  когда  она  будет 

воспринята  не  как  очередная  декларация  намерений,  а  политико-правовой  документ, 

служащий  защите  прав  и  свобод  человека,  укрепления  национального  согласия  и 

суверенитета  Казахстана.  Поэтому  очень  важно,  чтобы  в  общественном  сознании 

укрепилось  правильное  понимание  места  и  роли  Конституции  в  жизни  общества  и 

государства, понимание того, что Конституция будет реальной лишь при условии, что в 

ее  реализации  примут  участие  не  только  государственные  органы,  но  все  общество  в 

целом. 

Основной  закон  скрепил  единство  народа,  объединил  на  казахской  земле  людей 

всех  национальностей,  связанных  общей  исторической  судьбой.  Именно  Конституция 

стала гарантом соблюдения прав и свобод граждан суверенного Казахстана.  

 

 

 

Литература: 

1.  Назарбаев Н.А. В потоке истории. - Алматы. 1999 

2.  Абай. Слова назидания. - Алма-Ата: Жалын, 1982 

3.  Абдильдин С. Становление парламентаризма в Казахстане. - Санкт-Петербург, 1993 

 

 

 

УДК 342 (574) 

 

ҚАЗІРГІ ҚАЗАҚСТАНДА ҮШ ТҰҒЫРЛЫ  ТІЛ  САЯСАТЫНЫҢ  НЕГІЗГІ 

МƏСЕЛЕЛЕРІ 

 

Батырбекова З.А., Жұмасұлтанова Ғ.Ə. 

(Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды  мемлекеттік университеті) 

 

 

 

«Тіл –  халықтың  тарихы,  шежіресі,  халықтың  күллі  өмірінің  жаңғырығы  мен  

ізі,    онан    сол    тілді    жасаушы    халықтың  арманы  мен  үміті,  қайғысы  мен  қуанышы, 

күллі рухани өмірінің үні естіліп тұрады. Тіл – адам қатынасының аса маңызды құралы. 

 

35 

Тіл – адам баласы қоғамының өмір сүруінің жəне дамуының  қажетті  шарты.  Ол  əрбір  

адамға  ана  сүтімен  бірге  еніп,  қалыптасады»,-  деп  К.Аханов  айтқандай,  тіл  –  біздің 

өміріміз  бен қоғамымыздың ажырамас бөлігі.  Қазіргі Қазақстанда  тіл мəселесіне көп 

мəн  беріледі.  Əсіресе,  үш тұғырлы тіл туралы  айта  кеткен  жөн.  

Елбасымыз    «Үш  тұғырлы  тіл»    туралы    идеяны    алғаш    рет    2006  жылдың 

қазанында  өткен  Қазақстан  халқы  Ассамблеясының  XII  құрылтайында  жария етіп,  

2007  жылғы  жолдауында  “Тілдердің  үштұғырлылығы”  атты  мəдени  жобаны  кезең-

кезеңмен  іске  асыруды  ұсынды [1].  Бұл жоба  бойынша  Қазақстан  халқы  үш  тілде  

сөйлейтін  жоғары  білімді  ел ретінде  бүкіл  əлемге  танылуы  тиіс.  Бұлар:  қазақ тілі  

–    мемлекеттік    тіл,    орыс    тілі    –    ұлтаралық    қатынас    тілі    жəне    ағылшын    тілі    –  

жаһандық  экономикаға  ойдағыдай  кіру  тілі.  

Біздің халқымыз  үшін  қазақ тілінің маңыздылығын  жəне оның  еліміздегі  орын 

алуы туралы  қазақ  халқының зиялы азаматтарының  ерте  заманнан бастап айтқандары  

белгілі.  Қазіргі  уақытта  да  бұл  мəселеге  мемлекет  тарапынан  аса  назар 

аударылатындығы  баршамызға  мəлім.  Мысалға  айтатын  болсақ,  Елбасымыз  өз  

еңбектерінде 

бұл 

мəселені 

назардан 

тыс 

қалдырмайды. 

Соның 

ішінде   

Президентіміздің біз үшін  аса  маңызды  2012  жылғы  Жолдауындағы  тіл  мəселесіне  

байланысты   ойларын  айтуға  болады.  Оның  айтуы  бойынша: «Қазақ тілі  –  біздің  

рухани  негізіміз.  Біздің  міндетіміз  –  оны  барлық салада белсенді пайдалана отырып 

дамыту.  Біз  ұрпақтарымызға  бабаларымыздың    сандаған    буынының    тəжірибесінен  

өтіп,    біздің    де    үйлесімді    үлесімізбен    толыға    түсетін    қазіргі    тілді    мұраға  

қалдыруымыз    керек.    Бұл    –    өзін    қадірлейтін    əрбір    адам    дербес    шешуге    тиіс 

міндет.  Мемлекет  өз  тарапынан  мемлекеттік  тілдің  позициясын  нығайту  үшін  көп  

жұмыс  атқарып  келеді.  Қазақ  тілін  кеңінен  қолдану  жөніндегі  кешенді  шараларды  

жүзеге    асыруды    жалғастыру    керек.    Келер    ұрпақтың    болашағы    үшін    осындай 

шешім  қабылдауға  тиіспіз  жəне  бұл  əлеммен  бірлесе  түсуімізге,    балаларымыздың 

ағылшын    тілі    мен    интернет    тілін    жетік    игеруіне,    ең  бастысы  –    қазақ  тілін 

жаңғыртуға  жағдай   туғызады.   Біз  қазақ  тілін  жаңғыртуды  жүргізуге тиіспіз.  Тіл  

саясатын  сауатты  жəне  дəйекті,  қазақстандықтар  сөйлесетін  бірде-бір тілге  қысым  

жасамай  жүргізу  керек» [2].  Осыдан  Елбасымыз  Н.Ə. Назарбаев  2025  жылға  қарай  

қазақстандықтардың  95  пайызы  қазақ  тілін  білуге  тиіс деген талап қойып отыр.  

Бұл талаптарды орындауда елімізде шаралар жасалып жатыр. Соның  нəтижесінде  

қазірдің өзінде еліміздегі оқушылардың 60 пайыздан астамы мемлекеттік  тілде  оқиды. 

Мемлекеттік    тіл    барлық    мектептерде    оқытылады.  Осындай    шараның    қолданылу  

барысында,  біздің  ойымызша,    елімізде    он-он    екі    жылдан    соң    жаппай    қазақша  

білетін  қазақстандықтардың  жаңа  ұрпағы  қалыптасады  деген  сенімдеміз. 

Қазақ    тілі  –  тек    қазақ  халқының    тілі    емес,    мемлекеттік    тіл  –  ортақ    тіліміз.  

Қазақстанда тұратын,  оны  Отаным  деп қабылдайтын,  өзін  Қазақстанның  патриоты 

деп  есептейтін  азаматтардың  тілі. Əрине, Қазақстанның  болашағы  –  қазақ  тілінде.  

Себебі, əрбір  ұлт  өз  ана  тілін  меңгеріп, күнделікті өмірде  кеңінен  қолданбаса, оны  

жекеленген ұлт деп  толық  айта  алмаймыз.  Сондықтан  да Елбасымыз  Н.Ə. Назарбаев  

бұл    мəселеге    ерекше    назар    аударады.    Ол    өзінің    2012    жылғы   14  желтоқсандағы  

Жолдауында:  «Қазақ    қазақпен    қазақша    сөйлессін,    сонда    ғана    қазақ    тілі    барша  

қазақстандықтардың жаппай  қолданыс тіліне айналады. Тілге  деген  көзқарас, шындап  

келгенде,  елге  деген  көзқарас  екені  даусыз.  Сондықтан  оған  бей-жай  қарамайық. 

Қазақ    тілі    жаппай    қолданыс    тіліне    айналып,    шын    мəніндегі    мемлекеттік    тіл  

мəртебесіне  көтерілгенде,  біз  елімізді  «Қазақ елі»  деп атайтын  боламыз»  -  деді [2].  

Осыған орай, қазақ  тілі  2025  жылға  қарай  өмірдің барлық  саласында  үстемдік  етіп,  

кез-келген  ортада  күнделікті  қатынас  тіліне  айналады  деген  үміттеміз.   

 

36 

Енді келесі кезекте біздің  республикамызда мемлекеттік тілмен бірдей  дəрежеде  

қолданылатын  орыс  тіліне  тоқталамыз.  Ұзақ  уақыт  бойы  Қазақстан  Ресей  

империясының,    кейіннен    КСРО-ның    құрамында    болды.    Сол    уақытта    орыс    тілі  

ұлтаралық  қатынас  тілі  болып  бекітілді.  Қазақстандағы  орыс  тілділіктің  ерекшелігі  

осы  тілде  сөйлейтін  адамдардың  көпшілігі  этникалық  орыстар  еместігінде  болып  

табылады. 

Сонымен 

қатар, 

Қазақстан 

Республикасының 

1995 

жылғы  

Конституциясының 

2-бабында 

мемлекеттік 

ұйымдар 

мен 

өзін-өзі 

басқару  

органдарында  қазақ  тілімен бірдей дəрежеде орыс  тілі  қолданылатындығы  жазылған 

[3].    Орыс    тілі    жаңа    Қазақстан    жерінде    ХХ    ғасырдың    басында    кеңес    билігі  

орнауымен,    түрлі  этникалық  топтардың  көшірілуімен,  орыстандыру  саясатының 

орнатылуының  нəтижесінде  кең  таралды  жəне  ұлтаралық  қатынас  тіліне айналды.  

Орыс  тілін білу  –  біздің  ұлтымыздың  тарихи артықшылығы  екені  баршаға  белгілі. 

Бұл    жайлы    қазақтың    біртуар    ақыны  ұлы  Абай    да    айтып    өткен    болатын.  Ақын 

«Орысша  оқу  керек,  хикметте,  мал  да,  өнер де,  ғылым  да – бəрі  орыста  зор»,  «сен  

оның  тілін  білсең,  көкірек-көзің  ашылады»  дейді [4].  Дəл  осы  орыс  тілі  арқылы  

қазақстандықтар    бірнеше    ғасыр    бойы    қосымша    білім    алып,    ел    ішінде    де,  шет  

жерлерде  де  өз  дүниетанымдары  мен  араласатын  ортасын  кеңейтіп  келе  жатқанын  

жоққа  шығармауға  тиіспіз. 

Бүгін  елімізде  136  ұлт  пен  ұлыстың  өкілдері  бір  тудың  астында  тату-тəтті  

ғұмыр  кешіп  жатыр.  Қазақстанның көпұлтты халқының татулығы, ынтымақтастығы,  

бейбітшілігі – біздің  еліміздің  ең  басты  байлығы.  Осыған  байланысты  Елбасымыз  

тіл    саясаты    бірде-бір    тілге  қысым    көрсетілмей    жүргізілу    қажеттігін    айтып    өтті.  

Қазақстанда    мемлекеттік   тілдің   рөлі,   орыс    тілінің    ресми    мəртебесі    жəне  барлық 

этностар  мен  олардың  мəдениеттерінің  тең  жағдайда  дамуы  туралы  мəселе  шешілген. 

Болашақта  бүкіл  азаматтардың  мемлекеттік  тілді  білуі  бізді  бұрынғыдан  бетер 

теңдестіріп, бірлікті нығайта түседі.  Ширек  ғасырдан  бері  біз  тіл  саясатында  айқын  

бағытпен  келеміз  –  мемлекеттік  тілді  біртіндеп  дамытудамыз  жəне бүкіл этностар 

тілдерінің  дамуы  үшін  жағдайлар    жасаудамыз.    Бүгінде    Қазақстан    тұрғындарының  

көпшілігі    кем    дегенде    екі    тілде    сөйлейтін    елдердің    бірі.    Мемлекеттік    тілдің  

жоспарлы    дамуы    орыс    тілінің    дəрежесіне    нұқсан    келтірмеуі    тиіс.    Бізге  

мемлекеттің    келешегі,  болашақ    дамуы    үшін    ең    негізгі    сыртқы    саясаты    –  

көршілермен    тату  болуымыз    керек.    Онсыз    мемлекеттің    болашағы    бұлыңғыр  

болады”, -деді  ол [5].  

Орыс    тілі    –    ұлтаралық    қарым-қатынас    пен    интеграциялық    қызметтердің  

діңгегі.    Ақпараттық    кеңістігімізде    орыс    тілі    əлі    де    маңызды    рөл    атқаратынына  

ешкім  де  дау  айта  алмас.  Сондай-ақ,  əлемдік  алты  ресми тілдің  қатарына  кіретін  

орыс    тілін    меңгеруге    бəсекеге    қабілетті    ұлттың    кез-келген    өкілі    ұмтылуы    тиіс  

деген  отандық  ғалым Н. Кекілбекованың  пікірімен  келісуге  болады. [6]. 

«Үштұғырлы  тіл»  идеясының  үшінші  құрамдас    бөлігі  –  ағылшын  тілін  үйрену. 

Бүгінгі  таңда  ағылшын  тілін  меңгеру    –  ғаламдық  ақпараттар  мен  инновациялық 

технологиялардың  ағынына  кіру  деген  сөз.  Əлемдік  білім  алу  кеңістігінде 

интеграциялық    үрдістердің  тереңдеп  кең  қанат  жайған  жағдайында  ағылшын  тілін 

оқыту өзекті болып отыр.  Əлемнің  ең  дамыған  30  елінің қатарында  болу  егемендік  

алған    еліміздің    жаңа    даму    кезеңіңде,    оның    дүниежүзілік    аренаға    шығып,    басқа  

елдермен    саяси-экономикалық,    мəдени  қатынастарды  калыптастыруы,  Қазақстан 

Республикасының Біріккен Ұлттар Ұйымына  мүше  болуы,  əр  түрлі  дипломатиялық  

қызмет    атқаруы    ағылшын    тілінің  рөлін  көтеруді  қажет  етеді.  Қоғамдағы 

геополитикалық,    коммуникациялық,    технологиялық    өзгерістер    жəне    интернет  

жүйесі    арқылы    тілдесу    əр    түрлі    мамандықтағы,    əр    түрлі    жастағы    адамдардың  

санын  мейлінше    көбейте    түсуде.    Осыған    байланысты    шетел    тілдерін    пайдалану  

 

37 

қажеттілігі  де  артып  келеді.  Тіл  –  тек  қатынас  құралы  емес,  тілін  үйреніп  жүрген  

елдің    рухани    байлығын    меңгеруде    де    үлкен    рөл    атқарады.    Осы    мəселені  

қолданысқа    алуда    елімізде    ағылшын    тілін    игеруде    серпіліс    жасау    мақсатымен  

2013  жылдың  1-қыркүйегінен  бастап  ағылшын  тілін  1-сыныптан  оқыту  енгізілді. 

Бүгінгі  күні  тəуелсiздiкке  қол  жеткізген  жылдардан  берi  əлемдегi  көптеген  

елдермен  саяси-əлеуметтiк,  экономикалық  жəне  мəдени  байланыс  жасауға  кеңiнен  

бет    бұрдық.    Бұл    қарым-қатынастың    нəтижелi    болуы,    ел    мен    елдiң,    халық    пен  

халықтың  өзара  ынтымақтасқан  бiрлiгiн  өркендеуге   тiл  бiлудiң   мəнi  күн  сайын  

арта    түсуде.    Елімізде    бұл    жайлы    біраз    қоғамдық    пікірлер    айтылуда.  Мысалы, 

ағылшын  тілінің    мəртебесі    жөнінде    мынадай    пікір    бар:  «Көптілді    оқыту    –    жас  

ұрпақтың    білім    кеңістігінде    еркін    самғауына    жол    ашатын,    əлемдік    ғылым  

құпияларына үңіліп,  өз  қабілетін  танытуына  мүмкіншілік  беретін  бүгінгі  күнгі  ең  

басты  қажеттілік» [7]. 

Ағылшын  тілі  –  халықаралық  тіл.  Ағылшын  тілі  қазіргі  таңда  халықаралық  

қарым-қатынас  тілі  жəне    дүние  жүзіне  кең  таралған  тіл  болып  танылады.  Қазіргі  

кезде    ағылшын    тілі    АҚШ,    Ұлыбритания,    Канада,    Австралия    сияқты    көптеген  

дамыған  мемлекеттердің  ресми  тілі,  БҰҰ-ның  алты  ресми  тілінің  біреуі.  Дамыған  

отыз    елдің    ішіне    кіру    үшін    бəсекеге    қабілетті    жан-жақты    дамыған    маман  

дайындауға  көп  мəн  берілуде.   

«Ағылшын    тілі    бізге    əлемдік    аренаға    шығу    үшін    қажет.    Бүгінгі    таңда  

əлемдегі    шығарылатын    оқулықтардың    85  %-ы    ағылшын    тілінде.    Қазақстанда    3,5 

мың  шетелдік  компаниялар  жұмыс  істеуде.  Біз  олармен  қандай  тілде  сөйлесеміз?  

Үштілділік  біз  үшін  қалыпты  жағдай  болуы  тиіс», - деді  Елбасы  Н.Ə. Назарбаев 

[8].  

Расында  да,  ағылшын    тілін    білу    жастарға    əлемнің    ең    үздік    ЖОО-да    білім  

алуға,    алдыңғы    қатарлы    мемлекеттерде    тəжірибе    жинауға    мүмкіндік    береді.  

Сонымен  қатар,  бұл    əлемнің    əр    түкпірінде    кəсіпкерлікпен    айналысудың,    іскерлік  

қарым-қатынас    жасаудың    маңызды    талабы    болып    табылады.    Бірнеше    тілді  

меңгерген    азаматтардың    өз  елінде    де,    шетелде    де    бəсекеге    қабілетті    тұлғаға  

айналары    сөзсіз.    Қазіргі    уақытта  қазақстандық    қоғамда    ағылшын    тілін    білу    жас  

ұрпақтың    жаңа    ақпарат    алуында    үлкен    мүмкіндіктер    береді    деген    пікірмен    де  

келісуге  болады. 

Тəжірибе    көрсеткендей,  тіл    –    мəдениеттің    кілті,    ұлттық    бірліктің    жалпы  

механизмі,  ұлттың  əлеуметтік  құрылым  болуының  басты  құралы.   «Тілі  бірдің  –  

тілегі  бір»,   «тіл тағдыры  –  ел тағдыры»  екендігін  жадымызда  ұстай  отырып,  ел 

бірлігінің  негізі  –  тіл  бірлігіне  қол  жеткізу  жолында  қызмет  ету  –  парыз», - дейді 

Д. Ғаббасова.  Сондықтан да, «жас  ұрпақтың  қазақ  тіліне  деген  сүйіспеншілігін,  өзге  

тілдерді    оқып-білуге    деген    қызығушылықтары  мен  ұмтылысын  арттыру    арқылы  

олардың  Отанға  деген махаббатын  оятып,  өз  тағдырын  ел  тағдырымен  мəңгілікке 

байланыстыратын  ұрпақ  болып  қалыптасуына  қол    жеткізу  басты    міндетіміз    болып  

табылады» - деп  жалғастырады осы  отандық ғалым [9].  

Жоғарыда  айтылғандырдың  барлығын    ескере    отырып,  тіл    тағдыры    –    ел  

тағдыры деп айтсақ  қателеспейміз.

  Өркениетке  құлаш  ұратын  елдің  өрісі  қашанда  

білікті де, саналы ұрпақпен кеңеймек.  Өркениеттік өрелік алға шығып, жаһанданудың 

лебі  есіп  тұрғанда   көп    тілді   игергенге    ешкімнің   таласы    бола    қоймайтыны    анық.  

Əлемдегі    мүйізі    қарағайдай    елдердің    санатына    енуді    көздеген    халықтың    басты  

мақсаты  сауатты  ұрпақ  тəрбиелеу  болып  табылады.  Ол  дегеніміз  –  өз  ана  тілін  

терең  меңгерген,  сол  тілде  еркін  сөйлей  алатын, сонымен  қатар  бірнеше  халықтың  

тілін    білетін    ұрпақты    тəрбиелеу.    Білім    мен    ғылымның,    инновацияның,    жалпы  

Қазақстанның    дамыған    жағдайында    Елбасы    біздің    алдымызға    үш    тілді    меңгеру  

 

38 

қажеттігін    қойды.    Қазақстан    азаматтарының,    яғни,    біздің    парызымыз    –    «өзге  

тілдің  бəрін  біл,  өз  тіліңді  құрметте»  дегендей,  мемлекеттік  тілді  меңгеріп  қана  

қоймай,  шет  тілдерді  де  білу  деп  ойлаймын. 

Сонымен,  біз    көрсеткендей    тілдердің    үштұғырлылығы    –    уақыт    талабы.    Үш 

тілді    білу    жас    ұрпақтың    білім    кеңістігінде    еркін    самғауына    жол    ашады.    «Үш  

тұғырлы    тіл»  идеясы    –    жарқын    болашақтың    кепілі.  Тілдердің  үштұғырлылығы 

мəдени  жобасында  көрсетілгендей      «қазақ    тілі    –    мемлекеттік    тіл,    орыс  тілі    –  

ұлтаралық  қатынас  тілі  жəне  ағылшын  тілі  –  жаһандық  экономикаға  ойдағыдай  

кіру  тілі» [10].   Біз  осы  істің  тек  жанашыры  ғана  емес,  орындаушылары  болуымыз  

керек.   

 

 

 

Əдебиет: 

1.  Қазақстан  Республикасының  Президенті  Н.Ə.Назарбаевтың  Қазақстан  халқына  Жолдауы. 

2007 жылғы 28 ақпан. 

2.  Қазақстан  Республикасының  Президенті  Н.Ə.Назарбаевтың  Қазақстан  халқына  Жолдауы. 

2012 жылғы 14 желтоқсан. 

3.  Қазақстан    Республикасының    Конституциясы  (  7  қазан,  1998  ж.  жəне  21мамыр    2007ж. 

өзгерістер  жəне  толықтырулармен) – Алматы: «Юрист» , 2007. 

4.  Абай Құнанбайұлы  шығармаларының екі  томдық  жинағы. –Алматы: Жазушы. -2005. -109 б. 

5.  Қазақстан  Республикасының  Президенті  Н.Ə.Назарбаевтың  Қазақстан  халқына  Жолдауы. 

2007 жылғы 28 ақпан. // http://www.akorda.kz 

6.  Кекілбекова  Н.  Үштілділік  –  игілікті  құбылыс  //  Қазақ  тілі  мен  əдебиеті  орыс  мектебінде.  – 

2014. № 4. - 48 б 

7.  Рысбаева Г.  Ағылшын тілінің мəртебесі //http://45minut.org 

8.  Трехъязычие для Казахстана должно быть нормальным явлением. //  http://newskaz.ru/society 

9.  Ғаббасова Д.  Көптілділік – полимəдениетті тұлғаны қалыптастырудың негізі // Қазақ тілі мен 

əдебиеті орыс мектебінде . – 2014. № 4. -8 б. 

10.  Тілдердің үштұғырлылығы  // http://strategy2050.kz 

 

 

 

ƏОЖ 314(5Қ) 

 

АҚМОЛА ОБЛЫСЫНЫҢ НҰСҚАУЛЫҚ КІТАПТАРЫӨЛКЕНІҢ  

ƏЛЕУМЕТТІК-ДЕМОГРАФИЯЛЫҚ ТАРИХЫНЫҢ ДЕРЕГІ РЕТІНДЕ 

(ХІХ ғ. СОҢЫ −−−− ХХ ғ. БАСЫ) 

 

Бексейітова А.Т., Жақсылықов Б.Ғ. 

(Ш. Уəлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті) 

 

 

 

ХІХ  ғасырдың  2-ші  жартысынан  бастап  Қазақстан  аумағындағы  Статистикалық 

комитеттер  Ресей  империясы  Ішкі  істер  министрлігінің  Орталық  статистикалық 

комитетінің  ережесіне  сəйкес  өлкенің  əр  түрлі  мəселелері  бойынша  мағлұматтар 

беретін  облыстық  «Нұсқаулық  кітаптарын»  шығарды  [1;  240-242].  «Нұсқаулық 

кітаптары»  –  бұл  Ресей  империясының  шет  аймақтардағы  губерниялармен  облыстар 

туралы,  белгілі  бір  жыл  бойынша  мəліметтержазылған,  жергілікті  басқару 

органдарының  ресми  анықтамалық  басылымдары.  Əдетте,  нұсқаулық  кітаптары  4 

тараудан  тұрды:  адрес-календарь,  анықтамалық,  статистикалық  жəне  өлкетанулық 

(міндетті емес) тараулар.