Соңы 8-бетте) (Соңы 5-бетте) Ақпарат Бүгінгінің бас тақырыбы АҢдатпа

№87 (2865)

9 тамыз 2016

3

zangazet@mail.ru

(Соңы. Басы 1-бетте)

ҚОҒАМ

ҚАЛТАНЫҢ ЖҰҚАЛЫҒЫ 

АСҚАЗАНДЫ АУЫРТЫП ТҰР

ӘЙЕЛ  ҚҰҚЫҒЫ 

АЯҚАСТЫ БОЛМАУЫ ТИІС

САНАҒА 

СІЛКІНІС КЕРЕК

Айқын ӘМІРОВА, 

эндокринолог:

– Біз әрқашан тағамдар арасында 

йодтың мол болуын қатаң қадағалап 

отыруымыз қажет. Өкінішке қарай, 

халқымыз тек қарын тойдыруды ғана 

ойлайды.  Ал,  аузына  салған  әрбір 

таға мының  денсаулыққа  пайдалы, 

құнар лы болуын ойлай бермейді. Не-

гізі, йод тапшылығынан туындайтын 

аурулардың тарттырар азабы мол. Соң­

ғы кезде балалар арасында қан аз дық, 

бойдың өспей қалуы, яғни олар дың 

кеш жетілуі секілді дерттер жиілеп кет-

ті. Мұның бірден­бір себебі – жейтін 

тағамдарымыздың құра мында йодтың 

жетіспеушілігінен. Сон дай­ақ, бұрын 

зоб аурулары жасы келген адамдар ара-

сында көп кездессе, бүгінде кішкентай 

бала лар арасында да белең алып бара­

ды. Себебі ағзаларында бала әкелетін 

ана ларымыздың  өзіне  йод  жетісе 

бермей ді. Ал, анасының бойын дағы 

жетіспеушіліктердің бала бойынан да 

табылып, дерт болып жабысары сөзсіз.

Айта кетер жайт, еліміздегі аяғы 

ауыр әйелдердің 85 пайызы қан аздық 

ауруынан  зардап  шегеді  екен.  Ана 

бойындағы  қан  аздық  салдарынан 

өмір ге келген сәби де түрлі ауруларды 

Конвенцияның он жылдығы атап 

өтілген 1989 жылы 100­ге тарта мемле-

кет оның ережелерін сақтауға келісім 

беретіндіктерін білдірген болатын. 

1995 жылы әйел құқығына қатысты 

Пе кин де  өткен  Бүкілдүниежүзілік 

төр тін ші конференцияда да Конвен-

ция және Әйелдер жағдайы жөніндегі 

Комис сияның  факультативтік  хат­

та масының ережелері іс­қимыл бағ­

дарламасының тұғырнамалық құжаты 

ретінде үлкен маңызға ие болды. Кон-

венция бүгіндері адамзаттың нәзік жы-

нысты бөлігіне қатысты мәселелерді 

көздей отырып, адам құқығын сақ­

таудағы халықаралық шарттардың 

Жалпы, мүлікті жариялау дегеннің өзі – 

әлемдік тәжірибеде жаңалық емес. Ол бұрыннан 

бар. Осы кезге дейін Еуропаның бірқатар ел-

дері, мұндай акцияны бірнеше рет өткізіп те 

үлгерді. Мүлікті жария етуде Қазақстанның да 

өз тәжірибесі бар. Бізде ол бұл кезге дейін екі 

рет жасалған. Айталық, 2001 жылы ақшаны 

жария  ету  жүргізілсе,  2006­2007  жылдары 

ақшамен бірге жылжымайтын мүліктерді жария 

ету жұмыстары жүргізілген болатын. Осылайша, 

еліміз жария ету науқанының үшінші кезеңін 

өткізіп отыр.

Мүлікті жария ету дегеніміз – табыстар-

ды жасыру мақсатында заңды экономикалық 

айна лым нан  шығарылған  және  Қазақстан 

Республикасының заңнамасына сәйкес ресім-

делмеген не тиесілі емес тұлғаға ресімделген 

мүлікке құқықтарды мемлекеттің тану рәсімі. 

Сарапшылардың пікіріне сүйенсек, қазақстандық 

экономиканың 19­20 пайызы көлеңкедегі ай-

налымда жүр. Бұл шағын бизнестен бастап, ірі 

кәсіпкерлерге дейінгі аралықтың бәрін қамтиды. 

Сондықтан да, қаржы мен мүлікті жария етудің 

бірден­бір мақсаты – «көлеңкелі» экономикадағы 

қаражатты жарыққа шығарып, экономиканың 

заңды жолына тарту.

Мүлікті жария етуге байланысты рақым­

шылық жасау туралы заңнамаға сәйкес – ақша, 

бағалы қағаздар, заңды тұлғаның жарғылық 

капиталына қатысу үлесі, тиесілі емес тұлғаға 

ресімделген  құрылыстар  мен  ғимараттар, 

сондай­ақ, Қазақстан Республикасының ше-

гiнен тыс жерлерге орналасқан жылжымай-

тын мүлік жария етуге жатады. Жария етудің 

негізгі принциптеріне келсек, ол біріншіден, 

қосымша қаражат пен мүлікті экономикаға тар-

ту мақсатында жүргізіледі. Екіншіден, жария 

етілген ақша мен мүлік салық салу тұрғысында 

табыс деп танылмайды. Яғни, оларға салық са-

лынбайды. Үшіншіден, жария ету басталғанға 

дейін алынған мүлік қана жария етуге жата-

ды. Төртіншіден, субъектілер бірқатар баптар 

бойынша қылмыстық және әкімшілік жауапкер-

шіліктен босатылады. Яғни, жария етілген мүлік 

субъектілері заңмен қудаланбайды.

Бұдан  бөлек,  азаматтар  рақымшылық 

арқылы заңдастырған қаражатын инвестиция­

лау механизмдеріне пайдалана алады немесе 

Акция

Мәселе

Отбасы

Түйткіл

Осындай жағдайда гендер мәселесін дәстүрлі 

дүниетаным шеңберінде қарастырудың мәні зор. 

Өйткені, жыныстардың қоғамдық рөлі туралы 

процестер мен стереотиптер ұрпақтан ұрпаққа 

дәстүр бойынша жалғасып келе жатқан, тамыры 

тереңге кеткен түсініктер негізінде қалыптасады. 

Бұл түсініктер қоғам дамуының тарихымен бірге 

дамып отырады және оның әртүрлі қырлары бола-

ды: тарихи, экономикалық, саяси, психологиялық 

және діни.

Қазақстанда қазіргі кезде жүріп жатқан әлеумет­

тік – экономикалық, мәдени, саяси өзгерістер 

көптеген қоғамдық мәселелерді қайта қарауды 

қажет етеді. Солардың ішіндегі ең өзектісі – гендер 

мәселесі. Қазақстанның нарықтық экономикалық 

қатынасқа өтуі еңбектің гендерлік бөлісіндегі 

қайшылықты шиеленістіріп жіберді. Осыдан 

барып, қазіргі әлем бейнесіне әйел факторы бел-

сенді кірісіп, өркениет негіздерін қайта қарауды 

талап етуде. Қазақстанның Еуропа мен Азияның 

ортасындағы географиялық – саяси жағдайына 

байланысты осы екі жақтың да ықпалы бар. 

Осындай жағдайда өзіндік, өзгешелігіңді сақтау 

үшін де, көптеген мәселелерге, соның ішінде, 

гендер мәселесіне байланысты қазақ халқының 

дәстүрлі құндылықтар жүйесін, еркек пен әйелдің 

қоғамдағы  орны  мен  рөлі  туралы  түсініктер 

жүйесінің эволюциясын, гендерлік қатынастарға 

қатысты халықтың ұлттық ерекшеліктерін еске-

ре  отырып  зерттеу  қажет.  Дегенмен,  егемен 

Қазақстанның тәуелсіз қыздары әлемдік деңгейде 

дамып, өркениеттік мәдениеттен тиесілі өз орын-

дарын тауып, саясатты да, бизнесті де, ғылымды 

да жан­жақты меңгеріп, қоғамның барлық сала-

сына ер­азаматтардан қалыспай, белгілі дәрежеде 

ірі қайраткерлер есебінде атсалысуда. Нарық 

заманы тек қыздарымызға ғана емес, жалпы 

қоғамымызға қиыншылық әкелді. Бірақ, өмірдегі 

келеңсіздіктердің бәріне осы өтпелі кезеңді айып-

тай бермей, бір сәт сана мен сезімге рухани сіл-

кініс жасау қажет екендігін де ескерген жөн болар. 

Осы жағынан келгенде, табиғатынан сергек, сезім-

тал қазақ қыздары көп ізденушіліктің нәтижесін 

тез меңгергендей. Осындай күрделі заманда қазақ 

қыздары өздерінің ұлттық ерекшеліктерін, табиғи 

нәзіктіктерін, ибалылықтарын сақтай отырып, 

адам іс­әрекеттерінің барлық түріне араласып 

жетістікке жетсе, нұр үстіне нұр болар еді.

И.УСПАНОВА,

Қармақшы аудандық сотының 

жетекші маманы 

ала туады. Ал, мамандар «жыл өткен 

сайын аурулар жасарып барады» деп 

дабыл қағуда.

Бақыт ТҮМЕНОВА, 

«Аман-саулық» қоғамдық 

қорының президенті:

– Сәбилеріміздің іштен ауру болып 

тууы тікелей анасының ден  саулығына 

байланысты. Бала көтерген әйелдің 

ішіп­жемі  неғұр лым  құнарлы  бо-

луы керек. Сондықтан, біз мемле-

кет болып аяғы ауыр әйелдің дұрыс 

ішіп­жеуін, құрсақтағы сәбиінің ана-

сынан керекті дәрумендерді алуын 

қадағалауымыз  қажет.  Мәселен, 

адам ға берері мол еттің бағасы күн 

өткен сайын қымбаттап барады. Ал, 

ауылдағы  аналарға  жеміс­жидек, 

көкөніс  арман  десе  де  болғандай. 

Ендеше, аналарымыз ағзасына кере-

кті дәрумендерді қайдан алады? Егер 

келешек ұрпағымыздың денсаулығы 

дұрыс болып, болашағымыз жарқын 

болсын десек, аяғы ауыр әйелдерге 

бала көтерген күнінен бастап ай сайын 

азық­түлігіне арналған арнайы жәр­

демақы тағайындап,  қамқорлыққа 

алуымыз керек.

Сондай­ақ, бүгінде отандастары-

мыз тез дайындалатын қытайлық та­

ғам  дарды арзан деп жиі тұтынады. 

Шын мәнінде, дәрумендерден жұр­

дай  қытайлық  арзан  тағамдардың 

ден саулыққа пайдасынан гөрі, зияны 

көп екеніне мән бермейді. Маман-

дар қытайлық арзан кеспелердің ден­

саулыққа зиянды екенін қанша айтып 

жатса да, халық «арзанның жілігі та-

тымайтынын» ескерер емес. Себебі кез 

келгеннің қалтасы қазы мен қартаны 

кертіп жеп отыруды көтере бермейді. 

Осылайша, халқымыздың қалтасының 

жұқалығы асқазанды ауыртып тұр.

Қуаныш ӘБІЛДӘҚЫЗЫ

КӨЛЕҢКЕЛІ ТАБЫСЫҢДЫ ТІРКЕ

1979  жылғы  18  желтоқсанда  Венада  әйелдерге  қатысты 

кемсітушіліктердің  барлық  нысандарын  жою  туралы  БҰҰ  Бас 

Ассамблеясы Конвенциясының қабылданғанын бәріміз де жақсы 

білеміз. Ол халықаралық шарт түрінде 1981 жылғы 3 қыркүйек 

күні  күшіне енгеннен кейін 20 елде ратификацияланды. 

Қазіргі кезде қоғамдағы әйел мен 

ердің орны туралы түсініктер мен 

құндылықтар, осымен байланысты 

стереотиптер, әлеуметтік үрдістер 

ерекше өзекті мәселеге айналып отыр. 

Себебі, қазіргі дүниеде бейбітшілік пен 

тұрақтылықты қамтамасыз ету үшін 

зорлықсыз өмір сүрудің идеалдарын, 

барлық адамзатқа ортақ құндылықтың 

негіздерін іздеу қажеттілігі туып отыр. 

2014 жылдың 1 қыркүйегінен 

бастап қолданысқа енгізілген 

«Қазақстан Республикасының 

азаматтарына, оралмандарға және 

Қазақстан Республикасында тұруға 

ықтиярхаты бар адамдарға олардың 

мүлікті жария етуіне байланысты 

рақымшылық жасау туралы» заңына 

сәйкес, бүгінде Республиканың бүкіл 

аумағында мүлікті жария етуге 

байланысты науқанның басталып, 

жергілікті атқарушы органдар 

жанынан құрылған комиссиялардың 

жұмыс жасап жатқаны белгілі.

қатарындағы маңызды орынды иеле-

неді.

Біздің елімізде де гендерлік сая­

саттың басты бағыты ретінде Кон-

венция ережелерін сақтау, әйелдерге 

қатысты кемсітушіліктердің барлық 

түрін болдырмау қоғам өмірі мен мем ле­

кеттік саясаттың темірқазығына айнал­

ған десек әсірелеп айтқандығымыз 

емес.  Оны  күнделікті  өмі рі мізден 

көріп жүргеніміздей, саясат­экономи-

ка, мемлекеттік бас қару, ғылым­білім, 

бизнес­кәсіп кер  лік, мәдениет­спорт, 

медицина, заң, әлеуметтік қамтамасыз 

ету салаларының қай­қайсысын бол-

сын әйел адамдарсыз елестетудің өзі 

мүмкін емес. Яғни, бұған Конвенция­

да  белгіленген  әйелдерге  қатысты 

жыныстық кемсітушіліктердің қандай 

да  бір  белгілерін  болдырмауды 

қамтамасыз ете отырып, олардың ер­

азаматтармен тең құқықтық дәрежеде 

жан­жақты дамуының озық үлгісін 

қалыптастырып  отырғандығымыз 

дәлел.

Жалпы, гендерлік саясатты қазаққа, 

ежелден жақын ұғым деп түсінуіміз ке-

рек. Неге десе ңіз біздің салт­дәстүріміз 

бен дүние танымымызда әйелден, Ана-

дан артық қасиетті де, қастерлі ұғым 

болмаған. «Әйел бір қолымен бесікті, 

бір қолымен әлемді тербейді, Тұлпар 

биеден, алып анадан туады, Пейіш – 

Ананың табанының астында» деген 

сияқты үлкен философиялық ой түйген 

дана халқымыз әйел адамның бағасын 

бағзы  замандардан  бір  кісідей­ақ 

білгені шындық. Қыз баланы өз үйінде 

есік жаққа отырғызбай, қонақ деп 

қастерлеуінің өзін дала өркениеті мен 

көшпенділер мәдениетінің ұрпақтан­

ұрпаққа үлгі болар үлкен жетістігі деп 

айта аламыз.

Осыған қарамастан арамызда әлі 

де болса отбасының шырқын бұзатын 

қазанбұзар­үй тентектердің кезде-

сетіні өкінішті. Атап айтсақ, 2016 

жылы Қазақстан Республикасының 

Әкімшілік құқық бұзушылық тура-

лы кодексінің 73­бабында көзделген 

отбасы­тұрмыстық қатынастар аясын  ­

дағы құқыққа қарсы әрекеттер жа са  ған 

21 тұлғаға қатысты істің 13 медиация­

ны қол дану арқылы іс тоқтатылса,          

6 тұл ға әкімшілік қамаққа алынып,                

2 тұлға ға ескерту жасалынған. Бұл жер-

де жәбірленушілердің көбі нәзік жы-

ныстылар екені түсінікті. Сондықтан, 

«Отан отбасынан басталатындығын», 

«Ананы сүю – Отанды сүюмен тең 

ұғым екенін» естен шығармайық. 

Б.ТОҚТАСЫНОВА, 

Тарбағатай аудандық

№2 сотының кеңсе меңгерушісі

ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫ

өз қаражатын қалауынша жұмсамақ. Алайда, 

бұл жағдайда, екінші деңгейлі банктер жария 

етілетін қаражаттың жалпы сомасынан 10 пайыз 

мөлшерінде комиссия ұстап қалады. 

Азаматтардың көкейінде жүрген әрі жиі 

қойылатын сауалдардың бірі – жылжымайтын 

мүлікке техникалық құжатты қалай аламыз де-

ген сұрақ. Жария ету аясында, егер азаматта жер 

учас кесіне мемлекеттік акті болса, құрылысқа 

техникалық төлқұжат алу үшін жылжымай-

тын мүлік объектісінің орналасқан мекенжайы 

бойынша тиісті құжаттар тізбесімен Халыққа 

қызмет  көрсету  орталығына  жүгінуі  қажет 

(өтініш, жеке басын куәландыратын құжат; жер 

учаскесіне сәйкестендiру құжатын қоса бере 

отырып, тіркеу объектісін растайтын құқық 

белгілеуші құжаттар; алым сомасын төлегенiн 

растайтын құжат). 

Бұл науқанда Әділет органдарының қызметі 

жылжымайтын мүлікті мемлекеттік тіркеу болып 

табылады. Жария етіліп, қорытынды алынған жы-

лжымайтын мүлік Әділет органдарында міндетті 

мемлекеттік тіркеуден өтуі қажет. Кей жағдайларда 

азаматтар комиссияның оң қорытындысын алу – 

құжатты толығымен рәсімделген деп санап, оны 

мемлекеттік тіркеуден өткізуді қажет деп есеп-

темейді немесе мұндай рәсімдеудің қажеттілігін 

білмейді не ұмыт қалдырады. Нәтижесінде, құжат 

толығымен рәсімделмеген болып саналады. Яғни, 

азамат мүліктің толыққанды заңды иесі болып 

табыл майды. ҚР Азаматтық кодексінің 118­бабы-

на сәйкес, жылжымайтын мүлікке меншік құқығы 

мемлекеттік тіркеуден өткен кезден бастап пайда 

болады. Осыған орай, әр азамат жылжымайтын 

мүлігін Әділет органдарында мемлекеттік тіркеу-

ден өткізгеннен соң ғана оның заңды иесі болып 

табылатынын естен шығармаған жөн. Мысалы, 

жария ету науқаны басталғалы бері Шиелі ауда-

ны бойынша жылжымайтын мүлікті жария ету 

жөніндегі аудандық комиссияға барлығы 220 

өтініш түскен. Қаралу нәтижесімен, 216 өтініш 

бойынша оң шешім қабылданып, 4 өтінішті 

қанағаттандырудан бас тартылған. Осы уақыт 

аралығында аудандық Әділет басқармасына 

мүлікті жария ету жөніндегі аудандық комиссия 

шешімі негізінде мемлекеттік тіркеу үшін 193 

өтініш түсіп, барлығы мемлекеттік тіркеуден 

өткізілді. Шиелі ауданының Әділет басқармасы 

өз кезегінде комиссияның оң қорытындысын 

алған жылжымайтын мүлікті тіркеу жұмыстарына 

баса назар аударуда. Атап айтқанда, келіп түскен 

құжаттарға сапалы заң сараптамасы жасалып, 

тіркеу заңдылықтары сақтала отырып, мемле-

кеттік тіркеу жұмыстары жүргізілуде. Сондай­ақ, 

азаматтарға басқарма тарапынан қолданыстағы 

заңдылықтарға түсіндірмелер айтылып, тұрақты 

заң кеңестері беріліп келеді.

«Қазақстан Республикасының азаматтарына, 

оралмандарға және Қазақстан Республикасын-

да тұруға ықтиярхаты бар адамдарға олардың 

мүлікті жария етуіне байланысты рақымшылық 

жасау туралы» заңына сәйкес, Шиелі ауданында 

193 жеке және заңды тұлғалар жылжымайтын 

мүліктерінің заңды иесі болып танылды. Мұны 

еліміздің азаматтарға жасаған игі шарасы деп 

білуіміз керек.

Мүлiктi жария ету мерзiмi 2016 жылдың 31 

желтоқсанына дейін ұзартылғанын да атап өткен 

жөн. Осыған орай, тұрғындар уақыт жоғалтпай 

Қазақстан  Республикасының  заңнамасына 

сәйкес ресімделмеген немесе өзге тұлғаға ресім-

делген мүліктері болған жағдайда мемлекеттің 

жасап отырған осы рақымшылығын пайдаланып, 

құжаттарды заңдылықтарға сәйкес реттеуге 

асығулары қажет.

Ұзақбай ОРАЗГЕЛДІ, 

Қызылорда облысы Шиелі ауданы

 Әділет басқармасының басшысы 

4

№87 (2865) 

9 тамыз 2016

zangazet@maiI.ru

ТАРАЗЫ

Ел Конституциясы мем  лекеттік тілдің мәр­

тебесін көтеруге кепілдік береді. «Тіл тура лы» 

заңның 4­бабында мемлекеттік тіл – мем­

лекеттің бүкіл аумағында қоғамдық қаты нас­

тардың барлық саласын да қолданылатыны, 

атап  айтқанда,  мемлекеттік  басқару,  заң 

шығару, сот ісін жүргізу және іс қағаздарын 

жүр гізу тілі екені көрсетілген. Сөйте тұра, 

тәуелсіздігіміздің 25 жылдығы қарсаңында 

да  мемлекеттік  тіл  мәселесі  толыққанды 

шешілді  дей  алмаймыз. 

Жүсіп  Баласағұн 

 

«Адамға екі нәрсе тірек тегі: Бірі – тіл, бірі 

ділің  –  жүректегі»  десе,  мемлекеттік  тіл 

тәуелсіздігіміздің, руханиятымыздың, ұлт­

тық болмысымыздың басты тірегі екенін Ел 

Президенті 

Қазақстан халқына жыл сайынғы 

дәстүрлі жолдауындағы «Қазақ тілі – біздің 

рухани негізіміз. Біздің міндетіміз – оны 

барлық сала да белсенді пайдалана отырып 

дамыту. Біз ұрпақтарымызға баба ларымыздың 

сандаған буыны ның тәжірибесінен өтіп, біздің 

де үйлесімді үлесімізбен толыға түсетін қазіргі 

тілді мұраға қал дыруға тиіспіз.  Бұл өзін қадір­

лейтін әрбір адам дербес шешуге тиіс міндет», 

– деген сөзімен де бекітеді.

Жоғарғы Сот судьясы Әділ Құрықбаев: 

«Республикамызда қылмыстық, азаматтық, 

әкімшілік сот ісі мемлекеттік тілде жүргізіледі 

деп анық жазылды. Ал, қажет болған жағдайда 

сот ісінде мемлекеттік тілмен қатар орыс және 

басқа тілдер қолданылады деп бекітілді. Бұл 

жерде біздің басты назар аударатынымыз 

«жүргізіледі» мен «қолданылады» сөздерін 

ауыстыруға  болмайды.  Атап  айтқанда, 

«жүргізіледі» сөзі сот процесіне байланысты,  

ал, «қолдану» оны тек сот процесінде пайдалану 

дегенді білдіреді. Оның үстіне қажет болған 

жағдайда ғана», – деді. Судья айтпақшы, істі 

қарау мүмкіндігінше мемлекеттік тілде ғана 

жүргізіліп, қажет болған жағдайда орыс немесе 

өзге тілде қолданылғаны дұрыс болар еді. 

Тілді дамытуда мемлекеттік мекемелердің 

алар орны ерекше. Тiл туралы заңнаманың 

бұзылуына кiнәлi мемлекеттiк органдардың 

бiрiншi басшылары не жауапты хатшылары 

немесе Қазақстан Республикасының Прези­

дентi айқындайтын өзге де лауазымды адам­

дар, сондай­ақ, жеке және заңды тұлғалар 

Судьялар  үнeмі  халықпeн 

тiкeлeй қарым­қаты наста болған­

дықтан  олардың  мораль  дық 

бейнесі  мен  кәсіби  жетіс тігі 

әрқашан көпшіліктің наза рын­

да.  Алкогольдік  ішімдік  ішіп 

көлік  айдаған  немесе  ойын­

ханада  құмар  ойын  ойнаған 

қызметкерлер туралы БАҚ құрал­

дарында  аз  жазылып  жүрген 

жоқ. Мұндай оқиғалардың сот 

жүйесі беделін түсіретінін бір 

сәтке  ұмытпағанымыз  жөн. 

«Бір құмалақ бір қарын майды 

шірітеді»  демекші,  бір  ғана 

судьяның іс­әрекетіне қарап кем 

дегенде он адамның сотқа деген 

пікірі өзгеруі мүмкін.  Сондықтан, 

«Тәртіпсіз ел болмайды,тәртіпке 

бас иген құл болмайды» – деп 

Бауыржан  атамыз  айтпақшы, 

заңға сәйкес, судьяларды тәртібі, 

әдебі бойынша қадағалап отыру­

дың жөні бөлек.

«100  нақты  қадам»  Ұлт 

Жоспарының  19­қадамында 

«Судьялардың  есеп  беру  тәр­

тібін  күшейту.  Судьялардың 

жаңа этикалық кодексін жасау 

керектігі»  айтылған.  Судья 

бұқарамен етене жұмыс жасап, 

шешім шығаратындықтан қоғам­

дағы  әділеттіліктің  сал танат 

құруына, тұрақтылық пен тыныш­

тықтың сақталуына қосатын үлесі 

зор. Ал, әділ сот судья лардың 

адалдығы  мен  адам дығының 

жемісі. Сондық тан, Судьялардың 

жаңа әдеп кодексін қабылдаудың 

судьялар үшін ғана емес, қоғам 

үшін де маңызы зор. Оның үстіне, 

1996  жылы  19  желтоқсанда 

қабылданған  Судьялар  әдебі 

кодексі ескіргендіктен, ол бүгінгі 

қоғамның  кейбір  сұрақтарына 

толық жауап бере алмайды. 

Халықтың  қолжетімді  тал­

қылауы  үшін  аталған  Кодекс 

Жоғарғы  Соттың  сайтына  да 

орналастырылды. Халықаралық 

сарапшылардың сүзгісінен өткен 

Кодексте ҚР Судьялар одағы­

ның  орталық  кеңесі  судьялар 

корпусының  талап­тілектері, 

Кәмелет  жасына  жетпеген дердің 

құқықтарын  қорғау  –  бүгінгі  күннің 

басты  мәсе лелерінің  бірі.  Мемлекет 

басшысының 2007 жылғы «Кәмелетке 

толмағандардың істері жөніндегі ма­

мандандырылған ауданаралық соттарын 

құру туралы» Жарлығына сәйкес, ТМД 

мемлекеттерінің ішінде алғашқылар­

дың бірі болып кәмелетке толмағандар­

дың құқықтары мен бостандықтарын 

қорғау ды қамтамасыз ету мақсатында 

мамандандырылған соттарды құру қолға 

алынды. 

Елбасының  2012  жылдың  4  ақпа­

нындағы  №  266  Жарлығы  бойынша, 

Қызылорда облысында кәмелетке тол­

мағандардың істері жөніндегі мамандан­

дырылған ауданаралық соты құрылды. 

ҚР Президентінің 2012 жылғы 12 наурыз­

дағы №279 Жарлығымен алғашқы сот 

төрағасы болып Әбу Айбек Кеңесұлы 

тағайындалды. Кәмелетке толмағандар­

дың істері жөніндегі мамандандырылған 

соттардың құрылу мақсаты – қоғамда 

жасөспірімдердің әлеуметтік қалыптасуы 

мен қорғалуына ықпал ету. Кәмелетке 

толмағандардың істері жөніндегі ма­

мандандырылған соттардың құрылуы 

Қазақстанда ювеналды әділет жүйесінің 

дамуына және сот төрелігін ізгілендіру­

дегі алғышарт болып табылады.

Кәмелетке толмағандар жөніндегі 

істерді қарайтын мамандандырылған 

соттар кешенді юрисдикциядағы соттар 

негізінде қалыптасқан. Яғни, сотпен 

кәмелет жасқа толмағандарға қатысты 

әкімшілік құқық бұзушылық, азаматтық 

және қылмыстық істер қаралады. 2016 

жылдың қаңтарынан бастап енгізілген 

жаңа Азаматтық процестік кодекске сәй­

кес, кәмелеттік соттың қарауына жататын 

азаматтық істер санаты толықтырылды. 

Атап айтқанда, әкелікті анықтау және 

алимент өндіру, кәмелетке толмаған бала­

ны асырап – бағу үшін алимент мөлшерін 

төмендету.

Қызылорда қаласы, Шүкіров көшесі 

№9 үйде орналасқан кәмелетке толмаған­

дардың істері жөніндегі маманданды­

рылған ауданаралық сотындағы бастапқы 

тәртіп сотқа кіріп­шығудан басталған. 

Сот қызметкерлерінен бөлек бөгде аза­

маттарға  бекітілген  тәртіпке  сәйкес, 

ғимараттың жоғары қабатына көтерілуге 

тыйым салынған. Сотқа жүгінушілердің 

сот кеңсесіне өткізетін арыз­шағымдарын 

қабылдау арнайы бөлінген «Құжаттарды 

қабылдау» бөлмесінде жүзеге асырыла­

ды. Бүгінгі таңда құжат айналым жүйесі 

жетілдіріліп келеді. Жуырда Қазақстан 

Республикасының Жоғарғы Соты төраға­

сының  тапсырмасына сәйкес,  «Төрелік» 

ақпараттық жүйесі енгізілді.

Мемлекеттік органдардың барлығы 

электронды құжат айналымы жүйесіне 

толықтай көшірілген. Соның бірі сот 

жүйесіндегі «Сот кабинеті» электронды 

ақпараттық сервисі. Қызылорда облы­

сының кәмелетке толмағандардың істері 

жөніндегі мамандандырылған ауданара­

лық сотында «Алтернативті сот әділдігі» 

пилоттық жобасы 2015 жылдың тамыз 

айы мен 2017 жылдың қаңтар айы ара­

лығында іске қосылды. Жобаның мақсаты 

алғаш жасаған қылмысы үшін кәмелетке 

толмаған сотталушыға бас бостандығын 

шектеу, айыру жазасын тағайындауды 

осы жобаға жолдаумен ауыстыру.

Жоба аясында сот процесіне қатысушы 

кәмелетке толмаған жәбірленушілерге, 

куәлерге және сотталушыларға сот ғима­

ратынан арнайы бөлме бөлініп, ол 2016 

жылдың басында ашылды.

 

Аталыш бөл­

ме жиһаздар, кітаптармен жабдықталды. 

Кәмелетке толмаған жәбірленуші мен 

куәға арналған бөлменің, кәмелетке тол­

маған сотталушыға арналған бөлмеден 

айырмашылығы мұнда аудио бейне қон­

дырғы орнатылған, компьютер бар. Осы 

компьютер алдында жәбірленуші мен куә 

сот процесі жүріп жатқан залға, тікелей 

судьяға түсінік беріп, сауалдарына жау­

ап бере алады. Бұл жәбірленушіге өзіне 

қатысты қылмыс жасаған қылмыскерлер­

мен тағы да жүздеспеу, психологиясына 

ауыр тимеу үшін жасалған. 

жүктеу/скачать 3,93 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: