Сөз таптары лексика-семантикалық, морфологиялық және синтаксистік

Сөз таптары

 

Сөз  таптары

  -  лексика-семантикалық,  морфологиялық  және  синтаксистік 

ортақ белгілердін негізінде қалыптасқан категориялары бар сөз топтары. Сөз 

таптары

 үш түрлі белгісімен сипатталады: 



 

а)

 

Белгілі 

топка 

жататын 

с

өздердің 

семантикалық 

жағынан 

бірыңғайластығы  (мысалы, зат  есімге  заттық  атаулар,  етістік/етістікке 

қимылдық атаулар жатады); 



 

ә

) Сөз түрлендіруші грамматикалық категорияларының ортақтығы; 



 

б)

  Синтаксистік  қызметінің  ұқсастығы.  Бірақ  бұл  үш  белгі  сөз 

таптарының  бәрінен  бірдей  табыла  бермейді. Мысалы,  зат  есім, 

етістіктен  үш  белгінің  үшеуі  де  табылады,  ал одағайға  екінші 

(морфологиялық) белгі тән емес. 

Сөз  таптарының

  саны  тілдерде  бірдей  емес.  Мысалы, қазіргі  орыс  тілі 

грамматикасында 10 сөзтабы, ал қазақ тілінде 9 сөз табы көрсетіліп жүр: 

1.

 

Зат есім 

2.

 

Сын есім 

3.

 

Сан есім 

4.

 

Есімдік 

5.

 

Етістік 

6.

 

Үстеу 

7.

 

Еліктеу сөздер 

8.

 

Шылау 

9.

 

Одағай 

Еліктеу сөздер қазақ тілінде бөлек сөз табы болса, орыс тілінде одағайлардың  

құрамына  кіреді.  Қазақ  тілінде  предлог  жоқ,  союз,  частицы  орыс  тілінде 

бөлек  сөз  таптары,  ал қазақ  тілінде  олар  шылау  сөзтабына  біріктіріледі. Сөз 

таптары

  толык  мағыналы  сөздер  (зат  есім,  сын  есім,  етістік,  үстеу)  және 

көмекші  сөздер  (шылау,  демеулік,  частицы,  артикль  т.  б.)  болып  табылады. 

Типологиялық  тұрғыда  есімдік  пен  сан  есімді  жеке  сөзтабы  ретінде 

қарастыру  күмәнді  деп  есептеледі.  Олар синтаксистік  функциясы  мен 

мағынасы жағынан эр текті және басқа сөз таптарына қатысты болып келеді. 

Кейбір  тілдерде  баска  сөз  таптарының  құрамында  қаралады.  Мысалы,  үш, 

терт есептік сан есімдері — зат есім-сан есімдер, үшінші, төртінші реттік сан 

есімдері  сын  есім-сан  есім  түрінде  қаралады.  Есімдік  пен  сан  есім  дәстүр 

бойынша  толық  мағыналы  сөз  таптарына  жатқызылып  жүр.  Сөздерді  тапқа 

бөлу  мәселесі  өте  көне  дәуірлерден  басталады  (Аристотель,  т.  б. грек 

ғалымдары,  үнді  ғалымдары  Панини,  Яска  т.  б.). Тіл  білімінде  сөз  таптарын 

жіктеу  мәселесі  күні  бүгінге  дейін  талас  тудырып  келеді.  Оған  байланысты 

проблемалар аз емес.