Сөздердің байланысу түрлері мен тәсілдерін оқыту
жүктеу/скачать 225,5 Kb.
|
|
сөзден құралып, тиянақты бір ғана ойды білдіріп тұр. І ІІ. Сөйлемде сәби-бастауыш,себебі,кім? деген сұраққа жауап беріп, істің иесін білдіріп тұр. Күлді-баяндауыш,себебі, не істеді? деген сұраққа жауап беріп, заттың қимылын білдіріп тұр.Сөйлемде тұрлаусыз мүшелер жоқ. Сәби күлді IV. Жай сөйлемнің түрлеріне қарай – жалаң сөйлем. Себебі, тек қана бастауыш пен баяндауыштан құралған. V . Сөз тіркесі емес. 17 VI. Сөздердің байланысу түрлеріне қарай-қиысу, себебі, бастауыш пен баяндауыш жақ жағына, түр- түріне сәйкес келіп, қиыса байланысып тұр. VII. Сөздердің байланысу тәсілі – жіктік жалғауының ІІІ жағы арқылы байланысу. 1.Сөйлемде бір тыныс белгісі бар. Ол-сұрау белгісі. Қазақ 2. Айтылу сазы мен мазмұнына қарай-сұраулы сөйлем құдайдан Сұраулық мағына (не?) тілеген б аланы ІІ. Құрылысына қарай – жай сөйлем. не қылады? ІІІ. Сөйлемдегі сөздерді сөйлем мүшелеріне талдаймыз. не істеді?-не қылады-күрделі, жіктік тұлғалы-баяндауыш. Не қылатын кім?-қазақ-дара; зат есім; атау тұлғалы зат есім. Қандай баланы?-құдайдан тілеген-күрделі, зат есім, шығыс септік тұлғасы, есімше-етістікті анықтауыш. Кімді не қылады?-баланы-дара; зат есім, табыс септік тұлғасы тура толықтауыш. I V. Жай сөйлемнің түрлеріне қарай-жайылма, т олымды, жақты; 18 V.Сөйлемде құдайдан // тілеген, баланы // не қылады, құдайдан тілеген // баланы деген сөз тіркестері бар. Құрылысына қарай-еркін тіркестер, тұлғасына қарай-етістікті, тілеген // баланы – есімді тіркес. VI. 1. Қазақ не қылады?-қиысу, тәсілі-жалғаулы 2. құдайдан тілеген-меңгеру, тәсілі-жалғаулы. 3.баланы не қылады- меңгеру, тәсілі-жалғаулы. 4. тілеген баланы- қабысу, тәсілі-орын тәртібі. І .1. Сөйлемде бір тыныс белгісі бар.Ол-леп белгісі. Леп белгісінің қойылу себебі сөйлемде адамның ерекше көңіл күйі беріліп тұр. О сы 2. Айтылу сазы мен мазмұнына қарай-лепті cыныпта сөйлем.Себебі, көңіл-күй ерекше ішкі сезімін мен де білдіріп тұр.Лепті сөйлем дегеніміз-ерекше көңіл оқысамшы күйіне, психологиялық сезімге байланысты (қуану,ренжу,таңдану, аяу т.б) айтылған сөйлем. ІІ. Құрылысына қарай-жай сөйлем. Себебі, тиянақты бір ғана ойды білдіріп тұр ІІІ. Сөйлемдегі сөздерді сөйлем мүшелеріне талдаймыз. 1.Мен қайтем?-оқысамшы!-баяндауыш,шартты рай формалы...І ж.жалғаулы етістіктен жасалып тұр. 2.Кім?-бастауыш-жіктеу есімдігінен жасалып тұр. 19 3.Қай сыныпта?-осы сыныпта-анықтауыш-сілтеу есімдігі. 4.Осы қайда?-сыныпта-пысықтауыш, мекен,з.е.жатыс септік жалғаулы. IV.Жай сөйлемнің түрлеріне қарай-жайылма,толымды,жақты; V .Сөйлемдегі тіркестер: Осы сыныпта-есімді тіркес, сыныпта оқысамшы-етістікті тіркес. VI.Сөздердің байланысу түрлері: 1.Мен де // оқысамшы –қиысу,тәсілі-жалғаулы. 2.осы // сыныпта-қабысу,тәсілі-орын тәртібі 3.сыныпта // оқысамшы-меңгеру, тәсілі-жалғау арқылы. І.1.Сөйлемде бір тыныс белгісі бар.Ол-нүкте. сөйлемде бұйыру мақсатындағы ой хабарлы сөйлем интонациясымен айтылып тұр. 2.Айтылу сазы мен мазмұнына қарай-бұйрықты сөйлем.Себебі, ой біреуге бұйыру, тілек, өтініш ету мақсатында айтылған. ІІ. Құрылысына қарай-жай сөйлем. Кісі айыбын бетіне баспа ІІІ.Сөйлемдегі сөздерді сөйлем мүшелеріне (мақал) талдаймыз. 1.Қайтпе?-баспа-дара; етістікті,(-па) болымсыз тұлғалы баяндауыш. 2.Баспайтын кім?-сен-дара;жіктеу есімдікті;атау тұлғалы бастауыш. 3.Несін бетіне баспа?-айыбын-дара,зат есімді;(н) табыс тұлғалы тура толықтауыш. 20 4.Кімнің айыбын?-кісінің-дара,зат есімді;(нің) ілік тұлғалы меншікті анықтауыш. 5.Несіне баспа?-бетіне-дара,зат есімді; (-не)барыс тұлғалы жанама толықтауыш. IV.Жай сөйлемнің түрлеріне қарай: а) жайылма, ә) толымсыз (ойға қатысты сөйлем мүшелері толық емес) б) жақты (себебі, бастауышы жасырын тұр) V. Сөйлемдегі тіркестер: Осы сыныпта-есімді тіркес,сыныптаоқысамшы-етістікті тіркес. VI.VII.Сөздердің байланысу түрлері мен тәсілдері: 1.Сен баспа-қиысу, тәсілі-интонация 2.айыбын // баспа-меңгерулер,жалғаулықты. 3.бетіне // баспа- меңгерулер, жалғаулықты 4.кісінің айыбы –матасу,тәсілі-жалғаулы. Жоғарыда көрсетілген талдау үлгілері жай сөйлем синтаксисі бойынша беріліп отыр.Құрмалас сөйлем синтаксисі бойынша да толықтырып осылай талдау түрлерін жүргізуге болады.Тәжірибеде көрініп жүргендей бұлай талдай меңгерту оқушы білімінің есінде ұзақ сақталып, қажетті материалдарды жеке-жеке талдамай, жіктемей, тұтас игеріп, толық қабылдауға мүмкіндік жасайды.Қазіргі сабақтың құрылымы оқушының ауызша сөйлеуіне, ойлау, есте сақтауын арттыруына, танымдық көзқарасын жетілдіруге негізделеді.Оқушы талдаудың бұл түрінде ең құнды, пайдалы материалдарды табуға, жүйелеуге, өз бетінше жұмыс жасауға талпынады.Оқушы үнемі шығармашылық ізденісте болады, уақытпен санасады. Өз ойын тірек сызбалар арқылы айтуға дағдыланады. Оқушының әрқайсысына дәптер арнатып, оған қолы бос кезінде өз бетімен талдауға,талдау үшін мәтін іздеуге, мәтін құрастыруға, тірек сызбаны өздері ойдан шығарып пайдалануға үйрету керек. 21 Ана тілінің байлығының мол екендігіне көз жеткізе отырып, шығармашылығына жол ашу керек.Тілдік талдаулардың күнделікті сабаққа ғана емес, өмірге де қажеттілігін сезіндіретіндей мұғалім әрекет етсе, еңбегі еш кетпесі анық.Талдауды жүйелі жүргізетін мұғалім әрі оқытады, әрі үйретеді, әрі өмір сүру жағдайларына дайындайды. Өйткені, оқушы-өз алдына дербес жеке тұлға . Оның болашағы қазіргі кезден мектеп табалдырығынан басталады. 22
жүктеу/скачать 225,5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|