Сөзжасамдық ҰЯ Ұлу
жүктеу/скачать 119,5 Kb.
|
СӨЗЖАСАМДЫҚ ҰЯ ТАЛДАУ СӨЖ
- Бұл бет үшін навигация:
- Ұлыма зат.
- Ұлысу
|
СӨЗЖАСАМДЫҚ ҰЯ Ұлу Ұлы етістігінің қимыл атауы; қасқырдың не иттің қатты созып үн шығару. Шолақ төбет түнімен мұрнын аспанға көтеріп ұлумен болды (С.Адамбеков, Қожанасыр) Ұлы= ет. 1. Иттің, қасқырдың даусын созып үн шығару. Қасқырлар ұлығанда зәрем ұшып, шөбіңді ұйықтамай бақтым,- дедім (К.Әзірбаев, Таңд. шығ.). 2.ауыс. Боранның, желдің гуілдеп, азынап қатты соғуы. Қыс болса, сасық үңгірдің ішінде терезе аталған тесіктерден суық жел азынап кіріп, аш аңдай ұлып тұр (М.Жұмабаев, Шығ.) 3. ауыс. Үннің, дыбыстың созылып, гуілдеп шығуы. Өзіне қайрат бергісі келеді. Оған да болмайды да, тағы да естіледі (Ж.Аймауытов, Шығ.). 4.ауыс. Сөзін сөйлеу, жоғын жоқтау, сойылын соғу. Қастерлесең Дала деген ұлы үйді, Кеткен ұлға қалай ішің жылиды? Бөрінің де бөлтірігі бүгінде Батыстың әуенімен ұлиды! (Қ.Мырзалиев, Мәңгі майдан). Ұлыма зат. Эвф. Қасқыр. Қасқыр ұлиды, қой маңырайды, ендеше солардың дыбысына лайықты «ұлыма», «маңырама» дей салу қандай жеңіл (С.Талжанов, Сейфулла). Ұлыс= ет. Қасқырдың не иттің жан-жақты қатты созып үн шығаруы. Қасқырлар ұлысып табысады. (Мақал-нама). Ұлысу Ұлыс етістігінің қимыл атауы. Қасқырдың не иттің жан-жақты қатты созып үн шығаруы. Ұлыт= ет. 1.Қасқырды, итті созып үн шығарту. 2.ауыс. Қырып-жойып, зар қақсату, шулату. Түстүкте сонау Бекболат Түмендей қолын шұбартқан. Қан майдан жүгін арқалап Қасқырдай жауын ұлытқан (Ғ.Қайырбеков, Большевик). Ұлыту Ұлыт етістігінің қимыл атауы. (ҚӘТС VI том 667-679 беттер )
А.Б.Салқынбай Қазақ тілінің сөзжасам сөздігі 1-ші 271-бет. У:ЛЫ-/U:LI- турк.; улу-/ulu- тур., гаг., ктат., кар., г., кум., кбал., кир., уйг., лоб., алт., лоб., алт., хак., тув.; улы/uli- ног., ккал., ўлы-/ŭli- каз.; ула-/ula- аз., тат., уйг. диал., чув., ху:ла-/hu:la- уз. Диал. Связь хорезмской формы ху:ла- (точнее ув + -ла-) в пояснениях не нуждаестся. Начальный х- в хорезмских говорах – протетический. ◊ 1. выть, завывать – во всех указанных выше источниках, кроме Малов, Gabain; 2. вопить, плакать – як., чув., Малов; громко плакать – кар. г. Кум., кбал., уз. диал.; расплакаться – як.; жаловаться – Pelliot; 3. лаять – тур. Диал. Dsf., Ибн М.; 4. стонать, вопить – ДТС; вопить – Gabain; кричать, орать – тур. Диал. Dsf.; реветь – кбал., уз. Диал., чув.; 5. петь протяжно, грудным голосом – баш.; 6. снисеть – чув. ◊ формы у:-лы- у-ла- у-луй, а так же ул- указывают, разуметься, на структурность рассматриваемой основы, образовавшейся от подрожательного корн у: -у с помощью афф. –ла- -лы-/-лу-, -лый-. Тюрк. У:ла- улы- и т.д. паралельно монг. Uli-/улих `выть`, `завывать`. (ЭСТЯ) 1.Қазақ әдеби тілінің сөздігі 6шы том 2. А.Б.Салқынбай Қазақ тілінің сөзжасам сөздігі жүктеу/скачать 119,5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|