Справочник по птицам Казахстана Қазақстаң құстарының қысқаша анықтамасы В. В. Хроков, С. Л. Скляренко
жүктеу/скачать 10,53 Mb. Pdf көрінісі
|
Серая куропатка Сұр шіл Grey Partridge Perdix perdix Небольшая курочка (до 600 г), окрашена в скромные серые, коричне- вые и рыжеватые тона. У петушка на брюхе хорошо заметна корич- невая «подкова». Голос – «чирр-чиррик». Основа питания – семена растений. Встречается по всему Казахстану, кроме пустынь и высо- когорья. В кладке 4-26, в основном 12-18 яиц. Ведет оседлый образ жизни. Орташа денелі (600 г-ға дейін) тауықтектес құс, түсі сұр, қоңыр және қызғылт реңді. Әтештерінің құрсағында жақсы байқалатын қоңыр түсті «таға» болады. Дауысы - «шыр-шыррық». Негізгі қорегі - өсімдіктердің тұқымдары. Қазақстанның барлық жерінде, шөл мен биік таулардан басқа жерлерде, кездеседі. 4-26 жұмыртқа салады. Отырықшы құс.
Самая мелкая из куриных птиц (до 100-150 г). Имеет пестрое маски- рующее оперение, более светлое снизу. Весной издает характерный крик «подь-полоть». Распространен по всей территории Казахстана, исключая безводные пустыни. В кладке 5-20, а в основном 8-13 яиц. Питается семенами растений. Перелетная птица. Тауықтәрізділер ішіндегі ең майда (100-150 г-ға дейін) құс. Теңбіл бүркенішті реңді, денесінің астына қарай ақшыл. Көктемде өздеріне тән «быт-быт-пыл-дық» деп дыбыс шығарады. Қазақстанның барлық территориясында, сусыз шөлдерден басқа, тараған. 5-20, көпшілігі 8-13 жұмыртқа салады. Өсімдіктер тұқымымен қоректенеді. Жыл құсы.
48. 49. 50. 48 49 50 50 50 54 55
Дала мен шөл құстары Красавка Ақбас тырна Demoiselle Crane Grus virgo Крупная длинноногая птица (до 3 кг). Оперение светло-серое, голова и шея спереди черные. На грудь свисают удлиненные черные перья, по бокам головы пучки белых перьев. Широко распространена в степ- ной и полупустынной зонах Казахстана. Кладка из 2 яиц. Питание смешанное: семена растений и насекомые – главным образом жуки и саранчовые. Перелетная птица. Ірі денелі (3 кг-ға дейін) ұзын сирақты құс. Түсі ақшыл-сұр, басы мен мойнының алды қара. Төсіне ұзын қара қауырсындар салбырап тұрады, басының екі жағында ақ қауырсындарының шоғы болады. Қазақстанның далалы және шөлейтті аймақтарында кең тараған. 2 жұмыртқа салады. Қорегі аралас: өсімдіктердің тұқымдары және насе- комдар, ең бастысы қоңыздар мен көкқасқа шегірткелер. Жыл құсы.
Небольшая (с дрозда) птица, окрашена в рыжевато-серые тона с по- перечными пестринами по бокам тела. Гнездится на лугах в северной половине Казахстана, а также в горных районах востока и юго-востока республики. Увидеть коростеля почти никогда не удается, взлетает он неохотно, но весной выдает себя громким голосом «крек-крек». В кладке 8-12 яиц. Питается насекомыми, червями, моллюсками и семе- нами растений. Перелетная птица. Кішірек (үлкендігі сайрауықтай) құс, реңі қызғылт-сұр, денесінің екі бүйірінде көлденен теңбілдер орналасқан. Қазақстанның солтүстік жартысында шалғындықтарда, сонымен қатар республиканың шығыс және оңтүстік-шығыстағы таулы аудандарында ұялайды. Шәкілдекті көру өте қиын, ол өте аз ұшады, бірақ көктемде ащы «крек-крек» деп дыбыс шығарады. 8-12 жұмыртқа салады. Насекомдар, құрттар, мол- люскалар және өсімдіктер тұқымымен қоректенеді. Жыл құсы.
Самая мелкая из дроф, размером с курицу. Верхняя сторона тела окра- шена в песочно-бурые тона, нижняя – белая. Весной у самца на шее чередуются черные и белые полосы, исчезающие летом, и тогда он не отличается от самки. Гнездится на луговых участках в степной и полу- пустынной зонах Казахстана. Кладка из 3-4 яиц. Питание смешанное – растительная и животная пища. Перелетная птица. Дуадақтар ішіндегі ең майдасы, үлкендігі тауықтай. Денесінің үстіңгі жағы құмтүстес - қоңыр, асты - ақ. Көктемде аталықтарының мой- нында қара мен ақ жолақтар кезектесіп орналасады, жазда жойылады, бұл кезде оны аналығынан ажырату өте қиын. Қазақстанның дала- лы және шөлейтті аймақтарында, шалғындық жерлерде, ұялайды. 3-4 жұмыртқа салады. Қорегі аралас - өсімдік және жануартектес азықтар. Жыл құсы. 51. 52. 53. 51 52 53 53 53 52 51 ad 51 ad
56 57
Дала мен шөл құстары Дрофа Дуадақ Great Bustard Otis tarda Очень крупная птица, размером с индюка (до 20 кг). Верхняя сторона тела рыжевато-серая, нижняя – беловатая. Весной у самца есть белые «усы», у самки их нет. Гнездится в степях и полупустынях северной половины Казахстана, местами в подгорных степях юга. Кладка из 2-3 яиц. Питание смешанное: семена и зеленые части растений, насеко- мые, ящерицы, мелкие грызуны. Перелетная птица, зимой встречается на юге республики. Ірі денелі құс, үлкендігі күркетауықтай (салмағы 20 кг-ға дейін). Денесінің үстіңгі жағы қызғылт-сұр, асты – ақшыл. Көктемде аталықтарында ақ түсті «мұрттары» болады, ал аналықтарында олар жоқ. Қазақстанның солтүстік бөлігіндегі далалы және шөлейтті аймақтарда, оңтүстікте тау бөктерлеріндегі далалы жерлерде ұялайды. 2-3 жұмыртқа салады. Қорегі аралас: өсімдіктердің тұқымы және жа- сыл бөлімдері, насекомдар, кесірткелер, майда кеміргіштер. Жыл құсы, қыста республиканың оңтүстігінде кездеседі. Дрофа-красотка Жиек дуадақ (жорға дуадақ) Houbara Bustard Chlamydotis undulata Птица средних размеров (с петуха). Дрофой-красоткой называется из- за пышного черно-белого «воротника» самца, распускаемого весной во время токовых игр. Второе название – джек – произошло от казахского «жек», исходно - «жиек», что обозначает кромку между песками и гли- нистыми равнинами, где чаще всего и встречается эта птица. Гнездит- ся в пустынях и полупустынях южной половины Казахстана. Кладка из 2-4 яиц. Питание смешанное, как и у дрофы. Перелетная птица. Орташа денелі ( салмағы 2,5 кг-ға дейін) құс. Көктемгі құс ойнақ кезінде аталықтарында жалбыратып жіберетін қара-ақ «жағасы» болатындықтан бұл құсты кейде әсем дуадақ деп те атайды. Жиек дуадақ аталу себебі, бұл құс көбіне құм мен сазды жазықтың түйіскен жерлерінде жиі кездеседі. Қазақстанның оңтүстік жартысында шөлдер мен шөлейтті жерлерде ұялайды. 2-4 жұмыртқа салады. Тоқты дуадақ тәрізді қорегі аралас. Жыл құсы.
Кулик средних размеров (с чибиса, но стройнее его). Окраска буровато- серая, выделяются черные темя и брюхо. В небольшом числе населяет степи Северного и Центрального Казахстана. В кладке 4 яйца. Питает- ся насекомыми, главным образом саранчовыми и жуками. Перелетная птица.
Орташа денелі (қызғыштай, бірақ одан сымбатты) шалшықшы құс. Реңі көкшіл-сұр, төбесі мен құрсағы қара. Аздап Солтүстік және Орталық Қазақстанның далаларын мекендейді. Елді мекендердің маңында мал жайылған жерлерде жиі кездеседі. 4 жұмыртқа салады. Насекомдармен, негізінен көкқасқа шегірткелер және қоңыздармен, қоректенеді. Жыл құсы. 54. 55. 56. 54 54 54 55 56 56 56 56 зима 55 55
58 59
Дала мен шөл құстары Чибис Қызғыш Northern Lapwing Vanellus vanellus Кулик размером с голубя. Клюв и ноги короткие, на затылке хохолок из узких перьев. Оперение черно-белое. В полете заметны широкие крылья. Характерен заунывный крик, давший название птице. Пита- ется насекомыми и их личинками. Гнездится на берегах водоемов в степной и лесостепной зонах. Кладка из 4 яиц. Перелетная птица, в небольшом числе зимует в Южном Казахстане. Дене мөлшері кептердей шалшықшы құс. Тұмсығы мен аяқтары қысқа, желкесінде жіңішке қауырсындардан тұратын айдаршасы бо- лады. Реңі қара-ақ. Ұшқанда жалпақ қанаттары жақсы байқалады. Өзіне тән шыңғырған дыбыс шығарады. Насекомдар және олардың дернәсілдерімен қоректенеді. Далалы және орманды далалы аймақтардағы суқоймаларының жағалауларында ұялайды. 4 жұмыртқа салады. Жыл құсы, аздаған құстар Оңтүстік Қазақстанда қыстайды. Тонкоклювый кроншнеп Нәзіктұмсық шалшықшы Slender-billed Curlew Numenius tenuirostris Уменьшенная копия большого кроншнепа. Отличие в более корот- ком и менее изогнутом клюве и сердцевидных пятнах на груди. От- личается и голос – дребезжащий свист. Одна из самых редких птиц планеты. Последнее гнездование в Западной Сибири было известно в начале ХХ века. В Казахстане может быть встречен во время пролета. Все сведения о нем представляют большой научный интерес.
қысқа әрі аз иілген және төсінде жұректәрізді дақтары бар. Дауысы да ерекше - дірілдеген ысқырық. Планетадағы ең сирек кездесетін құстардың бірі. Батыс Сібірде ең соңғы ұялауы ХХ ғасырдың ба- сынан белгілі. Қазақстанда ұшып келу және қайту кезінде кездесіп қалуы мүмкін. Ол жайындағы барлық деректер ғылым үшін үлкен жаңалық.
Самый крупный кулик (до 1 кг). Клюв очень длинный, дугообразно загнутый вниз. Общая окраска оперения серовато-бурая с белой по- ясницей. Голос – громкий мелодичный свист. Гнездится в степях се- верной половины Казахстана. В кладке 4 яйца. Питается насекомыми, лягушками и ящерицами. Перелетная птица. Ең ірі (1 кг-ға дейін) шалшықшы құс. Тұмсығы өте ұзын, доғатәрізді төмен қарай иілген. Жалпы реңі сұрғыш-көкшіл, белі ақ. Дауысы - қатты әдемі ысқырық. Қазақстанның солтүстік жартысындағы да- лаларда ұялайды. 4 жұмыртқа салады. Насекомдар, бақалар және кесірткелермен қоректенеді. Жыл құсы.
57 58 59 58
60 61
Дала мен шөл құстары Чернобрюхий рябок Қарабауыр бұлдырық Black-bellied Sandgrouse Pterocles orientalis Крупнее голубя (до 500 г). Общая окраска песочно-желтая с темны- ми пестринами, на брюхе большое черное пятно, через зоб проходит узкая черная полоска. Живет в пустынях и полупустынях южной по- ловины Казахстана. В кладке 3 яйца. Питается растительной пищей. Перелетная птица, но в небольшом числе зимует на юге республики. Кептерден үлкендеу (500 г-ға дейін). Жалпы реңі құмтүстес-сарғыш, қара теңбілді, құрсағында үлкен қара дақ болады, жемсауы арқылы жіңішке қара жолақ өтеді. Қазақстанның оңтүстік жартысында шөл мен шөлейтті жерлерде мекендейді. 3 жұмыртқа салады. Өсімдіктектес азықпен қоректенеді. Жыл құсы, бірақ аздап республиканың оңтүстігінде қыстайды. Бурый голубь Қоңыр кептер Pale-backed Pigeon Columba eversmanni
Внешне напоминает сизого голубя, но мельче и тусклее, с желтым кольцом вокруг глаза. Гнездится в обрывах и дуплах деревьев (в основном туранги) на юге и юго-востоке Казахстана. В кладке 2 яйца, в году может быть до трех выводков. Питается семенами растений. Перелетная птица. Пішіні көк кептерге ұқсас, бірақ одан кішірек әрі реңі күңгірттеу, көзінің айналасында сары сақина болады. Қазақстанның оңтүстігі мен оңтүстік-шығысында тік жарлар мен ағаштар (негізінен тораңғылар) қуысында ұялайды. 2 жұмыртқа салады, жылына үшке дейін жұмыртқалауы мүмкін. Өсімдіктердің тұқымымен қоректенеді. Жыл құсы.
Домовый сыч Байғыз Little Owl Athene noctua Небольшая сова (с дрозда). Окраска буровато-рыжевато-серая с мно- гочисленными белыми пятнами и пестринками. От сплюшки отли- чается отсутствием перьевых «ушек». Живет в открытых местностях южной половины Казахстана, часто в населенных пунктах, брошен- ных зимовках. Кладка из 3-6 яиц. Питается мелкими грызунами, пти- цами, ящерицами и жуками. Оседел. Майда (сайрауықтай) жапалақ. Реңі көкшіл-жирен-сұр, көптеген ақ дақтары мен теңбілдері болады. Маубастан ерекшелігі қауырсынды «құлақтары» болмайды. Қазақстанның оңтүстік жартысында жиі иесіз қыстауларда, елді мекендерде тіршілік етеді. 3-6 жұмыртқа салады. Майда кеміргіштер, құстар, кесірткелер және қоңыздармен қоректенеді. Отырықшы құс.
60 60 60 61 61 62 62 63
Дала мен шөл құстары Обыкновенный козодой Кәдімгі тентекқұс Eurasian Nightjar Caprimulgus europaeus Размером с горлицу. Оперение рыхлое и мягкое буровато-серо- коричневых тонов с многочисленными полосками и пестринами. Не- подвижно сидящая птица напоминает кусок древесной коры. Ноги очень короткие, клюв с большим разрезом рта. Полет легкий и бес- шумный. Весной самцы издают характерную брачную трель. Распро- странен повсеместно. Гнездо располагается на земле, в кладке 2 яйца. Насекомоядная перелетная птица. Мөлшері түркептердей. Қауырсындануы бос және реңінде көкшіл-сұр- қоңыр араласқан көптеген жолақтары мен теңбілдері бар. Қозғалмай отырған құс ағаш қабығын елестетеді. Аяқтары өте қысқа, езуі өте үлкен. Ұшуы жеңіл әрі дыбыссыз. Көктемде аталықтары өздеріне тән күй ойнақ үнін шығарады . Кең тараған. Ұясын жерге салады. Ұяда 2 жұмыртқа болады. Насекомқоректі жыл құсы. Сизоворонка Көкқарға European Roller Coracias garrulus Размером с галку. Большая часть оперения окрашена в голубой цвет, спина рыжая, концы крыльев черные. Народное название – синяя гал- ка. Широко распространена в Казахстане, но более обычна в южных районах. Гнездится в норах обрывов, дуплах, кладка из 4-6 яиц. Пи- тается насекомыми, мелкими грызунами и ящерицами. Перелетная птица. Дене мөлшері ұзақтай. Денесінің көп бөлімі көкшіл түсті, арқасы жи- рен, қанаттарының ұшы қара. Кей жерлерде – көк ұзақ деп те атайды. Қазақстанда кең тараған, деседе оңтүстік аудандарда біршама көп. Тік жарлардағы індерде, қуыстарда ұялайды, 4-6 жұмыртқа салады. На- секомдар, майда кеміргіштер және кесірткелермен қоректенеді. Жыл құсы.
Размером со скворца, с длинным хвостом и клювом. Оперение яркое, тропическое, из голубых, зеленых, желтых и рыжих тонов; близкий вид, зеленая щурка (Merops persicus) (65a), почти полностью окра- шена в зеленый цвет. Гнездится колониями в обрывистых берегах по южным районам Казахстана. Кладка из 5-8 яиц. Насекомоядная пере- летная птица. Дене мөлшері қараторғайдай, құйрығы мен тұмсығы ұзын. Реңі ашық (тропиктік) көкшіл, жасыл, сары және жирен, осындай ерекшеліктерімен реңі тұтастай жасыл түсті болып келетін өзіне ұқсас түрден жасыл боздақтан (Merops persicus) (65a) ажыратылады. Қазақстанның оңтүстік аударындарында тік жарларда шоғырланып ұялайды. 5-8 жұмыртқа салады. Насекомқоректі жыл құсы.
63 63 64 64 65 65 65а
63 64 65
Дала мен шөл құстары Удод Бәбісек Eurasian Hoopoe Upupa epops Небольшая (с дрозда) пестро окрашенная птица с большим рыжим хохлом на голове, который может распускать как веер. Крылья широ- кие, из-за чего летящий удод похож на гигантскую бабочку. Голос – монотонное «уп-уп-уп». В Казахстане встречается повсюду. Питается насекомыми. Кладка из 5-8 яиц. Перелетная птица. Майда (сайрауықтай) теңбіл түсті құс, басында үлкен жирен айдар- шасы болады, ол желпуіш сияқты жазыла алады. Қанаттары жалпақ, осыған орай ұшып бара жатқан бәбісек алып көбелекке ұқсас бола- ды. Дауысы – бір ырғақты «уып-уып-уып». Қазақстанда барлық жер- де тараған. Насекомдармен қоректенеді. 5-8 жұмыртқа салады. Жыл құсы.
Белокрылый жаворонок Аққанат бозторғай White-winged Lark Melanocorypha leucoptera Немного крупнее воробья и чуть крупнее полевого жаворонка, от которого отличается рыжевато-коричневыми участками оперения и широкими белыми полосами на крыльях. Обитает в степях северной половины Казахстана. Кладка из 5-8 яиц. Питается семенами расте- ний, но птенцов выкармливает насекомыми. Перелетная птица, в не- большом числе зимует на Мангышлаке и в Северном Прикаспии. Торғайдан және түз бозторғайынан сәл үлкен, одан қызғылт-қоңыр түсті қауырсындарының және қанаттарында жалпақ ақ жолақтарының болуымен ерекшелінеді. Қазақстанның солтүстік жартысындағы далалы аймақта мекендейді. 5-8 жұмыртқа салады. Өсімдіктердің тұқымдарымен қоректенеді, бірақ балапандарын насекомдармен асырайды. Жыл құсы, аздап Маңғыстауда және Солтүстік Каспий өңірінде қыстайды. Черный жаворонок Қара бозторғай Black Lark Melanocorypha yeltoniensis Крупный жаворонок, размером почти со скворца. Самец сплошь черный, самка буровато-серая. Обитает в степях северной половины Казахстана. Кладка из 4-6 яиц. Питается семенами растений и насе- комыми, птенцов выкармливает исключительно насекомыми. Ведет оседло-кочующий образ жизни. Ірі денелі (қараторғайдай) бозторғай. Аталығы шымқай қара, аналығы көкшіл-сұрі. Қазақстанның солтүстік жартысындағы далалы аймағында мекендейді. 4-6 жұмыртқа салады. Өсімдіктердің дәндері және насекомдармен қоректенеді, балапандарын тек насекомдармен асырайды. Отырықшы-көшпелі тіршілік етеді.
66 66 67 67 67 68 68 68 sad 66 67
Дала мен шөл құстары Полевой жаворонок Түз бозторғайы Eurasian Skylark Alauda arvensis Всем известный певец весны. Размером немного больше воробья, окрашен в серовато-бурые тона с более светлым брюшком. Распро- странен по всему Казахстану, исключая высокогорье и безводные пу- стыни. Кладка из 4-6 яиц. Питание смешанное: насекомые, семена и зеленые части растений. Перелетная птица, в небольшом числе зиму- ет на юге республики. Баршаға белгілі көктем сайрағышы. Дене мөлшері торғайдан сәл үлкен, реңі көкшіл-сұр түсті, құрсағы ашықтау. Қазақстанның барлық жерінде, биік таулар мен сүсыз шөлдерден басқа жерлерде, тараған. 4-6 жұмыртқа салады. Қорегі аралас: насекомдар, өсімдіктердің тұқымдары мен жасыл бөлімдері. Жыл құсы, аздап республикамыздың оңтүстігінде қыстайды.
Заметно крупнее воробья, с более длинным хвостом. Оперение окра- шено в песочно-бурые тона; темя, хвост и поясница ярко-рыжие. У сходного вида, европейского жулана (Lanius collurio), хвост черно- белый. Гнездится в кустарниковых зарослях по южной половине Ка- захстана. В кладке 5-8 яиц. Питается насекомыми, мелкими грызуна- ми и ящерицами, которых накалывает про запас на колючие ветки. Перелетная птица. Торғайдан біршама үлкендеу, құйрығы біршама ұзын. Реңі құмтүстес- көкшіл; төбесі, құйрығы мен белі ашық-жирен. Өзіне ұқсас жа- сылбас тағанақтан (Lanius collurio) ерекшелігі құйрығы қарала. Қазақстанның оңтүстік жартысында бұталы шіліктерде ұялайды. 5-8 жұмыртқа салады. Насекомдармен, майда кеміргіштер және кесірткелермен қоректенеді, бұларды ағаш тікенектеріне түйреп жи- найды. Жыл құсы.
Величиной с обыкновенного скворца, но хорошо отличается от него розовым оперением с черными головой, хвостом и крыльями. У сам- ца на голове длинный черный хохол. Самка розовато-бурая без хохла. Широко распространен в южной половине Казахстана. Гнездование колониальное, в кладке 4-6 яиц. Насекомоядная перелетная птица. Осенью стаи в большом количестве поедают ягоды и могут вредить виноградникам на юге. Дене мөлшері кәдімгі қараторғайдай, бірақ одан қызғылт қауырсыны бар, басы, құйрығы мен қанаттары қара болуымен ерекшелінеді. Аталығының басында ұзын қара айдаршасы болады. Аналығы қызғылт-сұр түсті, айдары болмайды. Қазақстанның оңтүстік бөлігінде кең тараған. Шоғыр құрып ұялайды, 4-6 жұмыртқа салады. Насекомқоректі, жыл құсы. Күзде өте көп мөлшерде жидектермен қоректенеді және оңтүстікте жүзімдікке зиян келтіруі мүмкін.
жүктеу/скачать 10,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|