Т. Н. Мҧхажанова

Т.Н. Мұхажанова 
 
31 
ақ  Қайта  ӛрлеу  дәуірінің  қайраткерлері  ӛз  мәдениетін  белгілеу 
ҥшін  Humanitas  сӛзін  қолданады.  Аудармасы  шынайы 
білімділікті  білдіреді.  Ал  кездесетін  тағы  бір  термин  «studia 
humanitatis»  (шын  ғылым)  шіркеу  ғылымына  қарама-қарсы 
қойылды. 
Қайта  ӛркендеу  мәдениеті  осының  алдында  ӛткен  ортаға-
сырлық  шіркеулік-феодалдық  мәдениетке  қарама-қарсы  оның 
шын сипаты болып табылады. Қала мәдениетінде кӛріне баста-
ған  бҧл  нышан  Қайта  ӛркендеу  дәуірінде  одан  әрі  дамыды. 
Қауымдық  істермен,  табыс  табумен,  баюмен,  саяси  кҥреспен 
шҧғылданған  бай-феодалдық-шіркеулік  дҥниетанудан  барған 
сайын алшақтай тҥсті. Оған о дҥниедегі рахаттан ҥміт етіп және 
бетіндегі  шаттықтан  бас  тартуды  талап  еткен  тақуалық 
аскетикалық мҧрат ӛте жат еді. 
Сонымен  қатар  гуманизм  –  адамның  қадір-қасиеті  мен  қҧ-
қын  қҧрметтеуді,  оның  жеке  тҧлға  ретіндегі  бағасын,  адамның 
игілігіне, оның жан-жақты дамуына, адам ҥшін қолайлы қоғам-
дық  ӛмір  жағдайын  жасаған  қамқорлықты  білдіретін  кӛзқарас-
тардың  жиынтығы.  Қайта  ӛркендеу  дәуірі  тиянақты  идеялық 
қозғалыс ретінде қалыптасты. Бҧл кезеңде гуманизм феодализм-
ге және ортағасырлық теологияға  қарсы кӛзқарастармен тығыз 
байланысты  болды.  Гуманистер  адам  бостандығын  жариялады. 
Діни  аскетизмге  қарсы,    ӛз  мҧқтаждарын  қанағаттандыру  қҧқы 
жолында  кҥресті.  Қайта  ӛркендеу  дәуірінің  аса  кӛрнекті 
гуманистері  Петрарка,  Боккаччо,  Леонардо  да  Винчи,  Эразм 
Роттердамский,  Бруно,  Рабле,  Моктель,  Коперник,  Бэкен  т.б. 
зиялылар дҥниетанымды қалыптастыруда маңызды рӛл атқарды. 
XIII 
ғасырдағы 
буржуазиялық 
ағартушылардың 
шығармаларында  ӛзінің  шарықтау  шегіне  жетіп,  бостандық, 
теңдік, туысқандық ҧранын жариялап, адамдардың ӛзінің табиғи 
жаратылысын, кедергісіз дамыту қҧқын қорғады. Әуел бастан-ақ 
Мор, Кампанелла, Мюнцер секілді гуманист ӛкілдері, кейінірек 
утопиялық  социализмнің  басқа  да  жақтаушылары  еңбекшілер 
бҧқарасының мҥдделерін білдіретін ағым болып оқшау шықты. 
Олар  қоғамның  антигуманистік  сипатын  кӛре  білді.  Оның 
кеселдерін сынады. Мҥліктік теңдікті талап етті. Бірақ тарихтың 
объективті  заңдарын  білмегендіктен,  әділетті  қоғамға  қол 
жеткізудің  нақты  жолдары  мен  қҧралдарын  ашып  кӛрсете 

Әлем музейлерінің тарихы 
 
32 
алмады.  Сапалық  жаңа  гуманизм  барлық  адамдардың  жан-
жақты және жарасымды дамуы ҥшін қажетті алғышарт жасайды. 
Қалыптасып  келе  жатқан  капитализм  жағдайында  гуманис-
тік  кӛзқарас  жҥйесі  қоғамдық  ойды  бағындырудың  ҧлы  ҥлгісі 
болғанына  қарамастан,  гуманистік  кӛзқарастар  ішкі  қарама-
қайшылықтарға толы және тарихи шектеулі қҧбылыс болды. 
Сонымен  бірге,  ӛз  ақшаларына  жер  бетінде  мҥмкіндігінше 
бӛліскісі  келген  болатын.  Оған  шіркеу  уағыздаған  адамның 
денесінің,  ынтасы  мен  жігерінің  «кҥнәһарлығы»  идеясы  жат 
болды.  Гуманистік  мәдениеттің  мҧраты  –  табиғатпен,  махаб-
батпен,  ӛнермен,  адам  ақыл-ойының  жетістіктерімен,  доста-
рымен  араласып  рақаттана  алатын  адамның  жеке  басын  жан-
жақты  дамыту  еді.  Гуманистердің  дҥниетанымының  негізінде 
қҧдай  емес,  адам  болды.  Қҧдай  адамды  деп  Пеко  делло 
Мирандалло жазды итальян гуманисі. Әлемнің заңдарын танып 
білу, оның кемдігін сҥю, оның ҧлылығына таңдану ҥшін жарат-
қан. Адам ӛз еркі бойынша ӛсіп - жетіле алады. Оның ойынша, 
мейлінше сан алуан тіршіліктің ӛркендері бар. 
Жаңа  экономикалық  қҧрылысқа  әрі  феодалдармен  кҥресте 
ойдың жаңа қалпына жол салған кӛбіне ерте буржуазиялық дҥ-
ниетануға байланысты Қайта ӛрлеу дәуірінің адамдары феодал-
дық дҥниетану жҥйесін сынға алды. Олар тақуалықты және ка-
толик  шіркеуінің  тӛзімділік  теориясын  кемітіп,  рақат  кӛруге 
адам қҧқын орнықтырды, феодалдардың асқақтығын айыптады, 
ғылыми-зерттетуді талап етіп, схоластиканы келемеждеді, ақыр 
аяғында ортағасырлық ӛнерді де сынға алды. Ортағасырлық ӛт-
кен  дәуірді  соқыр  сенімнің,  надандықтың,  тағылықтың  заманы 
деп жарияланды. Оны "готикалық" деп атады. 

жүктеу/скачать 1,93 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: