Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Әлем музейлерінің тарихы 
 
74 
 
 
13 - т а қ ы р ы п 
 
Әлем қҧндылықтарының орталығы 
Италия музейлерінің жиынтығы 
 
Ватикан  музейлері  –  папаның  билігі  арқасында  жиналған 
ҥлкен  кӛркемдік  шедеврлер  коллекциясы.  Оларға  антикалық 
ескерткіштер  мен  басқа  орта  ғасырмен  жаңа  заманның  кескін-
демелік,  мҥсіндік  және  сәндік  қолданбалы  ӛнер  туындылары, 
этнографиялық  коллекциялар  және  қазіргі  заманның  діни 
кӛркемсурет жинақтары жатады. Папалардың кӛпшілігі жоғары 
білімді,  ӛнер  сҥйгіш  адамдар  болғандықтан,  коллекцияларды 
жинақтауға  ӛздерінің  кҥштері  мен  мол  қаражат  жҧмсаған.  Мҥ-
сіндер мен танымал картиналарға тапсырыс беріп отырды және 
сатып алып, сыйға тартты және айырбастап алған. 
Қазіргі  Ватикан  мемлекеті  Тибрдің  оң  жағалауында,  сҧлу 
римдік  тӛбешігінде  орналасқан.  Ватиканды  ауданды  «болжау 
тӛбешігі»  деп  атайды  екен.  Ватикан  кӛлемінің  кішілігіне 
қарамастан, ел әлемдік теңдесі жоқ асыл қазынаны иеленген.  
Константиннен  Борджаға  дейін  Ватиканның  қҧрылысы  ІV 
ғасырдан  император  Ҧлы  Константиннің  Әулие  Петрге  арнап 
салынған  шіркеулер  мен  алғашқы  дін  қызметкерлерінің  ҥйінің 
салынуынан  басталады.  Папаның  тҧрақты  тҧратын  жері 
Латерандық  сарай  болды,  ал  кішігірім,  қарапайым  Ватикан 
резиденциясында  ол  ҥлкен  шіркеулік  мейрамдар  кезінде  келіп 
тҧрды.  756  жылы  франктік  король  Пипин  қортық  германдық 
лангобард  тайпасынан  Рим  облысын  жаулап  алып,  оны  папаға 

Т.Н. Мұхажанова 
 
75 
сыйға тартып, папалық мемлекеттің негізін қалаған болатын. ІХ 
ғасырда  Ватикан  тӛбесінде  жаудың  ҧзақ  уақытқа  дейінгі 
қоршауына тӛтеп бере алатындай берік қамал салынды.  
Резиденция бірнеше рет қайта салынған еді. ХІІІ ғ. ІІІ Нико-
лай  Папа  кезінде  бҧрынғы  ғимараттардың  орнына  анағҧрлым 
кең,  сән-салтанатты  жайлар  салады.  Ватикандық  коллекция-
лардың қалыптасуы папалық ҥкіметтің беделі мен кҥшінің ӛсуі-
мен  қатар  жҥреді.  1377  жылы  ХІ  Григорий  (1370-1378  жж.) 
Ватиканға  орнығады  да,  сарайлардың  қҧрылысы  ӛз  жалғасын 
табады. 
ХV ғ. католик әлемінің басына V Николай Папа (1447-1455 
жж.)  келеді.  Ол  ренессанстық  гуманистердің  идеясымен  бӛліс-
кен  тҧңғыш  понтифик  болды.  Ол  антикалық  ӛнердің  табыну-
шысы  болады,  ол  Римді  қайта  қалпына  келтіріп,  гҥлдендіруге 
тырысады. Оның тҧсында қаланың ірі шіркеулері қайта жаңғыр-
тылып, қаланың қабырғалары бекітіліп, кӛпірлер салынады және 
б.з.д. І ғасырда антикалық су қҧбырлары қайта жӛнделген. Ескі 
қҧрылыстарды бҧзбай, сарайдың сол қанаты қайтадан салынады 
да  оған  кейінірек  Борджа  аппартаменті  мен  Рафаэль  залы  ор-
наласады.  Римнің  тҥпкілікті  жаңғыруы  ІV  Сикстің  (1471-1484 
жж.)  кезінде  басталады.  Ол  орта  ғасырда  Римдегі  бос  жерде 
пайда  болған  батпақты  жерлерді  қҧрғатып  қана  қоймай,  соны-
мен  қатар  кӛшелердің  барлығын  тегістеп,  тазалады  және  папа-
лық  резиденцияны  Латераннан  Ватиканға  тҥпкілікті  кӛшіреді. 
1471  жылы  Сикст  қалаға  антикалық  мҥсіндерді  папалық  кол-
лекцияға  сыйға  тартады  да,  оны  Капитолий  тӛбесіне  кӛруге 
кӛрмеге  қояды.  Міне,  сӛйтіп,  Еуропада  тҧңғыш  музей  пайда 
болады.  Осы  жылдың  желтоқсанында  папалық  кітапхананың 
ғимаратының қҧрылысы басталып, 1480 жылы салтанатты тҥрде 
ашылады.  Оның  алғашқы  сақтаушысы  танымал  гуманист  Пла-
тина болса, оның ішкі қабырғаларына фрескаларды безендірген 
флоренциялық Доминика Гирландайо және умбриялық Мелоццо 
да  Форли  болады.  ІV  ғасырда  Сикст  ӛзінің  есімін  Ватиканда 
1475-1483 жж. салынған Сикст капелласы аталған жаңа шіркеуді 
салумен мәңгілікке есте қалдырды. Ғимарат кӛлемі 520 шаршы 
метр  және  биіктігі  26  метр  болатын  залдан  тҧрады.  Ол 
анағҧрлым  маңызды  діни  шараларды  ӛткізуге  арналды.  Дәстҥр 
бойынша қазірдің ӛзінде жаңа понтификті сайлау ҥшін дін басы 

Әлем музейлерінің тарихы 
 
76 
жиналады.  Капелланың  қҧрылысын  басқару  және  қабырға-
ларындағы жазбалардың орындалуын бақылауды флорентиялық 
Джованни  ден  Дольчиге  тапсырса,  ал  Моисей  мен  Христостың 
ӛмірінен  алынған  кескіндемелерін  сол  кезеңдегі  ең  ҥздік 
суретшілер:  Перуджино,  Гирландайо,  Пинтуринкьо,  Ботичелли 
орындады. 
«Кошмарный папа» ІІ Юлий Папа кезінде Рим Италияның ең 
маңызды  мәдени  орталығына  айналады.  Нағыз  Қайта  ӛрлеу 
дәуірінің  адамы  ретінде  ол  ӛзінің  ҥлкен  жасына  қарамастан 
жағымсыз  мінезі  мен  темпераментіне  байланысты  оны  заман-
дастары  «қорқынышты  (кошмарный)  папа»  деп  атаған.  Бҧл 
понтифик  антикалық  және  ӛз  заманының  ӛнерін  жақсы  білетін 
адам  болды.  Ол  кескіндемелік  шығармаларды  кардинал  болып 
жҥргеннен-ақ жинастырған еді. Ол ӛнердің дамуына қамқорлық 
жасай отырып, Италияда сол уақытта болған барлық ҧлы талант 
иелерін  ӛз  сарайына  шоғырлауға  тырысты.  Оның  кезінде  Ва-
тиканда Браманте, Микеланджело, Рафаэль сияқты танымал су-
ретшілер  болған.  Ол  Римді  шынайы әлемдік  астанаға  айналды-
руды мақсат тҧтты.  
Донато  Браманте  басты  папалық  сәулетші  етіп  тағайын-
далып, оған жаңа әулие Петр шіркеуін салу тапсырылды. Кейіні-
рек  бҧл  храмның  алғашқы  жобасын  Микеланджело  қайта  жа-
сайды.  Сонымен  қатар  Браманте  Бельведер  вилласын  папа  са-
райымен, Сикст капелласымен және салынып жатқан шіркеумен 
біріктіру  жҧмыстарын  да  тапсырады.  Бҧл  антикалық  кезеңнен 
кейінгі тҧңғыш біртҧтас сәулеттік ансамбль болады. 
1505  жылы  Римге  папаның  қабірін  (усыпальница)  жасау 
ҥшін ІІ Юлий Микеланджелоны шақырады.  
Ал Борджиа мҧнарасы VІ Александр (1492-1503 жж.) кезінде 
салынған.  ІІ  Юлияның  тапсыруы  бойынша  V  Николай  мен  VІІ 
Иннокентия  сарайларын  Браманте  біріктіріп,  осының  нәтиже-
сінде Бельведер сарайы пайда болды.  
ІІІ  Павел  кезеңінде  (1534-1549  жж.)  сәулетші  Антонио  да 
Сангалло  Младший  (1483-1546  жж.)  Паолина  капелласын, 
Дукам мен Реджа залдарын салады.  
ХІ Пия кезінде (1922-1939 жж.) Латеран келісімшарты негі-
зінде  Ватикан  тәуелсіз  мемлекетінің  қҧрылғанын  ресми  тҥрде 
жариялады. Оған ӛнер туындыларына ие болу қҧқы мен оларды 

Т.Н. Мұхажанова 
 
77 
кӛпшілікке  кӛрсету  міндеті  берілді.  1932  жылы  сәулетші  Джу-
зеппе Момо (1875-1940 жж.) кӛрермендердің кіруі ҥшін салын-
ған  монументальдық  кешеннің  жалпы  ҧзындығы  7  кмге  созыл-
ған.  Ватикан  экспозициясының  әртҥрлі  бағыт  бойынша  кӛруге 
бастайтын баспалдақтарды жасады. 
Ватикан музейлеріне сипаттама. 
44 шаршы метрді алып жатқан музей Ватикан сарайларының 
ең ҥлкен бӛлігін бірнеше музейлер жиынтығы қҧрайды. 
Негізгі  Ватикан  музейлері  қатарын,  Ватиканның  жҥрегі  – 
қасиетті  Петр  соборы,  Григориан  Египет  музейі  қҧрайды.  Ол 
ХVІ Григорий тапсырысымен қҧрылды. Ресми тҥрде 1839 жылы 
ашылды.  Музейде  египеттік  кӛне  қҧндылықтар:  саркофагтар, 
мумиялар,  жерлеу  рәсімдері  және  т.б.  коллекциялар  жинақтал-
ған. Айталық:  
-  Сехмет қҧдай мҥсіні (б.з.д. 1408-1372 жж.) 
-  Қара базальттан жасалынған саркофаг (б.з.д.VІ ғ.) 
-  Базальттық қҧдайлар мҥсіні 
-  Римдік кезеңнің скульптуралары (ІІ-ІV .ғғ.) 
-  Мумия, папирустар, жерлеу ыдыстары. 
Келесі музей жиынтығын Григориан Этрус музейі қҧрайды. 
ХVІ Григорий кезеңінде 1837 жылы ашылды. Музей тоғыз зал-
дан  тҧрады,  онда  этрус,  грек  және  рим  ӛнерінің  ескерткіштері 
жинақталған. Атап айтқанда: 
-  мола стеллалары мен саркофагтар (б.з.д.V-І ғ.ғ.) 
-  Вульчи  некрополынан  тҧратын  Этрус  қаласы,  Тодидың 
Марс мҥсіні б.з.д. ІV ғ. 
-  Алтын  мен  тетрокаттан  жасалынған  этрустық  бҧйымдар 
(ӛліп бара жатқан Адонистің мҥсіні, (б.з.д. ІІ-І ғ.ғ.) 
-  Афина қҧдайының басы (б.з.д. V ғ.) 
 
 

Әлем музейлерінің тарихы 
 
78 
 
 
 
1) Джулиано Медичидің табыты «Тҥн» және «Кҥн» Сан-Лорен шіркеуі. 
2) 1542 ж. ІІ Юли табыты Сан-Пьет шіркеуі. 
3) Шамамен 1547-1555жж. Пьета. Санта-Мария. 
 
 
 
 
 
 
 
1) Джулиано 
Медичидің 
табыты  «Тҥн»  және  «Кҥн»  Сан-
Лорен шіркеуі  
2) 1542  ж.  II  Юли  табыты 
Сан-Пьет шіркеуі 
3) Шамамен 
1547-1555 
Пьета.. Санта-Мария  
 

Т.Н. Мұхажанова 
 
79 
Ақсҥйек  ӛнері  Григориан  музейінің  (Музео  Профано)  1844 
жылы негізі қаланып, 1970 жылы кӛпшілік ҥшін ашылған.  Му-
зейде Ватикан территориясында табылған антикалық шығарма-
лар жинақталған.   
-  Мирон  мҥсіндік  тобының  римдік  кӛшірмесі:  Марсий, 
Марсия торсы, Афина басы. 
-  Нептун  (гректік  оригиналдың  ІV  ғ.  б.з.д.  римдік  кӛшір-
месі) 
-  Софокл (б.з.д. 340 ж.) 
Шіркеулік  ӛнер  музейі  (музео  Сакро)  Ватикан  кітапхана-
сының  бір  бӛлігі  болып  табылады.  Яғни  кӛне  заманның  шы-
ғарма жинақтары - қолжазба кітаптар сақталған қҧнды музей. 
Танымал  музейлердің  бірі  –  1771-1793  жж.  негізі  қаланған 
Пио-Клементино музейі. ХІV Клементе мен VІ Пионың кезеңін-
де қҧрылған (атауы осыдан шыққан). Антикалық ӛнердің музейі 
грек, рим мҥсіндеріне, мозайкалары мен бюст қойылған бірнеше 
залдардан  тҧрады.  Аталмыш  музейдің  басты  ерекшелігі  мҥсін 
галереясы болмақ. Галерея б.з.д. ІІ-І ғ.ғ. жататын Макоон мҥсін-
дері, Аполлон Бельведерский мҥсіні (б.з.д. ІV ғ. Леохара жҧмы-
сының  римдік  кӛшірмесі),  Меркурий  мҥсіні  (б.з.д.  ІV  ғ.  грек 
тҥпнҧсқасының римдік кӛшірмесі)  сияқты шедеврлермен  таны-
мал. 
Кьярамонти  музейінде  (сәулетшісі  Антонио  Канова  1757-
1822 жж. ӛмір сҥрген) мҥсіндердің кӛп бӛлігі сақталған. Музей, 
негізінен, екі бӛліктен тҧрады. Біріншісі – ескерткіш тастардың 
музейі  және  екіншісі  –  Нілдің  ежелгі  рим  картиналары.  Солар-
дың ішіндегі басты қҧнды заты, мақтанышы: 
-  рим саркофагы (ІІ ғ.); 
-  император Август басының мҥсіні; 
-  ҥкі  мен  Афина  (б.з.д.  V  ғ.  грек  тҥпнҧсқасының  римдік 
кӛшірмесі); 
-  Геракл (б.з.д. ІV ғ. грек тҥпнҧсқасының римдік кӛшірмесі); 
Ватикан  пинакотекасы  Бельведер  сарайының  бір қанатында 
1908  жылы  19  наурызда  ашылып,  1932  жылы  жаңа  ғимаратқа 
кӛшірілді.  Пинакотекада  ІІ-ХІХ  ғасырдағы  византиялық  және 
еуропалық кескіндемелер сақталынған. Жинақтың басты қҧнды 
шедеврлері: 

Әлем музейлерінің тарихы 
 
80 
-  Триптих  «Стефанески»  Джотто  ди  Бондоне  мен  шәкірті 
Беато  Анжелико:  «Мадонна  на  троне  между  святыми  Екатери-
ной и Домеником», «Сцены из жизни св.Николая Барийского»; 
-  Леонардо да Винчи: «қасиетті Иероним» 
-  Рафаэль Санти: «Мадонна ди Фольньо», «Преображение», 
«Коронавание Марии», «Святой Петр». 
-  Паоло Веронез: «
Виденье
 қасиетті Елена»; 
-  Лодовико Кораччи: «Троица с мертвым Христом» сияқты 
тамаша туындыларымен белгілі. 
Қазіргі  заманғы  дін  ӛнері  коллекциясы  1973  жылы  VІ  Па-
велдің  ҧсынысы  бойынша  Ватикан  пинакотекасынан  бӛлінеді. 
Мҧнда  қазіргі  заманғы  ӛнер  туындылары  берілген,  оны  Вати-
канға суретшілер мен коллекционерлер сыйға тартқан. Олардың 
ішінде Матисс, Роден, Дали, Шагал, Утрилло, Кокошко, Пикас-
со, Сикейрос сияқты танымал қалам шеберлерінің картиналары 
жинақталған. 
Гобелендер  галереясында  Брюссель  мануфактурасында  Рафа-
эль суреттері бойынша жасалған онға тарта гобелен қойылған. 
Миссионерлік этнологиялық музейдің негізін 1927 жылы  ХІ 
Папа  Пия  қалаған.  Мҧнда  әлемнің  тӛрт  бӛлігінен  (Африка, 
Америка,  Океания,  Азия)  жинақталған  80  мыңнан  астам  діни 
сипаттағы тамаша туындылар сақталып тҧр. 
  

жүктеу/скачать 1,93 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: