Этан, C2H6 (Н3C–СН3), қаныққан көмірсутек – мұнайдың, табиғи газдың құрамында болатын органикалық қосылыс; түссіз, иіссіз газ, балқу температурасы –183,27°С, қайнау температурасы –88,63°С. Суда, спиртте нашар ериді.
Пропан, С3Н8 – газ тәрізді қаныққан көмірсутек; түссіз, иіссіз, жойғыш газ, молек. м. 44, балқу t – 187°С, қайнау t – 42,1°С. Ауамен 2,1 – 9,5%-дай (көлем бойынша) қоспасында қопарылыс береді.
Бутан (C4H10) – органикалық қосылыс, алкандар класындағы көмірсутек. Химияда бұл атау негізінен n-бутанға сілтеме жасау үшін қолданылады. n-бутан мен оның изобутан CH(CH3)3 изомерінің қоспасы бірдей атқа ие.
Метан (фр. méthane, лат. methanum) — Газ түріндегі көмірсутек СН4, метанды немесе парафинді көмірсутектері тізбегінің алғашқы мүшесі.
ТАБИҒИ ГАЗ ФИЗИКАЛЫҚ-ХИМИЯЛЫҚ ҚАСИЕТТЕРІ
Газдың физикалық күйі үш шамамен анықталады: көлемі, қысымы және температурасы. Қысым мен температураға байланысты газ көлемі де өзгереді. Газдың мөлшері туралы дұрыс түсінікке ие болу үшін оның көлемін стандартты жағдайларға, яғни стандартты температура мен қысымға келтіру керек. АҚШ - та барлық термодинамикалық есептеулер стандартты шарттар үшін қабылданады: температура 32° F (0° C) және қысым 14,695 фунт/дм2 (760 мм сын.бағ. газ өнеркәсібінде стандартты шарттар қабылданды: температура 60° F (15,56° C) және қысым 14,65 фунт/дм2 (757,5 мм)
Көмірсутек газдарының негізгі физикалық қасиеттері:
1) молекулалық салмақ;
2) газ тәрізді күйдегі үлес салмағы;
3) сұйық күйдегі үлес салмағы;
4) жылу сыйымдылығы;
5) будың серпімділігі;
6) қайнау және балқу температуралары;
7) критикалық температура мен қысым;
8) жасырын булану жылуы;
9) сұйықтық көлемінің бірлігінен алынған булардың саны.
Газдың химиялық қасиеттері
Кез келген газ отыны әртүрлі қарапайым жанғыш және балласт газдарының қоспасы болып табылады. Газдың химиялық қасиеттері қоспаның, яғни газ отынының қасиеттерін анықтайды
Алкандар, яғни шекті қатардағы көмірсутектер табиғи және ілеспе газдардың жанғыш бөлігінің негізгі компоненттері болып табылады. Алкандарды көбінесе метан қатарындағы парафиндер немесе көмірсутектер деп атайды. Алкандардың Жалпы химиялық формуласы-Spn2p+2. Бірқатар алкандардың атасы метан-СН4 болып табылады, содан кейін молекуладағы көміртек атомдарының саны артқан сайын: этан - С2Н6, пропан - С3Н8, бутан - С4Н10, пентан - C5H12, гексан - С6Н14 және т. б.
Шекті көмірсутектер газының физикалық және химиялық қасиеттері олардың молекулалық салмағы артқан сайын табиғи түрде өзгереді.
Қалыпты жағдайда, яғни 0° C температурада және 760 мм сын.бағ. ст., бутанға дейінгі қатардың алғашқы мүшелері-түсі мен иісі жоқ газдар, кейіннен-сұйықтықтар. Метаннан басқа барлық алкандардың тығыздығы ауа тығыздығынан жоғары.
Жоғары температураның әсерінен алкандар ыдырайды, қарапайым және тұрақты қосылыстарға айналады (мысалы, метан, сонымен қатар алкендер), күйе көміртегі мен сутекті шығарады. Алкандардың температураға қарсы тұрақтылығы молекулалық салмақтың жоғарылауымен төмендейді.
Көмірсутектердің мөлшері Бутан-пентанға қарағанда ауыр, тіпті "шикі" табиғи газда да (яғни өңделмеген) шамалы, сондықтан есептеу кезінде газдың химиялық қасиеттері пентанмен шектеліп, онымен барлық кейінгі көмірсутектерді қосады.
Алкандар, олардың толық жану өнімдері сияқты, улы емес. Ауадағы жоғары концентрациядағы жоғары молекулалық шекті көмірсутектер әлсіз есірткі әсеріне ие екендігі туралы мәліметтер бар.
Алкендер немесе олефиндер жасанды газдардың, әсіресе сұйық отынды крекинг газдарының құрамына кіреді. Бірқатар алкендердің атасы-этилен. Алкендердің Жалпы химиялық формуласы-Spn2p - осы қатардың алғашқы үш мүшесі - этилен (этен) - c2n4, пропилен (пропен) - C3N6 және бутилен (бутен) - C4N8.
Шексіз көмірсутектер болып табылатын алкендер химия өнеркәсібі үшін құнды шикізат болып табылады.
