Тақырыбы: Адам мен жануарлар іс-әрекетінің ерекшеліктері

Гуманитарлық Факультет

СӨЖ

Тақырыбы: Адам мен жануарлар іс-әрекетінің ерекшеліктері

Орындаған: Болатбергенова Аяжан Дарынқызы

Группа:АЯ101

Семей қ. 2022жыл

Негізгі сұрақтар: Адамның іс-әрекет түрлері және психологиялық мазмұнымен, жануарлардың іс-әрекеті,Іс-әрекет құрылымы, адаммен жануарлар     іс-әрекеті ерекшеліктері.
Белсенділік – адамның сыртқы әлеммен қарым-қатынасының тәсілі, оны түрлендіруден және адамның мақсаттарына бағындырудан тұрады. Адамның іс-әрекеті жануардың белсенділігімен белгілі бір ұқсастыққа ие, бірақ қоршаған әлемге шығармашылық және трансформациялық қатынасымен ерекшеленеді.

Адам әрекетінің сипатты белгілері:

1. 
   Саналы мінез: адам іс-әрекетінің мақсатын саналы түрде алға қояды және оның нәтижесін болжайды, оған жетудің ең қолайлы жолдарын ойлайды.
   
2. 
   Өнімділік сипаты: нәтиже (өнім) алуға бағытталған.
   
3. 
   Трансформациялық сипат: адам айналадағы дүниені (адамның физикалық мүмкіндіктерін арттыратын арнайы жасалған еңбек құралдарымен қоршаған ортаға әсер етеді) және өзін (адам өзінің табиғи ұйымын өзгеріссіз сақтайды, бір мезгілде өмір салтын өзгертеді) өзгертеді.
   
4. 
   Қоғамдық сипат: адам іс-әрекет процесінде, әдетте, басқа адамдармен әртүрлі қарым-қатынасқа түседі.
   

Материалдық іс-әрекет – адамның қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін қажетті материалдық құндылықтар мен заттарды жасау. Ол табиғатты өзгертуге байланысты материалдық және өндірістік әрекеттерді және қоғамды өзгертуге байланысты әлеуметтік түрлендіру әрекеттерін қамтиды.

Рухани іс-әрекет адамдардың санасының өзгеруімен, ғылыми, көркемдік, адамгершілік құндылықтар мен идеяларды құрумен байланысты. Ол когнитивтік, құндылыққа бағытталған және болжамдық белсенділікті қамтиды.

Танымдық іс-әрекет шындықты ғылыми және көркем формада, сонымен қатар мифтерде, аңыздарда, діни ілімдерде көрсетеді.

Құндылық-бағдарлы іс-әрекет – адамның дүниетанымын және оның қоршаған әлемге қатынасын қалыптастыру.

Болжамдық белсенділік – бар шындықтағы өзгерістерді болжау және саналы жоспарлау.Әрекеттерді жіктеудің әртүрлі критерийлері бар:

• 
  объектілер мен қызмет нәтижелері бойынша – материалдық игіліктерді немесе мәдени құндылықтарды жасау;
  
• 
  қызмет субъектісі бойынша – жеке және ұжымдық;
  
• 
  қызметтің өзіндік сипаты бойынша – мысалы, репродуктивті немесе шығармашылық;
  
• 
  құқықтық нормалар бойынша – заңды және заңсыз;
  
• 
  моральдық нормаларға сәйкес – моральдық және моральдық;
  
• 
  қоғамдық прогресске қатысты – прогрессивті және реакциялық;
  
• 
  қоғамдық өмірдің салалары бойынша — экономикалық, әлеуметтік, саяси, рухани.
  

1. Ойын – бұл қызметтің ерекше түрі, оның мақсаты қандай да бір материалдық өнімді өндіру емес, процестің өзі ойын-сауық, демалыс. Ойын өнер сияқты шартты сферада белгілі бір шешімді ұсынады, оны болашақта жағдайдың өзіндік үлгісі ретінде қолдануға болады. Ойын нақты өмірлік жағдайларды модельдеуге мүмкіндік береді.

2. Оқыту – адамның білім, білік, дағдыны меңгеруі мақсаты болып табылатын қызмет түрі. Доктринаның ерекшелігі оның адамның психологиялық дамуының құралы қызметін атқаруында. Оқыту ұйымдасқан және ұйымдастырылмаған болуы мүмкін (өзін-өзі тәрбиелеу).

3. Қарым-қатынас - бұл идеялар мен эмоциялар (қуаныш, таңданыс, ашу, азап, қорқыныш, т.б.) алмасатын әрекет. Қолданылатын құралдарға қарай қарым-қатынастың келесі түрлері бөлінеді: тура және жанама, тура және жанама, вербалды және вербалды емес.

4. Еңбек – іс жүзінде пайдалы нәтижеге жетуге бағытталған қызмет түрі. Еңбекке тән белгілер: мақсатқа сайлық, нақты нәтижеге жетуге бағдарлану, практикалық пайдалылық, сыртқы ортаны өзгерту.

5. Шығармашылық – бұрын-соңды болмаған, сапалы жаңа нәрсені тудыратын әрекет түрі. Шығармашылық әрекеттің маңызды тетіктері: 1) бар білімді біріктіру; 2) елестету, яғни жаңа сезімдік немесе психикалық бейнелер жасау мүмкіндігі; 3) құрылған идеялар мен бейнелердің жарқындығы мен әдеттен тыс болуымен сипатталатын қиял; 4) интуиция – алу әдістері жүзеге асырылмаған білім.

Белсенділіктің мұндай анықтамасы бар - бұл өзін-өзі ұстау мақсатында қоршаған ортаға қатынасы негізінде пайда болатын тірі жүйелердің бағытталған қызметі (яғни белсенділік тек адамдардың белсенділігімен байланысты). Жануарлардың әрекеті мінез-құлық ретінде анықталады. К.Маркс сонымен қатар еркін саналы іс-әрекет адамның дәл жалпы сипаты екенін атап көрсетті. Адам әрекеті жануарлар әрекетінен түбегейлі ерекшеленеді. Жануарлардың әрекеті табиғи қажеттіліктерден туындаса, адамның іс-әрекеті негізінен қазіргі және алдыңғы ұрпақ адамдарының мәдени-тарихи даму жетістіктерін иемдену нәтижесінде пайда болатын жасанды қажеттіліктермен туындайды және қамтамасыз етіледі. Бұл білімге (ғылыми-көркемдік), шығармашылыққа, өзін-өзі адамгершілік жағынан жетілдіруге және т.б қажеттіліктер

Адамның іс-әрекетін ұйымдастырудың формалары мен әдістері жануарлардың әрекетінен де ерекшеленеді. Олардың барлығы дерлік жануарларда жоқ күрделі қимыл-қозғалыс дағдылары мен әдеттерге - саналы, мақсатты, ұйымдасқан оқыту нәтижесінде алынған дағдылар мен дағдыларға қатысты. Балаға ерте жастан бастап тұрмыстық заттарды (шанышқы, қасық, киім-кешек, орындық, үстел, сабын, тіс щеткасы, қарындаш, қағаз, т.б.) адамдық әдіспен, аяқ-қол қимылын түрлендіретін түрлі құралдарды пайдалануды арнайы үйретеді. табиғат берген. Олар адам айналысатын объектілердің логикасына бағына бастайды. Жануарлардың табиғи әрекетінен ерекшеленетін объективті әрекеті бар.

Жануарлардың орындайтын қозғалыстар жүйесі дененің анатомиялық және физиологиялық құрылымымен анықталады. Жануарлар адамның материалдық мәдениетінің объектілерін (кітап, қарындаш, қасық, т.б.) олардың мәдени мақсаты мен адамдардың пайдалану тәсілін ескермей, кәдімгі табиғи заттар сияқты ұстайды. Адамдарда тиісті заттарды пайдалану мәдениетінің ережелеріне бағынып, қолдар мен аяқтардың қозғалыстары өзгереді, т.б. жасанды, жетілдіріліп, әлеуметтік жағдайға айналады.

Жануарлар тек табиғат берген нәрсені ғана тұтынады. Ал адам тұтынғаннан гөрі көп нәрсені жасайды. Егер оның қызметі жануарлардың әрекеті сияқты негізінен тұтынушылық сипатта болса, онда адамдардың бірнеше ондаған ұрпақтары салыстырмалы түрде қысқа тарихи кезеңде мұндай прогреске қол жеткізе алмас еді, рухани және материалдық мәдениеттің орасан дүниесін жасай алмас еді. Мұның бәрі адам қызметінің белсенді сипатына байланысты.

1. 
   Адамның іс-әрекеті өнімді, шығармашылық, сындарлы. Жануарлардың қызметі тұтынушылық негізге ие, нәтижесінде ол табиғат бергенімен салыстырғанда жаңа ештеңе шығармайды және жасамайды.
   
2. 
   Адамның іс-әрекеті ол не құрал ретінде, не қажеттіліктерді қанағаттандыру объектілері ретінде, не өз дамуының құралы ретінде пайдаланатын материалдық және рухани мәдениет объектілерімен байланысты. Жануарлар үшін адам құралдары мен қажеттіліктерді қанағаттандыру құралдары жоқ.
   
3. 
   Адам әрекеті өзін, оның қабілеттерін, қажеттіліктерін, өмір сүру жағдайларын өзгертеді. Жануарлардың белсенділігі өз бетінше де, өмірдің сыртқы жағдайында да іс жүзінде ештеңені өзгертпейді.
   
4. 
   Адамның іс-әрекеті өзінің әртүрлі нысандары мен жүзеге асу құралдарында тарихтың жемісі болып табылады. Жануарлардың белсенділігі олардың биологиялық эволюциясының нәтижесінде әрекет етеді.
   
5. 
   Адамдардың туғаннан объективті белсенділігі оларға берілмейді. Ол мәдени мақсатта және айналадағы объектілерді пайдалану тәсілінде «берілген». Мұндай қызмет оқыту мен тәрбиелеуде қалыптасып, дамуы керек. Бұл практикалық әрекеттің сыртқы жағын басқаратын ішкі, нейрофизиологиялық және психологиялық құрылымдарға да қатысты. Жануарлардың белсенділігі бастапқыда белгіленеді, генотиптік анықталады және организмнің табиғи анатомиялық және физиологиялық жетілуі ретінде ашылады.