Арабтық шығыстағы ұлт-азаттық қозғалыстың өріс алуы
ІІ дүниежүзілік соғыстағы араб елдері
ІІ дүниежүзілік соғыстан кейнгі араб елдері
ХХІ ғасырдың басындағы Араб елдері
Пайдаланылғын әдебиеттер;
.
Мазмұны
ХХ ғасырдың басына қарай араб елдерінің барлығыда отаршылдықта болды. Франция – Алжирде, Тунисте, Марокконың көп бөлігінде, сондай-ақ Джибути мен Мавританияда иелік етті. Египет, Судан, Аден және қалған Арабия түбегі – Англияның бақылауында болды. Италия – Түркияны Ливиядан ығыстырып, араб тайпаларына қарсы соғыс қимылдарын жүргізе отырып, осы елге иеленгісі келді. Испанияның қарамағында Солт-батыс Сахараның шөлді аймақтары мен Марокконың жекелеген аудандары болды.
1914ж тамызда басталған дүниежүзілік соғыста Түкия қатыспайтынын мәлімдеді. Соған қарамастан ағылшындар Египетті өздеріне тәуелді етті. Египетке Англияның қамқорлығы жарияланды. Египетте ағылшын әскери куштері Палестина мен Сирия жеріне енді. Француз әскерлері мен бірігіп, олар түріктерді ығыстыра бастады. Ағылшындар Парсы шығанағындағы түрік бекіністерін қиратып, Басраға қарай жылжыды. Жау түріктерге соққы бере отырып, бүкіл араб түбегіндегі, Ирактағы, Палестинадағы, Сириядағы, Ливандағы сұлтан әкімшілігін жойды.
Франция қамқорлығына Сирия мен Ливан, ал Англия қамқорлығына Египет, Ирак және Палестина өтті. Осылайша Арабтық Шығыс тұтасымен Еуропа елдерінің әскери билігіне қарсы болды.
Арабтық шығыстағы ұлт-азаттық қозғалыстың өріс алуы
1920 ж Лондон қамқорлықтан бас тарту жөнінде мәлімдеме жасап, Египеттің тәуелсіздігін мойындады. Сұлтан король болып жарияланды. 1923 жылы Конституция қабылданды . Парламент және корольге жауапты үкімет құрылды. Бірақ Англия ұстанымдары өзгерген жоқ. Олар Суец каналын күзету құқығын өзінде қалдырды, әскери базаға ие болды, Египетпен бірге Суданды биледі.
Сирия халқының күресінде 1925-27жж қарулы көтеріліс ерекше орын алды. Көтерілісшілер Дамаскіні басып алды. Бұл көтерілісті француз басқыншылары аяусыз басып тастады. 1936 ж азаттық күрес шарықтау шегіне жетті.
Мараккода ерекше жағдай қалыптасты. 1920 ж Риф облысының таулы тайпалары испан және француз отаршылдарына қарсы күрес бастады. Осы көтерілістің жеңілісіне себепкер болған феодалдар тобының сатқындығына қарамастан, оның ошақтары 1934 ж дейін сөнді.
Екінші ДЖ соғыс басталысымен араб елдері соғыс қимылдарына тартылды. Германияның Югаславия мен Грекияны жаулап алуы, Францияның жеңіліске ұшырауы фашистік мемлекеттердің қауқарын айқын көрсетті. Кейбір араб елдерінде германдық топтардың әрекеті жандана бастады. Мәселен, Ирактың әскери жоғары тобы 1941ж сәуірде Р. А. Аль-Гайлани өкіметіне қарсы төңкеріс жасады. Бұған жауап ретінде Англия Иракты басып алып, оның үкіметіне Германияға соғыс жариялауға мәжбүр етті. 1941 ж маусым айында Англия Сирия мен ливан аумағын басып алып, мұнда көп ұзамай Ш. Де Голль басқарған “Шайқасушы Франция” бөлімдері де келіп жетті. Көпке ұзамай Сирия мен Ливан тәуелсіз ел болып жарияланды.
ХХI ғасырдың басындағы Араб елдері.
“ Ирак жасырын түрде ядролық, химиялық жіне биологиялық қарулар жасауда” деген лақапты пайдаланып, АҚШ пен Англия Иракты 2003 жылы Наурыз мамыр айларында басып алды. С. Хусейн мен оның жақтастары сотталды.
Палестина президенті Я.Арафат қайтыс болғаннан кейін БҰҰ-ның төрағасы және Палестина автономиясының уақытша әкімшілігінің басшысы болып М.Аббас сайланды. 2005ж тамыз-қыркүйек айларында Израиль еврей тұрғындары Газа ауданынан шығарып, енді Палестиналықтарға Иордан өзенінің батыс жағалауының бірнеше жағалауларын беруді ұйғарды. Осылайша, біртіндеп “Жол картасы” деп аталатын бағдарлама жүзеге асырылды.
1. Тулекова М. К. “Қазіргі замандағы Азия және Африка тарихы”, Алматы 2009ж...
