Тақырып: Ақпараттың семантикалық өлшемі Қарастырылатын сұрақтар

Тақырып: Ақпараттың семантикалық өлшемі 
Қарастырылатын сұрақтар: :Ақпараттың маңыздылығы.
Ақпараттың мақсаттылығы. Динамикалық энтропия. 
2.3. 
Ақпараттың семантикалық өлшемі 
 
Семантика – негізінде ақпараттың мазмұны, мағынасы 
жатыр. Семантика – жалпы семиотика ғылымының бір бөлігі 
болып саналады. Семиотикада ақпараттың – синтакстік, 
прагматикалық аспектісі ажыратылады (2.8-сурет). 
2.8-сурет. Ақпаратты өлшеудің семантикалық 
өлшемінің құрылымы 
Семантиканың [2,9] негізгі түсініктері: таңба, сөз, тіл. 

Таңба – хабарлама элементінің шартты бейнесі болып 
саналады. 
Сөз – мағыналық (заттық) мәнісі бар таңбалардың 
жиынтығы. 
Тіл – сөздік және оны қолдану ережесі. 
Ақпараттың құрылымдық және статистикалық өлшемдері, 
синтакстік аспектке жатады. 
Синтакстік аспект ақпарат элементтерінің шартты 
белгілеулерін қарастыратын сигнал және кодтар теориясымен 
бейнеленеді. Синтакстік бағалар ақпарат өлшеміне тікелей 
қатынасы жоқ болғандықтан, оларды қарастырмауға болады. 
Ары қарай, ақпарат теориясының семантикалық және 
прагматикалық аспектісіне жауап беретін бағалаларды 
қарастырамыз. 
Прагматикалық 
бағалалар 
инженерлік 
қолдануда семантикалық бағалармен қосылады. Себебі, 
мағынасы жоқ мәліметтер пайдасыз, ал пайдасыз мәліметтер – 
мағынасыз. 
Бірақ 
логикалық 
қортындылау 
нәтижеллерінің 
оңтайлылығын, шындыққы жақындату деңгейі, мағынаның 
кейбір формальдауын талап етеді. 
Мағынаны формальдау жолының бірі – ақпараттың 
семантикалық теориясы болып саналады. 
Карнап және Бар – Хиллел [3] логикалық сөйлемдерді 
(ұсыныстарды) мағынасын өлшеу үшін, шыңдық және 
жалғандық функциясын қолдануды ұсынған. 
Обьекті 
дискретті бейнелеу 
негізінде 
атомаралық 
(бөлінбейтін) сөйлем жатыр. Ол ықтималдық теориядағы 
қарапайым оқиғаға ұқсас және хабарламаның бөлінбейтін 
квантына сәйкес. Мұндай жолмен алынған бағалау, ақпараттың 
маңыздылығы деп аталады. 

2.3.1. 
Ақпараттың маңыздылығы 
 
Маңыздылықтың өлшемі – cont деп белгіленеді (content 
деген ағылшын сөзінен шыққан – маңыздылық). 
Оқиғаның i маңыздылығы m(i) – оны терістеу маңыздылық 
өлшем функциясы арқылы өрнектеліп, былай анықталады: 
cont(i) 

m(~ i) 

1 

m(i), 
(2.26) 
мұнда i – қарастырылатын оқиға, m – өлшем функциясы, ~ – 
терістеу белгісі 
Ақпараттың маңыздылығын бағалау үшін математикалық 
логика қолданылады. Онда шыңдық m(i) және жалғандықтың 
m(~i) функциялары ықтималдық теориядағы оқиғаның p(i) 
және теріс оқиғаның q(i) ықтималдық функияларымен 
формальдық сәйкестіктері бар 
m(i)+ m(~i)=1; p(i)+ q(i)=1. 
Ықтималдық сияқты, ақпарат маңыздылығының өзгеруі де 
шектеулі 
0 

m(i) 

1 
. 
Ақпаратының I санының логикалық бағасы: 
Inf 

log ( 
1 
) 

log 
1


log m(~ i) 
. 
(2.27) 
2 
1 

cont(i) 
2 
m(i) 
2
2.3.2. 
Ақпараттың мақсаттылығы 

 
Егер ақпаратты, басқару жүйесінде қолданса, онда оның 
пайдалылығын мақсатқа жету эффектімен бағалаған дұрыс. 
Осыған байланысты А.А.Харкевич ақпараттың мақсаттылық 
өлшемін ұсынды. Ол қосымша ақпаратты алу кезіндегі 
мақсатқа жету, ықтималдықтың өзгеруі арқылы анықталады [9].