Фирман, Канун Соңғысы шариғат туындысы, мұсылман құқығы – халифтардың жарлықтары мен бұйрықтары - Фирман. Кейіннен, басқа мұсылман мемлекеттерінде заң шығарушы қызметтің дамуына байланысты, құқықтың бастауы ретінде, маңызды рөлді – Канун заңдары алды. Фирмандар мен Канундарда шариғатқа қайшы келмей, керісінше халықты мемлекеттік басқару ережелері арқылы толықтыруы тиіс.
Қортынды Сонымен бұл жұмыста мұсылман құқығының пайда болуы мен қалыптасуының кезеңдері қарастырылған, шариғаттың және оның негізгі бастауларының жалпы сипаттамасы берілген, мұсылман құқығының қазіргі әлемде бейімделуіне талдау жасалынған.Мұсылман құқығы – мұсылман діні Исламның негізінде құрастырылған ережелер жүйесі.Ислам бойынша қалыптасқан құқық адамға Мұхаммед арқылы Алладан келген. Ол қоғамның барлық әлеуметтік өмірін қамтиды.
Мұсылман құқығының төрт бастауы бар:
Алланың соңғы елшісі Мұхамедке айтқан ережелерінен тұратын киелі кітап - Құран
Мұхамедтің сөздері мен істерін талдайтын дәстүрлі ережелер жиынтығы - Сунна.
Құран ережелерін талдаған ұлы мұсылман ғалымдарының пікірлері – Иджма
Мұсылмандардың алғашқы бастауларында көрсетілмеген өмірлік құбылыстарын сәйкесінше талдау – Қияс.
Мұсылман құқығына тән: институттардың ежелден бері келуі, кездейсоқтық және жүйенің жоқтығы. Ол мешіт құқығы, дін жолындағы қоғам құқығы. Салт-дәстүр мұсылман құқығына кірмейді және оның бастауы бола алмайды.Құқықтық қызметте келісімдер жиі қолданылады, ол мұсылман құқығының ережелеріне бірқатар өзгеріс әкелуі мүмкін, бірақ ол міндетті болып есептелінбейді. Бұл жүйе оны талқылау болмаған кезде, б.з.д. Х ғ жойылып кетті.Мұсылман құқығының негізгі мазмұны – дін адамының іс -әрекеті мен ережелерді ұстанбаған кезде қолданылатын жазалар түрінде болады. Алғашқы кезден-ақ ислам, тек діни салттарды ғана емес, сонымен қатар әлеуметтік институттарды, меншік түрлерін, құқық ерекшеліктерін, философия, саяси құрылыс, этика, мораль және әлеуметтік психология ерекшеліктерін де қарастырады, бірақ, бірінші орында рухани өмір болады.
Пайдаланған әдебиеттер; Черниловский З.М. Всеобщая история государства и права. М. 1996.
История государства и права зарубежных стран. Часть I,II. М.,1997-98.
Хрестоматия по всеобщей истории государства и права. М.,1998.
Всеобщая история государства и права. п/р. К.И. Батыра. М.,1998.