Тақырып: Тыныс алудың организм үшін маңызы. Тыныс алу гигиенасы. Ауаға қойылатын талаптар

Тақырып: Тыныс алудың организм үшін маңызы. Тыныс алу гигиенасы. Ауаға қойылатын талаптар

Тақырып: Тыныс алудың организм үшін маңызы. Тыныс алу гигиенасы. Ауаға қойылатын талаптар

• Жоспары:
• Тыныс алу, оның маңызы. Тыныс алу жүйесі.
• Тыныс алудың реттелуі
• Ауаға қойылатын талаптар

Тыныс алу – оттегіні ағзалар мен ұлпаларға жеткізу, оның жасушалардағы тотығу үрдістерінде пайдаланылуы, сондай-ақ организмнен көмір қышқыл газын шығару үрдістерінің жиынтығы.

Тыныс алу жүйесі Адамның тыныс алу жүйесіне мыналар кіреді:

• Ауа жолдары.
• Өкпе.
• Тыныс бұлшық еттері.
• Тыныс жүйкелері.
• Тыныс орталықтары (ОЖЖ).

• Өкпенің морфо-функциялық бірлігі ацинус болып табылады.

• Рис 91

Ауа жолдары

• Мұрын қуысы (cavum nasi)
• Жұтқыншақ (pharynx)
• Көмей (larynx)
• Кеңірдек (trachea)
• Бронхылар (bronchi)

Тыныс алу кезеңдері тыныс алу 5 кезеңнен тұрады:

• Сыртқы тыныс алу – өкпенің желденуі, атмосфералық ауа газдарының өкпе альвеолаларына және өкпеден сыртқы ортаға тасымалдануы.
• Өкпедегі газдар алмасуы – альвеола ауасы мен қан арасындағы газдар алмасуы.
• 3. Газдардың қан арқылы тасымалдануы – оттегінің өкпеден ұлпаларға және көмір қышқыл газының ұлпалардан өкпеге тасылуы.
• 4. Ұлпалардағы газдар алмасуы –оттегінің капиллярлар қанынан ұлпаларға және көмір қышқыл газының ұлпалардан қанға диффузиясы.
• 5. Ұлпалық тыныс алу –жасушалардағы тотығу-тотықсыздану үрдістері.

Тыныс орталығы туралы қазіргі түсініктер соңғы жылдары қалыптасты. Тыныс орталығы – ОЖЖ-нің түрлі бөлімдерінде орналасқан жүйкелік құрылымдардың жиынтығы, орталықтар үркері. Жұмысшы орталық булбарлық болып табылады. 1. Сопақша ми – инспираторлық және экспираторлық жүйкелер, дорсалдық және вентралдық ядроларда орналасады, орталықтың автоматиялық қасиеті бар. 2. Вароли көпірі – пневмотаксиқалық және апнейстикалық орталықтар.

• Тыныстың реттелуі
• Артериалық қан мен мидың жасушадан тыс сұйықтығындағы газ құрамын қамтамасыз етеді.
• Тыныстың қоршаған орта мен организм тіршілігінің өзгерістеріне бейімделуін қамтамасыз етеді.

• Балалар мен жас өспірімдердің өкпесінің тіршілік сыйымдылығы
• Баланың дем алуды реттеу қабілеті де нашар, бұл баланың сөйлеу қабілетімен бірге жетіледі де, 11-12 жаста ересек адамдармен бірдей болады. Өкпенің тіршілік сыйымдылығын спирометр деген арнайы аспаппен өлшейді. Өкпенің тіршілік сыйымдылығы мен қалдық мөлшері өкпенің жалпы сыйымдылығын құрады.

• Тыныс алу мүшелерінің бәрінің физиологиялық көрсеткіштеріне дене еңбегі мен спорт әсер етеді. Мысалы: Өкпенің тіршілік сыйымдылығы: штангистерде – 4 л, футболистсрде – 4,2 л, боксерлерде -4,8л, қайықшыларда – 5,5 л. Тыныс алу жиілігі: спортсмендерде миөтіне – 6-8 рет, ал жаттықпаған адамдарда -14-20 рет. Спортпен шұғылданатын адамдардың тынысы терең болады, бұл организмнің үнемді қызмет етуінің белгісі. 

• Тыныс алудың дамуына дене еңбегінің әсері және гигиеналық талаптар. 

• Баланың дұрыс отыра білуі де маңызды. Бүкірейіп, кеудесін үстелдің немесе партаның шетіне тақап отырғанда кеудеге қысым жасалып, тыныс алу мүшелерінің қызметін төмендетеді, жүрек қан-тамырлардың өсуіне кедергі болу арқылы баланың бойының өсуіне бөгет жасайды. Салқын тию, тыныс мүшелерінің аурулары бала организмінің барлық мүшелерінің өсіп дамуына, қызмет етуіне жағымсыз әсср ететінін естен шығармаған жөн.