Такырыбы: Қазақ халқының байырғы өлшем бірліктері
Қазақтың байырғы өлшемдері
жүктеу/скачать 48,25 Kb.
|
| 1.1. Қазақтың байырғы өлшемдері
Есептеу ,теңдеу құру ,графтар әдісін қолдану арқылы шығарылатын есептер де қазақтың байырғы математикасында жиі кездеседі .Осындай есептерді қарастырмас бұрын ,есеп шығаруда бізге қажет болатын байырғы өлшем бірліктерді келтірейік . Олардың көбінің мағынасы әліде зерттелмеген. Мен сол байырғы қазақы өлшемдерді зерттедім. 1 литр сүт шамамен 6-7литр, 1 шелек шамамен 12,5 литр, 1 қап шамамен 4 пүт 65-66 кг, 1 мысқал шамамен 4,46 г, 1 қадақ бидай шамамен 19,47 кг, 1 жамбы күміс шамамен 6 кг, 1 кез шамамен 62 см, 1 пітір шамамен 3 кг, 1 ширек шай шамамен 250 г, 1 әміщөңке шай шамамен 50 г, 1 таймөңке шай шамамен 25 г, 1 шөкім тұз шамамен 12, 5 м, 1 қазық бойы шамамен 3 м, 1 көген шамамен 25 ,5 м, 1 бұршақ шамамен - 3-4 сүйем , 1 сүйем шамамен - 18 см, Қарыс бас бармақ пен шынашықтың керіп ұстаған арасы , 1 елі шамамен 2 см, 1 құлаш шамамен 8 қарыс , Көшжер –ұзындық өлшемі ,ол әр түрлі мағына алады :қозы көшжер шамамен 14,5 км ,күзгі көшжер шамамен 25,5 км, орта көшжер шамамен 90км. 1 қарыс = 21 см , 1 алтында 3 тиын ,ал 1 тиында 4 төрткіл бар, 1 саба қымыз шамамен 10 – 15 л, 1 танап жер гектардың алтыдан бір бөлігі, Ат шаптырым жер -20-35 км , Құнан шаптырым жер -8-10 км, 1 қадақ -200 гр Торсыққа жеті-сегіз аяқ ( литр) қымыз сыйса , местің сыйымдылығы екі жарым – үш торссыққа тең . Ұзындықтың ең көп тараған байырғы өлшемдері қолдың қары немесе қарыкеуденің орта тұсынан кере созылған қолдың ортаңғы саусағының ұшына дейінгі аралық шамамен 80-85 см. Он иықтан бүкіл кеудені бойлап өтіп ,кере созылған сол қолдың ортаңғы саусағының ұшына дейінгі аралық шамамен 1 м. Бас бармақ пен шынашақ ұштарының арасына тең ұзындық шамамен 19-20 см. Кере созылған бас бармақ пен сұқ саусақ ұштарының арасы шамамен7-18 см. Сұқ саусақтың еніне тең ұзындық бірлігі шамамен 2 см. Ортаңғы саусақтың ұшынан оның ортаңғы буынына дейінгі аралыққа тең ұзындық шамамен 5-6 см. Адамның бір адымына тең ұзындық шамамен 60-70 см . Үлкен табақ шамамен - 11,7-12 кг. Кіші табақ шамамен - 3, 9 – 4 кг. Екі елі -3-4 см. Вавилондықтарда қолдың қары 525 мм. Египедттіктерде үлкен қары шамамен - 525 мм ,кіші қары шамамен - 450 мм. 6 тұтам шамамен - 500 мм . Базар қарысы - 177,8 см. Хан қарысы - 213,36 см. Қатар орналасқан төрт саусақтың ені төрт елі шамамен - 7-8 см. Бас бармақтың ені үшін шамамен - 2,2 – 2,3 см. Бабыр жазбаларында тұтам шамамен - 8-8,5 см. Фарсах - 12000 қадамға тең. Құлаш –иық деңгейіне сәйкес созылған екі қол ұшының арасына тең ұзындық бірлігі . Бұхар құлашы - 142 см. Аршын - 71 ,12 см-ге тең. Мысқал -1 грамм. Қадақ - 750 грамм. Келі - 1 килограмм. Пұт - 16 килограмм. Батпан - 100 килограмм. жүктеу/скачать 48,25 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|