Талдаудағы сандық әдістер пәні бойынша Ғылыми жоба Тақырыбы
Уақыт қатарлары бойынша талдау бағыттары
жүктеу/скачать 4,5 Mb.
|
талдаудағы сандық әдіс сессия (1)
- Бұл бет үшін навигация:
- Көптік корреляциялық-регрессиялық талдау бағыттары
- Y (жалпы мал өнімі) мен X1 (жалпы мал басы)
- Y (жалпы мал шаруашылығы өнімі) мен X2 (қоршаған ортаны қорғау шығындары)
- Y (жалпы мал шаруашылығы өнімі) мен X3 (инновациялық белсенділік деңгейі)
- Y (мал шаруашылығының жалпы өнімі) мен X4 (ауыл шаруашылығына инвестиция көлемі)
- Х2 Коэффициенті (7,430)
- Х4 Коэффициенті (1,710)
- 1) 8,375>1.746 2) 6.1>1.746
- Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
| Уақыт қатарлары бойынша талдау бағыттары
Уақыт қатарында ауытқымалы деңгейдің бар/жоғын анықтау
Уақыт қатарының графигіне қарайтын болсақ, аномальді мән 2022-жылға тиесілі себебі бұл жылы басқа жылдарға қарағанда жоғары мал шаруашылық өнімдерінің өндірілген. Қатарды тегістеу: Таңдап алынған мәліметтер бойынша аддитивті(мультипликативті) модельді қолданып, қатар компоненттерін анықтау. R бағдарламасында декомпозиция қалай жасалғанын көрсетіңіз, қорытынды жасау Бұл адиитивті модель графигінен біздің уақыт қатарымыздың компоненттерін көре аламыз. Жалпы мал шаруашлығының өнімі көлемі бойынша өсудің бар екендігін тренд компонентініен көреміз. Маусымдық компоненттен мал шаруашылы өнімдерінің көлемінің өзгеруі маусымға, яғни айларға тәуелді екенін көрсетеді. Мысалы, мал шаруашылық өнімінің көлемі қаңтардан маусымға дейін өсіп, маусым айында ең үлкен өнім көлемін көрсететінін және маусымнан қыркүйекке дейін және қазаннан желтоқсанға дейін кеміп, қыркүйек, желтоқсан айларында ең жоғары нәтижелерді көрсетінін көре аламыз. Ал кездейсоқ компонент тренд пен маусымдықтан басқа факторларды көрсетеді. Таңдап алынған мәліметтер бойынша уақыт қатарын стационарлыққа тексеру. Уақыт қатарының стационарлығын R бағдарламасында Дики-Фуллер тесті арқылы тексеруге болады. Ол үшін: Шыққан нәтиже бойынша төмендегі болжамдар тексеріледі: H0: Уақыт қатары стационарлы емес H1: Уақыт қатары стационарлы p-value < 0,05, сондықтан Н1 қабылданады, яғни қатар стационарлы. Стационарлы қатар бойынша болжам жасаңыз, қорытындылау. Gretl бағдарламасында AR(1) моделінің көмегімен болжамды 2023-жылға жасаймыз: Графиктен 2023-жылы алдыңғы жылдарға қарағанда, мал шаруашылық өнімінің көлемі жылдың басынан өсіп бастайтындығын көруге болады. Демек мал шаруашылығының көлемі маусымдыққа бағына отырып, алдыңғы жылға қарағанда өсіп отырады деуге болады. Көптік корреляциялық-регрессиялық талдау бағыттары Көптік регрессияны құру үшін алынған факторларды негіздеу. У – мал шаруашлығының жалпы өнімі, млн тг Х1 – жалпы мал саны, мың бас Х2 – қоршаған ортаны қорғауға шығындар, млн тг Х3 – инновациялық белсенділік деңгейі, пайыз Х4 – ауыл шаруашылығына салынған инвестиция көлемі, млн тг
Мал шаруашылығының жалпы өніміне әсер ететін факторлар ретінде жоғарыда көрсетілген факторлар алынды. Бұл факторлардың барлығымен де корреляциядан оң мәндер шығады деп күтіледі. Себебі, жалпы мал саны, қоршаған ортаны қорғауға шығындар, инновациялық белсенділік және ауыл шаруашылығына инвестициялар өскен сайын, мал шаруашылығының жалпы өнімі де бірге өсуі керек. Корреляциялық талдау жасау. Y (жалпы мал өнімі) мен X1 (жалпы мал басы): 0,94 корреляция коэффициенті жалпы мал басы мен жалпы мал өнімі арасындағы күшті оң байланысты көрсетеді. Бұл мал саны көбейген сайын мал шаруашылығының жалпы өнімі де өсетінін білдіреді. Бұл мал санының мал шаруашылығының жалпы өнімділігіне айтарлықтай әсер ететінін көрсетеді. Y (жалпы мал шаруашылығы өнімі) мен X2 (қоршаған ортаны қорғау шығындары): 0,98 корреляция коэффициенті қоршаған ортаны қорғау шығындары мен мал шаруашылығының жалпы өнімі арасындағы өте күшті оң байланысты көрсетеді. Бұл қоршаған ортаны қорғау шараларына салынған инвестициялар мал шаруашылығының жалпы өнімділігіне айтарлықтай оң әсер ететінін көрсетеді. Бұл қоршаған ортаны қорғау іс-шараларына қаржы ресурстарын бөлу өнімділікті арттырып, мал шаруашылығының кірістілігін арттыруға әкелуі мүмкін дегенді білдіреді. Y (жалпы мал шаруашылығы өнімі) мен X3 (инновациялық белсенділік деңгейі) 0,93 корреляция коэффициенті инновациялық белсенділік деңгейі мен мал шаруашылығының жалпы өнімі арасындағы күшті оң байланысты көрсетеді. Бұл жаңа технологияларды енгізу, жетілдірілген асылдандыру әдістерін енгізу немесе басқарудың озық әдістерін қолдану сияқты мал шаруашылығындағы инновациялық белсенділіктің жоғары деңгейлері өнімділік пен өндіріс көлемінің артуына байланысты екенін білдіреді. Бұл инновацияны енгізу мал шаруашылығы саласы үшін пайдалы болуы мүмкін екенін көрсетеді. Y (мал шаруашылығының жалпы өнімі) мен X4 (ауыл шаруашылығына инвестиция көлемі): 0,96 корреляция коэффициенті ауыл шаруашылығына инвестиция көлемі мен мал шаруашылығының жалпы өнімі арасындағы өте күшті оң байланысты көрсетеді. Бұл ауыл шаруашылығына, әсіресе мал шаруашылығына бағытталған инвестициялардың ұлғаюы өндіріс көлемінің ұлғаюымен байланысты екенін көрсетеді. Бұл инфрақұрылымды жақсартуға, заманауи жабдықтарды сатып алуға және егіншіліктің жақсы әдістерін енгізуге қаржы ресурстарын бөлу мал шаруашылығының жалпы өнімділігі мен кірістілігіне оң әсер етуі мүмкін дегенді білдіреді. Регрессиялық талдау үшін құрылған соңғы модельде тек мәнді параметрлерді қалдырыңыздар. Құрылған алғашқы модельде х2, х4 факторларын қалдырып, қалған екі факторда үлкен p мәні болғандықтан алып тастаймыз. Бұл соңғы модельде параметрлер мәнді дей аламыз. Модельді мультиколлинеарлыққа тексеру. Моделімізде мультиколлинеарлық жоқ, себебі екі фактор арасындағы байланыс 5,835 10 мәнінен асып кеткен жоқ. Регрессиялық теңдеуі У=-11350+7,430*х2+1,710*х4 У – мал шаруашлығының жалпы өнімі, млн тг Х2 – қоршаған ортаны қорғауға шығындар, млн тг Х4 – ауыл шаруашылығына салынған инвестиция көлемі, млн тг Х2 Коэффициенті (7,430): X2 коэффициенті басқа айнымалыларды тұрақты ұстай отырып, бірлікке (X2) қоршаған ортаны қорғау шығындарының өсуіне байланысты жалпы мал шаруашылығы өнімінің (Y) өзгеруін көрсетеді. Бұл жағдайда қоршаған ортаны қорғауға жұмсалатын шығындардың бір миллион теңгеге артуы мал шаруашылығының жалпы өнімінің 7 430 миллион теңгеге ұлғаюына байланысты. Бұл қоршаған ортаны қорғау шараларына инвестиция салу мал шаруашылығының нәтижелеріне оң экономикалық әсер етуі мүмкін екенін көрсетеді. Х4 Коэффициенті (1,710): X4 коэффициенті мал шаруашылығының жалпы өнімінің (Y) өзгеруін көрсетеді, бұл басқа айнымалыларды тұрақты ұстай отырып, ауыл шаруашылығына инвестиция көлемінің (X4) өсуіне байланысты. Бұл жағдайда ауыл шаруашылығына инвестициялардың бір миллион теңгеге артуы мал шаруашылығының жалпы өнімінің 1 710 миллион теңгеге ұлғаюына байланысты. Бұл ауыл шаруашылығына инвестициялардың ұлғаюы мал шаруашылығының өнімділігі мен өнімділігінің артуына әкелуі мүмкін екенін көрсетеді. Модель параметрлерінің мәнділігін тексеріңіздер (Но және Н1болжамдарын нақты тұжырымдаңыздар). Модель параметрлерінің мәнділігін тексеру үшін Стьюдент критерийін қолдандық. > qt(0.95, 16) [1] 1.745884 1) 8,375>1.746 2) 6.1>1.746 Қарайтын болсақ, Стьюденттің екі фактор бойынша сандық мәндері кестелік мәннен үлкен. Демек модель параметрлері мәнді болып есептелінеді. Модель маңыздығын тексеріңіздер (Но және Н1 болжамдарын нақты тұжырымдаңыздар). Модель маңыздығын Фишер арқылы тексереміз: > qf(0.95, 2, 16) [1] 3.633723 584.5>3.63 болғандықтан, модель маңызды болып табылады. Модель қалдығын сипаттаңыздар Қалдықтар нақты мен болжамды мәндер арасындағы айырмашылықтарды білдіреді. Менде 1-модельдің қалдықтары тәуелді айнымалының (y) нақты мәндері мен екі факторға (X2, X4) негізделген болжамды мәндер арасындағы айырмашылықтарды білдіреді. Модель қалдықтары -178358-ден 146661-ге дейін өзгеретіндігін және өте шашыраңқы орналасқандығын сипаттауға болады. Құрылған модель бойынша нүктелік болжам жасаңыздар У=-11350+7,430*х2+1,710*х4 У – мал шаруашлығының жалпы өнімі, млн тг Х2 – қоршаған ортаны қорғауға шығындар, млн тг Х4 – ауыл шаруашылығына салынған инвестиция көлемі, млн тг У1=-11350+7,430*300000+1,710*800000=3585650 У2=-11350+7,430*350000+1,710*900000=4128150 У3=-11350+7,430*400000+1,710*1000000=4670650 У4=-11350+7,430*450000+1,710*1100000=5213150 У5=-11350+7,430*500000+1,710*1200000=5755650 Жалпы алдыңғы жылдарға қарай отырып, келесі жылдары қоршаған ортаны қорғауға шығындар әр жылы 50000 млн теңгеге көбейіп және ауыл шаруашылығына салынған инвестиция көлемі әр жыл сайын 100000 млн теңгеге көбейіп отыратын болса, мал шаруашылығының жалпы өнімі 542500 млн теңгеге өсіп отырады деп болжауға болады. Детерминация коэффициенті (R^2) бойынша қорытынды жасаңыздар Нәтижелерге қарайтын болсақ, регрессиялық модельдегі детерминация коэффициенті (R^2) 0,986 құрайды, бұл мал шаруашылығының жалпы өнімі өзгеруінің 98,6% модельдегі қоршаған ортаны қорғауға шығындар мен ауыл шаруашылығына инвестиция арқылы түсіндірілетінін көрсетеді. Жоғары детерминация мәні модель деректерге дұрыс сәйкес келетінін көрсетеді. Қорытынды: Қорыта келегенде, Қазақстан Республикасында мал шаруашылығы 2001-2021 жылғы мәліметтер базасында дамығандығын көрсетеді. Әр жыл сайын мал шаруашылығының жалпы өнімі мен жалпы мал басы санының өсуі Қазақстандағы мал шаруашылығының тиісті деңгейде жұмыс жасап жатқандығын көрсетеді. Қазақстан Республикасында одан әрі мал шаруашылығын дамыту мақсатында, регрессиялық моделімізге қарай отырып, қоршаған ортаны қорғауға шығындарымызды арттырып, ауыл шаруашылығын салынған инвестиция көлемінің ұлғайтылуы керек екендігін айтуымызға болады. Сонымен қатар, «Асыл тұқымды мал шаруашылығы туралы» Қазақстан Республикасының заңына өзгерiстер мен толықтырулар енгізу қажет. Малды асылдандыру жүйесін үдетіп мемлекет тарапынан қолдау жасау керек. Экспорт деңгейін көтеріп, импорт деңгейін жақсатру міндетін алдымызға қою қажет. Селекция мəселесін мемлекеттік қадағалау деңгейін өсіре отырып, дұрыс жүзеге асырылуын қамтамасыз ету. Екіншіден, «ҚР-да Мал шаруашылығы саласын дамыту» туралы бағдараламасының жобасын жасап, ірі қара мал шараушылығын, қой шаруашылығын, құс шараушылығын, шошқа, бал арасы шарашылығын, аң шараушылығын жəне басқаларды құқықтық мəселелері қарастырып өту керек. 100 ҚазҰУ хабаршысы. Заң сериясы. № 1 (57). 2011 Үшіншіден, құс шаруашылығын дамытуда «Құс шаруашылығы туралы» нормативтік құқықтық актіні қабылдауды жоспарлау керек. Ауыл шаруашылығы заңнамаларын жүйелендіретін ҚР-ның Аграрлық кодексін қабылдап, осы сала бойынша нормативтік құқықтық актілерді бір жүйеге келтіру керек. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: https://stat.gov.kz/official/dynamic https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%B8%D0%B2%D0%BE%D1%82%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B4%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE_%D0%B2_%D0%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D1%85%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B5 Агробизнесті ұйымдастыру /Жалпы редакциясын басқарған С. Əбділдин: Оқулық. – Алматы ; Қазұлтаргу, 2001.-472 б. «Асыл тұқымды мал шаруашылығы туралы» Қазақстан Республикасының өзгерiстері мен толықтырулары 14.12.2001 ж. N 269-ІІ Заңы // Параграф ақпараттық құқықтық жүйесі/2011 ж. жүктеу/скачать 4,5 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|