Таным әдісін іздеу: эмпиризм және рационализм, материализм және идеализм
Метафизикалық онтология: субстанция мәселелері (Декарт
жүктеу/скачать 35,89 Kb.
|
Жана дауир1
| Метафизикалық онтология: субстанция мәселелері (Декарт,
Спиноза, Лейбниц тағы басқалары) Декарт Рене (1596-1650 жж.) «жаңа философияның» бастаушылардың бірі, рационализмді бастаушы, Голландиялық ғылым академиясының негізін қалаушы. Бэконға қарағанда, «тәжірбие мен қадағалауға қарағанда, ол ақыл мен өзін-өзін тануға көп көңіл аударған». Басты ақылдың идеясын танымда қалыптастыруы осы жұмыстарда берілген: «Ақылды басқару ережелері», «Алғашқы философия танымдары», «Философия бастамасы», «Әдіс туралы пайым». Алғашқы маңызды мәселелердің бірі – тиянақты ғылымның қисын мәселесінің шешімін ізденуге кіріскен. Бэкон тәрізді зат байланыстарының шынайы кейіпін алу үшін танымның әмбебап тәсілін ізденуге кіріседі, өзінің ізбасарына қарағанда Декарт ғылымның басты бастауы ой мен ұғым, тумыстан ақылға тән (идеяның тумыстан қағидасы ) деп ойлаған. Ол қазіргі рационализм бастаушысы, «ақиқатқа негізделген» әдісі дұрыс деп шешкен. Тиянақты ғылымды ізденумен айналысып, ойларды басқару керек, заң тармақтарымен (дұрыс шешім қабылдауға, пайдасыз ойлардан аулақ болуға, ақырын-ақырын білімнің дәрежесін көбейтуге, шынайы ақиқат танымына қол жеткізуге көмектеседі ). Декарттың ойлау тәсілдері төмендегідей: - ештеңені шынайы қабылдамау (барлығына күдіктен); - зерттеудегі мәселелердің шешімі табылмағанша бөлімдерге бөлу; - ой шындыққа ақырындап туындау қажет, сатылай, оңайдан қиынға; - зерттеу тармақтарын толық орындау, ештеңені ұмытып кетпеу үшін. «Бәрінен күдіктену керек» тезисі әдіснама танымының бастапқы сатысы болып табылады. Ол үшін күмән деп, мақсат емес, ғылыми алғышарттардың тәсілдерінен құтылу және тиянақты тексерілген, беделділерге дәйектелген, бірақ ақиқатқа қолдану деп есептеген. Осы әдіснамалық тәсілді қолдану қажет деп Декарт ойлаған, «алғашқы дәйектерді анықтау» (субстанция), шынайы зерттеу бастамасын анықтау үшін керек. Бэкон үшін мысалға мынандай алғашқы дәйектері «сезімдердің шынайлылығы» болып табылады. Декарт оны «ойлаушы мен» ақылда табады және бұл жағдайды «ойлаймын, демек, өмір сүремін» тезисінде бекітті. Бұл тезисті Гегель жоғары бағалады: «Декарт философияны жаңа бағытқа бұрды, сол арқылы философияның жаңа дәуірі басталады. Ол ой өз-өзінен шығу керек деген талаптан бастаған». «Мен» бұл субстанция (ақиқаттық нақтылық, күдіктенуге болмайтын), барлық жан және табиғат ойлардан құралады деп Декарт ойлаған. Бірақ, Декарт ескерткен, зерттеуші осы ұсыныстарды бұлжытпай орындағанның өзінде, ғылыми ізденіс кезінде қателесулерден құтылу мүмкін емес, себебі (қанша ғалым болса, сонша пікір болады). Себебі нағыз ғалым өзінің білімінен күдіктенеді, ақырындап тиянақты біліміне жақындап, нақты шыншылдық (ес) бастамасын қолданады. Декарт талдағыш геометрия негіздерін ашты, айнымалы аумақтың және атқаратын қызметінің ұғымдарын енгізді, импульсті сақтау заңын құрды, рефлекс жайында ойларды еңгізді, аспан денелердің, материялық бөлшектердің құйынды қозғалысын түсіндірді. Декарттың сол ынтасы қазіргі физика және математематика мәселелерінде метафизикалық «өсімді» қағидаларда ізін қалдырды. «Жаңа білімді» екі әдіспен иемденуге болады деп ойлаған: дедуктивтматематикалық және тәжірбиелі-индуктивті. Шынайы білім алуда басты рөл рациональды дедукцияға жатады, зерттеуші ортақ ойлардан өзіндік пікір шығарады. Ақырында рационалды метофизика субстанция жайлы ортақ түсінік болып табылады. Алайда механика айқындамасы - «ғылымның патшайымы», Декарт кезінде ғылымның үстемі болған, түсіндіруге мүмкін болмаған, ақылды ұсынған, ақыл мен материяның арасындағы байланысты көрсету тәрізді, сондықтан Декарт дуалист секілді екі субстанция туралы ғылымды жақтаған. Ол дүние екі бастамадан «болмыс және ойлаудан» тұрады деп бекіткен. Басқа сөзбен ол материя мен ойдың тіршілігін мойындаған (ойлаушы «Мен»). Оның түсінігінде «орындалмаған субстанция» (орындалмаған нағыз) өз-өзіне тәуелді, «Орындалған субстанция» (орындалған нағыз) Декартша, өз-өзіне себепші Құдай ғана болып табылады. Қалғанының барлығы тіршілігі үшін «Құдайдың қатысына» мұқтаж болады, – деп «философия бастамасында» жазған. Декарт Құдайды – бұл «ұлы уақытшы», атқаратын қызметі, «табиғат заңдарын қалыптастыра, өзінің ағымына таныстыру...» танымның шындығына кепіл болады. Ақырында, Құдаймен жаратылған дүниені Декарт субстанцияның екі түріне бөлген: материялдық және рухани материалдық субстанцияның ең маңызды атрибуттарымен (сипаттармен) «материялдық субстанция» ұзақтылығы мен бөлінгіштігі шексіз болып табылады. Декарттың «материялдық субстанциясы» – бұл табиғат, онда барлығы механикалық заңдылықтарға тәуелді, нақты ғылым көмегімен анықтауға болатыны - математика мен механика. «Рухани субстанция» (ой, ойлаушы «Мен») құрамдас. Оған әуелі (тыс тәжірибенің) тумыстан болған идеялар тән. Айталық, бұл Құдай идеясы, ұғым уақыттың, аймақтың, сандардың, тұрпаттардың және т.б. Өзге сөздермен, ақылда табиғи зейіндер идеясының жасаудағы бастамасы осы. Тап «тумыстан идеялар» ғылыми білімнің ақиқаттығына кепілдік береді. [1] жүктеу/скачать 35,89 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|