Таным әдісін іздеу: эмпиризм және рационализм, материализм және идеализм
жүктеу/скачать 35,89 Kb.
|
Жана дауир1
| Исаак Ньютон (1642-1727 жж.) жаңа уақыт классикалық физиканы жасауды аяқтады. Оның шығармасы «Шыншыл философияның математикалық бастамасы» (1687 ж.). Ал үшінші кітабының басында Ньютон «философияны пайымдау ережесінің» тӛртеуін тұжырымдайды. Бұл ғылыми зерттеулерге бағынатын әдістнамалық заңдар. Ньютонның ойы бойынша, «жай табиғат және дүние-мүліктің себептерінің артықшылықтары», ол біркелкі. Демек, сезімнің негізінде дененің негізгі табиғи сипаттарын тағайындауға болады, ұзақтылық қаттылық, тұңғиықтық, қозғалыс секілді. Барлық осы сипаттарды сезімдерден шығаруға болады, индуктивті әдісті (меншіктіден – ортаққа; жайдан – күрделіге) пайдаланып айтамыз. Физик және математик секілді ойласақ, Ньютон индукция бірденбір пәрменді рәсіммен ғылыми пікірдің құралымы болып табылады деп қарастырады. «Экспериментальды философия, ортақ индукция жолымен шығарылған, шындық немесе шындыққа өте жақын деп қарастыру керек, қарама-қайшы гипотезаға қарамастан, қиял болу мүмкішілігінен, басқа құбылыстары табылмағанша, солардың көмегімен бекітеді немесе шектеу қатарына қосу үшін» деп тұжырымдаған.
Ньютон физикасы шындықты зерттейді, ал атқаратын қызметіне ол тартылыстың мәнін қазбаламайды, ол қозғалыста өмір сүреді және түсіндіреді, аспан, жер денелері секілді. Томас Гоббс (1588-1679 жж.) Ф. Бэконың сенсуализмін және Декарт рационализмін бөледі. Өзінің «алғашқы» философия пайымдарында материяның алғашқылығын, акциденцияларымен (сипаттармен) қозғалысын, сабырлықты, түсті т.б. мойындайды. Бірақ бірінші орында онтологиялық емес, әлеуметтік-саяси туындамалар «Азамат туралы», «Левиафан» жұмыстарында көрсетілген. Қоғамдық құрылым және мемлекетке деген назарында «адамдардың табиғи күйінен» зиян келтіруші, атаққұмар, немесе аш көз, деген кемелдіктен алыс деп Гоббс ойлаған. «Адам туралы» шығармада капитализм заманының бастама тезисін құрды: «адам адамға – қасқыр», табиғаты сондай. Адамның осы күйін «барлығының құқығы барлығымен» деп сипаттайды. Осы мәселенің шешімі қоғамның білімі оған шешім болып көрінген, осының салдарынан қоғамдық билік біреуден біреуге тарайды. Өздерінің құқықтарының бөлігін бере отырып, әрекеттерінің жауапкершілігін бөлуі тиіс. Сол жауапкершілік қоғамдық келісіммен бекітіледі. «Адамдардың қоғамдық келісімінің бекітілуі шынайы адамдарының арасында жалпыға бірдей соғыстан шығуға болады» деп Гоббс үміттенген. Мемлекет сияқты адамның өзара жанасушылығының жаңа пішініне көмектесуі керек. Мемлекет табиғат заңдарын орнына қоюға міндетті адамдар арасындағы қоғам заңдарына қатысты, оның табиғи құқықтарын азаматтың құқығын шектетеді. Мемлекеттің пайда болуы туралы мәселелерді қарастыра отырып, Т. Гоббс «Ұлы Левиафан» мәңгілік Құдай емес немесе өзара немесе бірнеше адамдар келісімінің салдарынан пайда болатын «олардың татулығы немесе ортақ қорғаны үшін» деп мәлімдейді. Гоббсше, мемлекеттік заң және мемлекеттік абызға сөзсіз бағыну қажет, осы абыздың пішіні – абсолютизм (монархия), ақсүйек немесе демократия қандай болса да болады. Ақырында, Гоббс – біртұтас, орталықтандырылған мемлекеттің негізгі құқығының кепілін сақтаушы, «адамның басты құқығын»: өмірге деген құқығы, меншікті және еркіндікті жақтаушысы болады. Еркіндік және ұйымшылдыққа зар, сонымен қатар, олар бір-бірін болжайды, өйткені Құдайдың еркіндігі солай деп Гоббс бекітті. Еркіндік туралы пікір айта келе, пікір тек қана табиғи еркіндікте (Құдаймен кӛрсетілген) деп айқындайды. Еркіндіктің астында сыртқы бӛгеттің болмағандығын түсінеді, осы мәселенің шешімін философиялық тұрғыдан емес, біржақты, прагматик немесе тәжірбиелі азамат деп айқындайды. жүктеу/скачать 35,89 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|