Таным және шығармашылық Д. Юмның скептицизмі. И. Канттың классикалық агностицизмі

Таным мәселесінде мағынасы жағынан агностицизмге жақын ұғым – скептицизм. Скептицизм(грек. т. skeptikos –қаарстырушы,зерттеуші, күмәнданушы) – дүние туралы абсолютті толық және ақиқатты білім алу мүмкіншілігін жоққа шығарады. Өз бастауын әртүрлі тектегі пікірлердің барлығын мойындай беруден бас тартып, өмірде адамға бағдар беретін және шындыққа жанасатын білім формасын ғана мойындауға шақырған антикалық «пирронизм» философиясынан алады.

Дэвид Юм (1711 – 1776) - шотландтық "адам табиғаты туралы Трактат";"адам танымын зерттеу";моральдық және саяси тәжірибелер; "табиғи дін туралы диалогтар".

Гностиктарге қарсы шығып, танымның мүмкіндіктеріне күмәнмен қараған келесі бағыт агностицизм (грек.т. agnostos – танылмайтын, тану мүмкін емес) бағыты болды. Таным табиғатын түсіндіруде идеалистік жолды ұстанған агностиктердің пайымдауынша, адам танымының мүмкіндіктері шектеулі, ол әлемді тұтастай танып – біле алмайды, сондай – ақ, әлемнің біздің танымымыздан жоғары тұруының өзі адам танымының мүмкіндіктерін шектейді. Жалпы «агностицизм» терминін философияға енгізген ағылшын жаратылыстанушысы Т.Гексли. Ол осы термин арқылы Құдай болмысы, объективті шынайылық, жанның мәңгілігі сияқты біз тәжірибе арқылы таный алмайтын «мәндерді» тәжірибелік білімге сүйеніп түсіндіруге ұмтылған ғалым сенімсіздігін білдіру үшін қолданды.

Канттың агностицизмі өте қарапайым идеяға сүйенді – біз эмпирикалық түрде тексере алмайтын нәрсені, яғни көру, есту, сезім арқылы тікелей түзете алмаймыз - біз оны 100 пайыз сенімділікпен соңына дейін біле алмаймыз. Бұл біздің болжамдарымызда қалады, олардың кейбіреулері Мұқият, ал басқалары аз.

2.Г.Гегельдың диалектикалық әдісі

Әлемде жүзеге асырылатын абсолютті идея-бұл қозғалмайтын, тыныш зат емес, бірақ мәңгі өмір сүретін және дамып келе жатқан бастама. Абсолютті-диалектикалық процесс, барлығы нақты-бұл процестің бейнесі. Егер олар Құдайды абсолютті тіршілік иесі деп атағысы келсе, онда Гегельдің пікірінше, "Құдай бар" емес, "Құдай жаратылған"деп айту керек. Философия-бұл ойдың, Құдайдың және әлемнің осы қозғалысының бейнесі, ол органикалық байланысқан жүйе және басқа дамып келе жатқан тұжырымдамалардың бірі қажет. Гегельдің философиясына сәйкес ойлауды дамытудағы қозғаушы күш-қайшылық, онсыз ешқандай қозғалыс, өмір болмайды. Барлық шындық қарама-қайшылыққа толы және соған қарамастан ақылға қонымды. Қарама-қайшылық-бұл ақылға сыймайтын, ойды тоқтататын нәрсе емес, әрі қарай ойлауға итермелеу. Ол құртып, ал "алып тастауға", яғни сақтап, қалай отрицаемое, жоғары понятии. Бір-біріне қайшы келетін ұғымдар үшіншіде, кеңірек және бай, олардың дамуында тек сәттерді құрайды. Жоғары тұжырымдамада қабылданған, диалектика арқылы бұрын қайшылықты ұғымдар бірін-бірі толықтырады. Олардың сәйкессіздігі жеңілді. Бірақ жаңа жоғары тұжырымдама, өз кезегінде, басқа тұжырымдамаға қайшы келеді және бұл сәйкессіздік тағы да жоғары тұжырымдамадағы сәйкестік арқылы жеңілуі керек және т.б. – бұл Гегель диалектикасының мәні. Әрбір жеке ұғым бір жақты, тек шындықтың бөлшегін білдіреді. Ол өзінің қарама-қайшылығымен толықтыруды қажет етеді, оған қосылғаннан кейін ол шындыққа жақынырақ жоғары тұжырымдаманы қалыптастырады. Гегельдің философиясына сәйкес, оның мәңгілік жаратылысындағы абсолютті барлық қарама-қайшылықтар арқылы өтеді, оларды кезек-кезек құрып, алып тастайды және осылайша әр жаңа алға жылжу кезінде өзінің нақты болмысының айқын санасын алады. Тұжырымдамалардың осындай диалектикасының арқасында философия тірі шындыққа толығымен сәйкес келеді, оны түсіну керек. Сонымен, позиция, қарама – қайшылық және олардың бірігуі (тезис – антитез-синтез) Гегель жүйесінде диалектикалық әдістің мәні мен жанын құрайды. Бұл үштіктің ең кең мысалы – идея, табиғат, рух – Гегельдің философиялық жүйесін үш негізгі құрамдас бөлікке бөлу әдісін ұсынады. Және олардың әрқайсысы, өз кезегінде, сол негізде салынған.

3. К.Поппердың "субъектсіз" эпистемологиясы

Ақиқаттың әртүрлі тұжырымдамалары. Ақиқат және оның критерийлері Ақиқат пен адасу. Білім, ақиқаттылық және жалғандық.

Кіріспе............................................................................