Танова, А. К. Жундибаева
жүктеу/скачать 1,76 Mb. Pdf көрінісі
|
| Балтабай Әбдіғазиұлы
1-тапсырма. Өлеңнің толық мәтінін хрестоматиядан оқыңдар. Жастарға Кел, жастар, біз бір түрлі жол табалық, Арам, айла, зорлықсыз мал табалық. Өшпес өмір, таусылмас мал берерлік Бір білімді данышпан жан табалық. Ал, енді, олай болса, кімді алалық? Қазақта қай жақсы бар көз саларлық? Шын іздесек, табармыз шыны ғалым, Күнде күйлей бермелік бозбалалық. Сақ болалық, бір шоқып, бір қаралық! Қарауылдар мезгіл ғой, тұр, қаралық! Жүз айтқанмен, өзгенің бәрі надан, Жалыналық Абайға, жүр, баралық! Білімді сол кісіден ізденелік! «Әдейі іздеп біз келдік сізге» делік. Все учебники Казахстана на OKULYK.KZ *Кни а е ста ена иск чите н б аз ате н х е х с асн иказа инист а б аз ани и науки ес уб ики Казахстан т 17 а 2019 а 217 81 «Өмір зая болмастық өнер үйрет, Ақылыңды аяма бізге» делік. Тапқан іске таласпай, шын көнелік! Жұртқа күлкі болмалық, жөнделелік! Арамдықпен, алдаумен күн өткізбей, Өтірікке өлгенше, шынға өлелік! Бұл Абай саудагер ғой ақыл сатқан, Әртүрлі асылы көп өтпей жатқан. Тегін білсең – аласың, бос береді, Тұстасынан ешкім жоқ мұны тапқан. Құрбыласы қулық пен айла баққан, Олардан алдамшы деп көңілі қайтқан. Енді бізге ақылын көрсетіп тұр, Алушы жоқ па екен деп жастар жақтан. Алмасақ үміт үзер тағы жастан, Өлсек те, ұмтылалық осы бастан. Өткізе алмай, еліне қайтса көшіп, Қаламыз асыл түгіл ине алмастан. Қой, ойлалық шатылып, шатаспастан, Оңамыз ба Абайдан бата алмастан? Асыл алсақ, асылын аямайды, Келді ғой өз еліне сата алмастан. Пұлы өтсе, үміті бар қуанбақтан, Еңбегім жанды ғой деп жұбанбақтан. Абай кетсе, осы елде кім қалады, Не табамыз наданнан сұранбақтан? Қой, жігіттер, күн болды ойланарлық, Білім, әдет, ақылды ойға аларлық. Надандықтан еліріп босқа жүрсек, Мына заман көрсетер бізге тарлық! Өзің біліп біреуге қылсаң жарлық, Асыл сол – ақыл, білім бойда барлық. 6–3452 Все учебники Казахстана на OKULYK.KZ *Кни а е ста ена иск чите н б аз ате н х е х с асн иказа инист а б аз ани и науки ес уб ики Казахстан т 17 а 2019 а 217 82 Айла, өтірік, арсыздық өнер емес, Мен де анаудай болсам деп таласарлық. Үлкендерде мінез жоқ таңданарлық, Олардың қылған ісі – ұрлыққарлық. Арам ойды ақыл деп ардан күсіп, Түбінде тартқызбай ма ол бір зарлық? Мынау Абай – бір ғалым жол шығарлық, Замандасы болмады сөзді ұғарлық. Амалы жоқ, айналды енді бізге, Күн туды етегіне жабысарлық. Пұл асылы табылса, қолға алалық, Кісі емес ескерусіз бос қаларлық. Күнде осындай табылмас бізге басшы, Күн болса кейінгіде қозғаларлық. Осыған қазақ бар ма жанасарлық, Ғылым, өнер, ақылмен санасарлық? Жұрт алмаса, ақылын біз алалық, Өзгедей надан емес адасарлық. Жалған айтып, біреуге жалынбалық! Біз, сірә, үлкендердей қағынбалық! Наданға өлсектағы бағынбалық! Өтірік, өсекке еріп сабылмалық! Рақым жоқ, қанағат жоқ, арсыз болып, Жас бойға жаман атақ тағынбалық! Таза ойлап, татулық іс табалық! Жау жоқта, тіпті жауды сағынбалық! Адалға әлімізше аяңдалық! Арамға аяқ баспай шабандалық! Елемесең, есіңе енбейді ақыл, Ескерсең, осы сөзім сендерге анық. Болмас іске бұртаңдап тырыспалық! Бетке айтқанның зәрі жоқ, ұрыспалық! Все учебники Казахстана на OKULYK.KZ *Кни а е ста ена иск чите н б аз ате н х е х с асн иказа инист а б аз ани и науки ес уб ики Казахстан т 17 а 2019 а 217 83 Көзге жылпың көрініп, сыртқа қылпың, Артымыздан құр өсек қылыспалық! Сөз байласақ, уағдада тұрысалық, Сыртымыздан жақсылық қылысалық! «Қашқан – жаудан құтылар» деген қане, Надандықтан жиреніп, жылысалық. Жақсы білім іздеуге жалықпалық! Табылмаса, тарығып, талықпалық! Салақтықты қоялық, сақ болалық! Білгенді, білмегенді анықталық! Ғалым көрсек – әр істі сұрасалық! Ондайға басымызды құрасалық! Өстіп істеп өзіміз қамданбасақ, Бізге ақыл үйрете алмас мына халық. Кейде бірге жүрелік, кейде ойналық! Ойнапкүліп, кешікпей ой ойлалық! Ойынымыз аз болсын, ойымыз көп, Оймен талап етпеген іс қоймалық! Күнде көздеп, мінезді тексерелік! Айланы ақыл демей, сескенелік! Адалдың жолында өлсек, арман бар ма? Ақты аныққа шығарам деп көрелік! Кісіге оны бұрған өкпелелік! Тіл алса, «мұны қой» деп ақыл айтып, Тыңдамаса, жау көріп кектенелік! Білімді неге бойға көп көрелік?! Ақтан тауып несіпті жеп көрелік! Артық ақыл ойланып таба қалсақ, Біздағы алушыға тек берелік! Надандықпен қарнымыз тоқ демелік! Біз білмеген еш ақыл жоқ демелік! «Айланы ақыл, арсыздық әдеп қой» деп, Арамды халал, асылды боқ демелік! Все учебники Казахстана на OKULYK.KZ *Кни а е ста ена иск чите н б аз ате н х е х с асн иказа инист а б аз ани и науки ес уб ики Казахстан т 17 а 2019 а 217 84 Ақылды сол – ынсап пен ар сақтайды, Арсыз сол – арамдықпен жан сақтайды. Адал сол – таза еңбекпен күнін көріп, Жаны үшін адамшылық ар сатпайды. Жалғаншылар сөз айтса, «сырым» дейді, Біліп қойсаң, «бұ да бір қырым» дейді. «Әншейін байқайын деп айтып едім, Өтірігімді ұстап па ең бұрын?» дейді. Ар қайда? Рақым қайда? Әдеп қайда? Бытшыт боп неге жүрміз әрбір сайда? Көз жұмып, «Көппен көрген ұлы той» деп,– Береді бұл надандық кімге пайда? Білімдіге білімсіз бағынбай ма? Іздесе, пендеге жол табылмай ма? Ақты қойып, арамды әдет етсек, Денеміз дозаққа өзі жағылмай ма? Жатпалық жалқауланып тіпті жайға, Жайлы ақыл ойланалық жанға пайда. Кейінгінің қалмалық обалына, Сонда мақұл боламыз бір Құдайға. Осы ел жүр өтірікті үнем қылып, Ақты қойып, арамға көңіл бұрып. Қудыраңдап, қу, білгіш атанам деп, Шығарады бір пәле қарап тұрып. Біреуіне біреуі қақпан құрып, Аңдаусызда кетем дер бір түсіріп. Біле сала қылады о да қулық, Аяғы сау жан қалмас сөйтіп жүріп. Арамдыққа осы жұрт жүр ұмсынып, Аздан бері тым кетті Құдай ұрып. Білмегені білгеннің тілін алмай, Бәрі бірдей шулайды иттей үріп. Все учебники Казахстана на OKULYK.KZ *Кни а е ста ена иск чите н б аз ате н х е х с асн иказа инист а б аз ани и науки ес уб ики Казахстан т 17 а 2019 а 217 85 Бір күн біреу жалғанмен жүр құтылып, Біреу жүр айламенен үзіпжұлып, Ертең көрсең, екеуі қолға түсіп, Кескектеген түлкідей тұр тұтылып. Арамдықтан шығады кім сытылып? Бір желіксе, кетеді тым құтырып, «Жығылған жан күреске тоймас» деген, Карта ойнаған кісідей күнде ұтылып. Абай жүр соны мазақ өлең қылып, Біреуі ұғар ма деп көзі ашылып, Бізге де біразырақ айтқаны бар, «Құр қылжақтай берме, – деп, – босқа күліп». Ұқсатып, ұнасымды сыйыстырып, Жасты да жамандапты қиыстырып. Ойынкүлкі – бар қылған мінезіміз, Біреуін де қалдырмай жиыстырып. Тым туралап айтыпты сұғындырып, Білгенге үйретіпті ұғындырып. Көріп тұрған мінезді жасырсын ба? Әркімгеақ кеткен екен жұғындырып. Шүу дегенде бұл сөзі жанға батты, Бұрын ондай көргем жоқ жаманатты. Қайырусыз, қағусыз өскен басым, Бұлқындым шу асаудай мойны қатты. Естіген соң, жүректе түйін жатты, Сол түйін тыныштатпай көп ойлатты. «Неге мұндай қатты айтты?» – деп ойласам, Өлеңінің сырты ащы, іші тәтті! Жаны ашып, жақсы соқпақ тазалапты, «Жігерленсін, білсін» деп табалапты. «Жоба көрмей, жүгенсіз кетпесін» деп, – Қатты сөзбен қайырып қамалапты. Все учебники Казахстана на OKULYK.KZ *Кни а е ста ена иск чите н б аз ате н х е х с асн иказа инист а б аз ани и науки ес уб ики Казахстан т 17 а 2019 а 217 86 Енді ойладым «қайратқа мінейін» деп, «Білімдінің қадірін білейін» деп. «Ақыл сөзбен арқама күнде ұрғызып, Талаппен түзу жолға кірейін» деп. «Мен неге күлкі болып жүрейін» деп, «Өзім біліп, біреуге күлейін» деп. «Шын наданға атар таң болмайды екен, Білім іздеп, Құдайдан тілейін» деп. «Білмекке талап етіп көрейін» деп, «Шын сөзге көңілімді бөлейін» деп, «Надан болып қорлықты көргенімше, Естінің айтқанымен өлейін» деп. Үлкендер ұмтылмайды «ұғайын» деп, «Мендағы бұл қылықтан шығайын» деп. Айтқан сайын аяғын кер басады, Құлағына мақтаны тығайын деп. Құмары – қулықпенен жығайын деп, Айламен аяғыма бұғайын деп, Бәрі ішінен қанжарын байланып жүр, Көрінгеннің көзіне сұғайын деп. Халалға ойламайды шыдайын деп, Арамның түбі болар уайым деп. Күнде жау боп, күрілдеп, жұлысады, Тек отырған бір жан жоқ «Құдайым» деп. Байладым белді бекем буайын деп, Жүректі адалдықпен жуайын деп. Талпынған мақсат іздеп мақрұм қалмас, Адамдық ғылым жолын қуайын деп. жүктеу/скачать 1,76 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|