Иммунологиялық төзімділік дегеніміз — белгілі бір антиген тудырған және осы антигенге арнайы иммунологиялық жауаптың болмауы (ареактивтілік). Ал баска антигендерге калыпты иммунды жауап сақталады. Төзімділік иммундык тапшылык жағдайларынан мүлдем өзгеше, себебі иммундык тапшылык жағдайлар кезінде көпшілік анти- гендерге иммунды жауап калыптаспайды немесе төмендейді. Иммунологиялык төзімділік кұбылысын ағылшын ғалымы П. Ме- давар 1953 ж. ашты. Ол эмбриондык кезенде донорлык кан жасау катарындағы жасушаларды енгізген тышкандарда транспланттын ұзак уакыт тұрактайтынын байкады. Одан ертерек (1942, 1949) Ф. Бер- нет пен Ф. Феннер иммунологиялык паралич кұбылысын, яғни ере- сек тышкандарда пневмококк полисахаридіне карсы, осы антигенді үлкен мөлшерде енгізгеннен кейін, антидене түзу кабілетінің жойы- латынын ашқан. Осы авторлар бірінші болып организмнің «өзінінін» антигендерін «бөгде» антигендерден ажырату кабілеті жүре пайда бо- лады және ол эмбриондык кезеңде калыптасады деп болжамдады. Им- мунды жүйенін «өзінін» антигендеріне жауап бермеуін, ал бөгде анти- гендерге иммунды жауаптын сакталуын табиғи төзімділік деп атайды. П. Медавар мен чех ғалымы Р. Гашектің жұмыстары аркасында кез келген антигенге (бөгде жасушаларға, бактерияларға, бөгде нәруыздарға және т.б.) карсы иммунологиялык төзімділікті жасан- ды түрде калыптастыруға болатыны дәлелденді (егер оны организмге эмбриондык (ұрыктык) кезенде немесе туғаннан кейін бірден енгізсе). Мысалы, жана туған кояндарға бұканын сарысулык альбуминін енгізсе, бұл антигенді кейін енгізген жағдайларда антидене түзілмейді. Табиғи төзімділіктің калыптасуының екі негізгі жолы бар. Бірінші жолы лимфоциттер даму бағдарламасымен камтамасыз етіледі. Б р кезде аутореактивті лимфоциттер клоны элиминациялана- ды, және осы бағдарламаны жүзеге асыратын механизмдер орталық төзімділіктің қалыптасуына жауапты. Орталык төзімділік адаптивті иммунды жүйесінің орталык мүшелерінде — сүйек кемігі мен тимуста калыптасады. Екінші жол орталык төзімділік механизмдерімен элиминацияға ұшырамай калған аутореактивті лимфоциттердін белсенуін және про- лиферациясын токтататын немесе шектейтін механизмдер аркылы жүзеге асады. Ол шеткері лимфоидты мүшелерде жүреді және осы ме- ханизмдер иіеткері төзімділіктің калыптасуын камтамасыз етеді. Меншікті антигендерге толык төзімділік орталык және шеткері механизмдер көмегімен калыптасады. Ол өте сирек жағдайда ғана абсолютті, көбіне мұндай деңгейдегі төзімділік аутореактивті клон- дардың әсерінен дамитын патологиялык жағдайлардың алдын алады.
