Тарих 125 сұрақ Эф-22-5к1
Тәуке ханның «Жеті жарғысы»
жүктеу/скачать 1,52 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 46. Көшпелі шаруашылық түрлері, олардың ерекшеліктері
| 45. Тәуке ханның «Жеті жарғысы».
Жеті жарғы Тәуке ханның аты тарихта «Жеті жарғы» заңдарымен де тығыз байланысты. Тарихшылар «Жеті жарғыны» ойраттардың «Их цааз» заңдар жинағына жауабы ретінде қарастырады. Тәуке хан қазақтың және көршілес халықтардың (қарақалпақ және қырғыз) атақты билерімен ақылдаса отырып, әдет-ғұрып заңдарын, билер сотының тәжірибелерін жинақтап, заман талабына сай өзгертіп, толықтырған. «Жеті жарғы» орыс деректерінде «Тәуке хан заңдары» деген атпен белгілі. «Жеті жарғыға» әкімшілік, қылмысты істер, азаматтық құқық нормалары, сондай-ақ салықтар, діни көзқарастар туралы ережелер енгізілген. «Жеті жарғы» - жеті әдеттік құқықтық жүйеден тұратын қоғамдық қатынастарды реттейтін салалардың жиынтығы. Олар: жер дауы, жесір дауы, құн дауы, бала тәрбиесі және неке, қылмыстық жауапкершілік, рулар арасындағы дау, ұлт қауіпсіздігін қамтамасыз ету. 1-жарғы. Көтеріліс жасап,бүлік шығарған кісілерге өлім жазасы бұйырылсын. 2-жарғы. Түркі халқының мүддесін сатып,елге опасыздық еткендер өлім жазасына бұйырылсын. 3-жарғы. Мемлекет ішінде жазықсыз кісі өлтіргендер өлім жазасына бұйырылсын. 4-жарғы. Өзге біреудің әйелімен зинақорлық жасап,ақ некені бұзушыларға өлім жазасына бұйырылсын. 5-жарғы. Өреде тұрған,тұсаулы жүрген сәйгүлік атты ұрлаған кісіге өлім жазасы бұйырылсын. 6-жарғы. Төбелесте мертігуің түріне қарай төмендегіше мүліктей құн төленсін: а)біреудің көзін шығарған кісі айыпқа қызын береді,ал қызы жоқ болса қыздың қалыңмалын береді. ә)төрт мүшенің бірін мертіктірген кісі айыпқа ат береді. 7-жарғы. Ұрланған жылқы өзге де құнды мүлік үшін он есе артық айып төлеттірілсін. 46. Көшпелі шаруашылық түрлері, олардың ерекшеліктері Көшпелі шаруашылық – малдың жайылым мен су іздеп үздіксіз қозғалысын қамтитын шаруашылық қызмет түрі. Көшпелі шаруашылықтың бірнеше түрі бар, олардың әрқайсысының өзіндік ерекшеліктері бар. 1. Малшылық көшпелі шаруашылық. Шаруашылықтың бұл түрі мал шаруашылығына негізделген, ал шопандар табындарымен бірге көшіп-қонады. Шопандар шатырларда немесе тез бөлшектелетін және жиналатын басқа ұқсас тұрғын үйлерде тұрады. Қойшылар малдарын бағу үшін жайылым мен су іздеп көшеді. 2. Аңшылық-тергіш көшпелі шаруашылық. Шаруашылықтың бұл түрі аң аулауға және жемістерді, тамырларды және басқа да өсімдік өнімдерін жинауға негізделген. Осылайша өмір сүретін көшпенділер отбасымен бірге көшіп-қонып, аймақ пен табиғи ресурстарды пайдалана отырып, өздерін тамақпен қамтамасыз етеді. 3. Сауда-саттық көшпелі шаруашылық. Экономиканың бұл түрі сауда мен тауар қозғалысына негізделген. Көшпелілер шатырларда немесе соған ұқсас үйлерде тұрады және тауарларын басқа жерге сату үшін көшіп келеді. Көшпелі шаруашылықтың барлық түрлерінің тұрақты қозғалысы, табиғи ресурстарды пайдалану және жер бедерінің әртүрлі жағдайларына бейімделу сияқты ортақ белгілері бар. Көшпелі халықтардың да тұрмыс-тіршілігіне байланысты өзіндік дәстүрлері, әдет- ғұрыптары мен мәдениеті дамып келеді. жүктеу/скачать 1,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|