Баяндама. Оқушылардың баяндамасымен нақты бір тақырып бойынша жоспарластырып өткізген орынды.Осындай жағдайда баяндамашылар тобының жұмысқа отрақ қызығушылығын артады және ол баяндамалар сынып оқушылары арасында белсенді түрде талқыланатын болады.
Баяндамен жұмыс жүргізуге арналған жаднамен оқушылар орта буын сыныптарында танысады. Оның мазмұны мынандай:
1) берілген тақырып бойынша оқулық материалдарымен таныс;
2) әңгіменің жоспарын жаса;
3) тақырып бойынша қосымша әдебиеттер іздертір;
4) баяндамаға көрнекті материалдарды, диафильм акдрларын, картина т.б. пайдалан;
5) жасаған қортындыңыңның келтірілген дерекке сәйкестілігін тексер;
6) баяндама алдында тақтаға тақырыптың жоспарын , әдебиеттерін жазып , қажетті , диаграмма , кестелерінді іліп қой;
7) сөйлеген кезіңде сөзіңнің дұрыстығын қадағала;
8) тақырыптын мазмұның баяндаудан ауытқырмай көрнекті құралдарды пайдалана біл .
Реферат жазуды ең алдымен бір шығармадан бастап, біртіңдеп әдебиеттер мен дерек көздерін кеңейтуге тиімді. Қазіргі кезде реферат дайындауға байланысты мынандай жаднама ұсынылады: Тақырыпқа сәйкес жазылатын реыераттың мақсатын айқында; жоспарын құр; кітапты оқу барысында рефератта көрініс табатын негізгі идеялар мен ережелерді, дәлелдер мен дәйектерді бөліп ал; жинақталған материалдарды талдап, қорытынды пікір жаса; рефератты безендір.
Аяқталған реферат белгілі бір тақырыптағы хабарлама болып шығады, оқушы оны дайындауда мектепте алған білімдерді, іскерлігі мен дағдыларын қолданады.
Мектеп практикасында бітіру емтиханында реферат қорғаудың біршама тәжерибиесі жинақталған. Мұндай рефераттарға мынандай талаптар қойылады:
1) реферат оқушының тарихтан басқа да қоғамдық пәндерден білімін танытуы керек;
2) реыератта ғылыми әдебиеттпен жұмыс істеу дағдысы танылуы тиіс. Оқушы ең кемі бес түпдеректі оқып үйренуі керек;
3) рефератты безендіру дерек көзіне сілтеме жасаудың және библиографиялық талабына сай безендірілуі керек;
4) оқушы рефератпен жұмыс барысында мұғалімнен, ктапханашыдан кеңес алуға құқылы, ол кенес жөнінде қосымшада хабарлануы тиіс;
5) қосымша бөлімде автор рефератпен жұмыс барысында кездескен қиындықтарды қалай жеңгендігі, алған өнеге- тәлім туралы айтуы тиіс;
6) рефераттың тезистерін автор алдын ала қорғау ретінде емтихан комиссиясының мүшелері қатысқан қортынды мәслихатта баяндайды және рефераттың соңғы нұсқасын дайындағанда автор емтихан комиссиясы мүшелерінің ескертпелерін ескеруге міндетті.