Таубаева ш. Т., Иманбаева с. Т., Берикханова а. Е
жүктеу/скачать 5,12 Mb. Pdf көрінісі
|
| Тіл тазалыгы
сөйлеу әдебінің негізғі шарапарының бірі. Кей- бір адамдарда сөйпеу барысында қисынсыз бір сөздерді кыстырып сөйлеу әдетке айнапып кеткен. Тіл тазалығы сөйлеу барысында қажет- сіз артық сөздердің, бөтен, бөғде элементтердің болмауын талап етеді. Қисынсыз қолданылған сөздер, немесе қажетсіз болса да қайталана беретін сөздер мүғалімнің тілін шұбарлап, тындаушының көнілін бө- ліп, онда жагымсыз әсер қалдырады. Мысалы, «ягни», «әрине», «де- мек», «ана баргой», «жалпы», «жаңагы», «мысалы» т.с.с. сөздердің орынсыз қайталана беруі тындаушыларға жақсы әсер береді деп айту қиын. Керісінше бүндай сөздердің көп қайталануы адамның сөз қоры- ның аздыгын немесе сөйлеу мэдениетінің төмендіғін аңғартады. Жаһандану сапдарынан баска тілдерді үйрену қажетгіліғі туын- дап, білім беру жүйесінде үштілділік тұжырымдамасы жүзеғе асыры- луда, бірақ сол тілдердің ішінде эр азамат мемлекеттік тілді еркін меңгеріп, оны келер үрпаққа жеткізіп отыруы оның азаматтық парызы. Қазірғі кезде екі тілді, немесе үш тілді араластырып сөйлеу де көп кездеседі. Қазақша сөйпеу барысында кейбір адамдар орысша сөздерді араластырып кететінін өздері де байқамай калады.. Тереңірек ойланып қарасақ, бөтен тілдерден сөз алмастырып, қазақ тіліне коса- тындай қазак тілі сондай кедей тіл емес, керісінше әлемдеғі ең бай тілдердің бірі. Осы тұрғыда тіл мәдениетін бүзатын диалект сөздерғе де тоқ- талып өтуге болады. Диалект сөздер әр аймактың адамына түсінікті болганымен, қазақ тілінде сөйлеушілердің барлығына бірдей үгынык- ты болмауы да мүмкін. Мысалы, көршілес елдермен шекаралас жер- лерде (Өзбекстан, Қырғызстан, Қытай, Ресей, т.с.с.) түратын адамдар- дың да сөйлеу ерекшеліктері көп байқалады. Мысалы, «қай жақта» - «қай йақга», «келсеңші» - «келсей» деген сөздерді естігенде өзіміздің ұлттык тіліміздің біртіндеп бұрмаланып бара жатқанын жэне тіл мэ- дениеті деңгейін көтеру қажеттілігінін сеземіз. 6) Айтылган сөздің мазмундылыгы ондағы берілген ойдың те- рендігімен, сезімге эсерлілігімен, магыналылығымен, өзектілігімен, шынайылыққа сай болуымен анықталады. Әр сөзге көп мағына сый- ғызып, эр сөзді оқушынын санасына сіңетіндей жеткізуге тырысу мұ- ғалім үшін міндетке айналуы керек. 7) Свздердің қажет еткенде бейнелі, көркем, змоциялы болуы. Мұгалімнің сөйлеу интонациясының, дауыс ырғагы мен онын қойылымының өзін дұрыс ойластыру қажет, себебі сөздің қандай кө- ңіл-күймен айтылып тұрғандығы өте маңызды. Сөйлемдер арасында пауза жасау арқылы адам тынысын түзейді. Интонация арқылы мұ- галім өз пікірін мәнерлі, жағымды, көркем етіп жеткізуіне болады. Өте қатты дауыс - адамның жүйкесіне әсер етеді, өте ақырын дауыс - жалыктырып, қалғытып, тез шаршатады. Сөйлеу мәдениетін қалыптастыру үшін адам арнайы жаттыгуы Сөйлеу эдебінін жағымды жактары ретінде сыпайыпыкгы біл- діретін «кеіиіріңіз», «рүқсат етсеңіз», т.б сөздер кандай адамға болмасын жарасымды. Мұғалімдердің сөйлеу әдебінде тек сөйлеу шеберлігі емес, со- нымен катар окушыны мүқият тыңдай білу мядениеті де маңызды рөл атқарады. Тыңдау жэне есту: кайсысы дұрыс? Тыңдай білу жэне ести алу екеуі екі түрлі үдеріс десек болады. Тыцдау үрдісінде адам өзіне қызықты және қажетті акпараттарды ғана қабылдайды. Ал ести білу дегеніміз әнгімелесушінің айтқан сөздеріне толық мэн беру, оныц не жеткізгісі келіп тұрганын сезіне алу. Бұл өте маңызды және сирек кездесетін эцгімелесу дагдысы. Бұл дагдыны қалыптастыру үшін ар- найы жаттығу керек. Ал мұгалімМіц кэсіби іс-әрекетінде тыңдай білу, окушы үнін есту каншалыкты мацызды. Әдетте сабакта мұғалімдер көп сөйлеп, оқушының ой-пікірі елеусіз қалатыны рас. Педагогикалық үрдісте егер мұгалім окушынын айтқанын толық ести алатын болса, оныц ойын бөлмесе, окушы одан сайын оған сырын ашып беруге тырысады. Ол оқушы үшін Сіз ең жаксы ұстаз болып табыласыз! Сондықган жүктеу/скачать 5,12 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|