Таубаева ш. Т., Иманбаева с. Т., Берикханова а. Е
жүктеу/скачать 5,12 Mb. Pdf көрінісі
|
педагогика-таубаева
| Әдеби эссе -
эссе түрлерінің ішіндегі ең күрделісі. Эссенің эде- би тақырыбы таңдалған жағдайда авторлык үстанымға сүйенуге жэне өзіндік көзқарасты түжырымдау ұсынылады. Тезистерін эдеби туын- дыларға сүйене отырып, дэйектеу кажет. Әдеби эссенің мақсаты, өзін- дік жазылу ерекшеліктері бар. Максаты, жазылу ерекшеліктері эссе тақырыптары арқылы айқындалады. Мысалы, «М.Әуезовтің «Көксе- рек» повесіндегі тосын және қатыгез эмоцияларды автордың оқыр- манына жеткізу тәсілдерін таідап жаз». Әдеби эсседе автордың тосын жэне қатыгез эмоцияларды жеткізу үшін колданған тәсілдерін тауып, талдап жазады. Еркін такырыптар философиялық немесе адамгершілік мэселесі бойынша эссе жазуды болжайды Эссенің еркін тақырыбын тандаған жағдайда өз үстанымын көркем туындылардың мазмүнына, сондай-ақ, өзінін өмірлік тәжірибесіне (жеке эсерлеріне, өзіндік ойларына, білі- міне жэне т.б.) сүйенуімен дәйектеуге болады. Тақырыптардың біріне пікір-эссе жазған кезде білім алушы көр- кем туындылардың мазмұнына да, өзіндік өмірлік тәжірибесіне де (се- зімі мен тақырыпқа қатысты ойларына жэне т.б.) сүйенумен дэйектер келтіруі мүмкін. Мәдениет өкілдерінің бірінін пікірін білдіретін дәйек- сөз түрінде тұжырымдалған эссе тақырыптары еркін пайымдауды не- 259 гіздейді, ол пікірдің эділдігін растайтын дәйектерді де, сондай-ак, бас- қа козқарастың болу мүмкіндігін дәлелдейтін карама-карсы дәйектерді де қамтуы мүмкін. Оқушылар өздері таңдаган тақырып бойынша көлемі 250-300 сөзден түратын эссе жазады. Оқушылар шимай парақты қолдана ала- ды. Эссенің композициясын мұқият ойластыру қажет. Эссені анық жэ- не түсінікті етіп, сөйлеу тілі нормаларын сақтай отырып жазу қажет. Эссе қүрылымы оған койылатын мынадай талаптармен анык- талады: - эссе авторынын ойлары проблема бойынша кысқа тезистер ретінде беріледі; - ойлар дәлелді болуы тиіс, сондықган тезистерден кейін дәйектер жазылады. Дэйектер - қогамдық өмірден, алынған фактілер, окиғалар, өмірлік жағдайлар мен өмірлік тәжірибелер, ғылыми дэлелдер, ғалым- дардың пікірлеріне жүгіну жэне т.б. Әрбір тезиске екі дәйек келті- ріледі, себебі бір дәйек келтіру көп жағдайларда жеткіліксіз, үш дэйек ықшамдыққа және көркемдікке бағытгалған жанрда жазылған шығар- маны «ауырлатуы» мүмкін. Сонымен, эссенің кұрылымы (тезистер мен дэйектердін саны тақырыпқа, құрылған жоспарға, ойды дамыту логикасына байланысты болады): кіріспе; тезис, дэйектер; тезис, дэйектер; қорытынды. Кіріспе жэне корытынды бөлімдерде қарастырылып отырған проблемаға назар аударуы кажет (кіріспеде мэселе қойылады, коры- тындыда автордың ойы нактыланады). Эссе тіліне эмоционалдык, экспрессивтік, көркемдік тэн екенін оқушылардың түсінулеруі аса ма- ңызды. Сонымен катар, эсседе сленгті, шаблонды фразаларды, сөздер- ді қысқартудан аулақ болу кажет. Эссені жазуда қолданылатын тіл жеңіл қабылданатындай болуы тиіс. Эссені жазудың формальді ережесіне сэйкес атауының болуы- мен ерекшеленеді. Эссенің ішкі құрылымы еркін болуы мүмкін. Бұл жазба жұмысының шағын түрі болғандықтан, соңында корытынды- лауды міндетті түрде қайталау талап етілмейді, олар негізгі мэтіннің немесе атауының ішіне енгізілуі мүмкін. Өзін-өзі тексеруге арналған сұрактар мен тапсырмалар: 1. Қандай жагдайда пэннің өзі окыту құралының кызметін аткарады? 2. Окыту кұралдары кандай негіздер бойъшша жіктеледі? 3. Дидактикалык кұралдарға кандай тапаптар койылады ? 4. Өз пэніңіздің сабактарында кандай оку картапары немесе кестелері колданылуы мүмкін? 5. Оқыгу кұрапдарының окушылардың акыл-ойынын дамуы мен кандай байланыс бар? 260 |