Технология және биоресурстар факультеті
жүктеу/скачать 0,89 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Дәрістің мазмұны
- эмбриогенез немесе эмбриондық кезең
- Жыныс торшаларының дамуы - гаметогенез
- Лептотен (
- Зиготена (
- 3-сұрақ. Сперматозойдтың (спермийдің) құрылысы.
- Олиголецитті
- Изолецитті
- Телолецитті
- Центролецитті (грек. centros – орталық, центр) овоцит
- 4-сұрақ. Сүтқоректілер овоцитінің құрылысы.
№3 ДӘРІС. Дәрістің тақырыбы: Жалпы эмбриология. Дәрістің мақсаты: Студенттерді жыныс жасушаларының құрылысымен және олардың даму процестерімен, сондай-ақ, жануарлар ұрығы эмбриондық дамуының негізгі кезеңдерімен таныстыру.
ұрықтану, гаструляция, ұрық жапрақшасы, гистогенез, органогенез, системогенез, іштөлі қабықтары.
таблицалар, құс жұмыртқасы, құс және сүтқоректілер эмбриогенездерінің негізгі кезеңдері, ұрық қабықтары, ұрықжолдас (таблицалар, слайдтар).
1.
Эмбриология ғылымының халық шаруашылығындағы маңызы 2.
Прогенез. Гаметогенез. 3.
Аталық жыныс жасушасы. Сперматогенез. 4.
Аналық жыныс жасушасы. Овогенез. Тауық жұмыртқасы. 5.
Ұрықтану, оның биологиялық маңызы. Ұрықтану сатылары. 6.
Зиготаның бөлшектену түрлерінің жұмыртқа жасушасы құрылысына байланыстылығы. 7.
8.
Органогенез, системогенез. Ұрықтантыс мүшелер.
1-сұрақ. Эмбриология - ұрықтың пайда болуы мен оның құрсақтағы немесе жұмыртқадағы жеке даму заңдылықтарын зерттейтін ғылым. Ол соңғы кезде қол жеткен жаңа зерттеу әдістерін кеңінен қолданып, жедел дамып келе жатқан биология ғылымдарының, оның ішінде морфологияның саласы. Эмбриологияның ғылыми жетістіктері мал, құс, балық шаруашылықтарын жедел өркендету мен асылдандыру мәселелерінде (қолдан ұрықтандыру, эмбриондарды ауыстырып салу – трансплантация, жұмыртқа жасушалары мен эмбриондағы гендік инженерия), ветеринариядағы көбею мүшелері ауруларының (бедеулік, буаздық патологисы) алдын алу мен емдеуде үлкен қолданыс табуда. Ұрықтың
ұрықтанғаннан бастап жұмыртқадан жарып шыққанға немесе енесі құрсағынан туғанға дейінгі ұрықтың
даму мерзімін эмбриогенез немесе эмбриондық кезең деп атайды. Эмбриогенезде ұрық – зиготадан көпжасушалы, құрылысы тым күрделі, дене бітімі ересек жануарларға ұқсас организмге дейін дамиды. Эмбриогенез алты сатыдан тұрады. Олар: 1. Ұрықтану - зиготаның түзілу процесі, 2. Бөлшектену – зиготадан көпжасушалы бластулланың түзілуі, 3. Гаструляция – ұрық жапырақшаларының пайда болуы, жетілуі және бір – бірінен ажырауы, 4. Гистогенез – ұрық жапырақшаларынан ұлпалардың дамуы, 5. Органогенез – ұлпалардың ұрық денесі мүшелері мен ұрықтан тыс мүшелерінің дамуы, 6.системогенез – мүшелерден ұрық организмі мүшелер жүйелерінің дамуы.
жағынан гаметоциттер дене жасушаларына ұқсас, яғни олар да цитоплазма мен ядродан тұрады. Бірақ жыныс жасушалары дене (сома) жасушаларымен салыстырғанда, тек өздеріне тән кейбір қасиеттерімен ерекшеленеді. Атап айтқанда, пісіп жетілген гаметоциттерде: 1) зат алмасу процесі тым төмен деңгейде жүреді; 2) олар бөлініп көбеюге қабілетсіз; 3) жыныс жасушалары ядроларындағы хромасомалардың саны сома жасушалары ядроларындағы хромасомалардың санына қарағанда екі есе кем, яғни олардың ядроларында хромасомалардың жартылай (гаплойдты) жиынтығы болады. Бастама жыныс жасушалары - гаметобластар (гонобластар) ұрық эмбриогенезінің алғашқы сатыларында саруыз қапшығының қабырғасында, ақн тамырлары маңында энтодермадан қалыптасып, митоз арқылы көбейіп, дамып жетіледі де, қан тамырлары қуысына өтіп, қанның ағысымен ұрық организміндегі жыныс бездері гонадтар) бастамасына барып орналасады. Жыныс бездерінде олар қоректік заттармен қамтамасыз ететін тіректік жасушалармен қоршалып, дамып жетіліп, жануарлардың болашақ жынысына байланысты аталық (спермотозойдтар) немесе аналық (овоциттер) жыныс жасушаларына айналады. Жыныс торшаларының дамуы - гаметогенез Сперматозоидтардың даму процесі – сперматогенез еркек жануарлардың жыныс безі – енде жүреді. Бұл процесс кезегімен өтетін төрт кезеңнен тұрады: көбею; өсу; жетілу; қалыптасу. Сперматогенездің көбею
гаметобласттардан жетілген жас
жыныс жасушалары — сперматогониялар еннің ирек тұқымдық өзекшелері қабырғаларында, өздерін қоршаған тіректік торшалардан (сустентоциттерден) тиісті қоректік заттарды қабылдап, митоз арқылы
бөлініп үздіксіз көбейеді.Олар дөңгелекше келген ұсақ
ядролы шағын
жасушалар. Сперматогония ядросында хроматинге бай хромосомалардың дигогоидты (2п) жиынтығы болады. Сперматогенездің өсу кезеңінде сперматогониялар өсіп, терфазаның S кезеңіндегі қорлану процесіне сәйкес ДНК, мен протеиндердің мөлшері екі есе көбейіп, олар көлемі жағынан ұлғаяды.Сперматогониялардың біріншілік сперматоциттерге айналуы кезінде, олардың ядроларындағы хромосомалар мейоздың ең ұзак
бірінші кезеңі
— профазадағы лептотен , зиготен , пахитен және диплотен сатылардан өтіп, олардың құрылысында күрделі кұрылымдық өзгерістер жүреді. Лептотен (гр. Leptos
- жіңішке) — жіңішке
жіпшелер сатысы.
Мұнда хромосомалар ширатылып, жарық микроскопы арқылы ұзын өрі жіңішке түрінде әрең көрінеді. Лептотена кезеңіне тән белгінің бірі — хромосоманың жіңішке құрылымында моншақ, тәрізді хромомерлер пайда болады. Әрбір хромосома сіңлілі екі
хроматидтен тұрады. Зиготена (гр.zygoos - байланыс ) сатысында гомологиялық хромосомалар бір – біріне жақындап, байланысып (конъюгация), жұптасып орналасып, диадтар (қосарлы орналасу) түзеді. Гомологиялық диадтарда бір – бірімен өзара гендерімен алмасады. Бұл процесті кроссинговер (лат. crossing – будандасу, ever - байланыс) процесі деп атайды. Пахитен (гр. Pachys - жуан) сатысында жұп гомологиялық хромосомалар бірігіп, тығыз ширатылып жуандайды да, ұзындығы қысқарады. Диплотен (грек, diploos — қос-қосынан, қосарынан) сатысында пахитенде ширатылып жуандаган біріншілік сперматоциттер немесе
овоциттер ядроларындагы жұп гомологиялық хромосомалардың әрқайсысының жанында, интерфазада қорланған ДНҚ мен белоктардан олардың көшірмелері — жаңа хромосомалар түзіліп, олардың саны екі еселенеді де, төрт-төрттен орналасқан тетрадалар пайда болады. Хромасомалары тетрадалардан құралған біріншілік сперматоциттер мейоздың профазасынан бөлінуге дайындық кезеңдері – метафаза мен анафазағ, одан соң бөліну кезеңі – телофазаға өтеді. Бөлінуге дайындық және бөліну кезеңдерін біріктіріп, диакенез (екіге бөліну) сатысы деп атайды. Сперматогенездің жетілу кезеңінде — диакинездің нәтижесінде әрбір біріншілік сперматоцит екіге бөлініп, олардың әрқайсысынан екі екіншілік сперматоцит пайда болады. Олар жедел бөлінеді де, нәтижесінде бір екіншілік сперматоциттен екі сперматидалар пайда болады. Сперматидалардың ядроларында хромосомалардың гаплоидты (п) жиынтығы болады. Қатарынан екі рет бөлінудің арқасында бір біріншілік сперматоциттен төрт сперматида пайда болады. Олардың екеуінің ядроларында – х, ал екеуінде – у жыныс жасушалары болады. Қалыптасу кезеңінде сперматидалардан сперматозойдтар жетіледі. Плазмолеммамен қапталған цитоплазма мен ядродан сперматозойдтың басы қалыптасады. Ядроның алдыңғы жағында пішіні оймақ тәрізді гольдж кешенінің туындысы – акросома орналасады. Сперматозойд мойынын центрасома центриольдері түзеді. Олар проксимальды (алдыңғы) және дистальды (артқы) дискілерге айналып, оларды байланыстыратын аралық – центродесмоздан қалыптасады. Дистальды дискі екі бөлікке бөлініп, оның алдыңғысынан сперматозойд құйрығының негізін түзетін біліктік жіпше (микротүтікшелерден құралған) өсіп шығады. Дистальды дискінің артқы бөлігі біліктік жіпше бойымен артқа қарай жылжып, сперматозойд құйрығының бастапқы және негізгі бөлімдерінің шекарасына орналасады да, дистальды дискінің алдыңғы және артқы бөліктері аралығында жатқан сперматозойд құйрығының бастапқы бөлімін шектейді. Бұл бөлімнің цитоплазмасындағы митохондриялар біліктік жіпшені сыртынан айнала орап, спиральды жіпшені түзеді. Бастапқы бөлім цитоплазмасында сперматозойдтың қозғалысын қамтамасыз ететін энергия көзі гликоген түйіршіктері мен фосфолипид тамшылары қорланып жиналады. Құйрықтың негізгі бөлімін біліктік жіпше мен оны сыртынан қаптаған жұқа цитоплазма қабаты және оның сыртындағы плазмолемма, ал соңғы бөлімін біліктік жіпше мен оны сыртынан қаптаған плазмолемма түзеді. Жұмыртқа жасушасының (овоциттің) даму процесі-овогенез ұрғашы жануарлар жыныс безі – жұмытқалықта жүреді. Овогенез – іштөлінің жыныс безінде эмбриогенездің бастапқы кезінде басталып, төл туып марқайып, оның жыныстық жетілуі кезеңіне дейін созылады. Овогенез кезегімен жүретін үш кезеңнен тұрады: көбею; өсу; жетілу. Көбею кезеңі жұмыртқалықтың фолликулалы аймағында жүреді. Гаметобластардан жас жыныс торшалары – овогониялар түзіліп, митоз арқылы бөлініп көбейеді. Бөліну процесі тоқтаған овогониялар сыртынан қоректік зат қорымен қамтамасыз ететін бірқабат жалпақ фолликулалық торшамен қапталып, ұрғашы жануарлардың жыныстық жетілу мерзіміне қарай өсу кезеңіне өтеді. Овогенездің өсу кезеңінде овогониялардың ядролары да күрделі құрылымдық өзгерістерден (лептотен, зиготен, пахитен, диплотен және диакинез сатыларынан) өтіп, ширатылып жуандаған хромосомалары төрт-төрттен орналасқан тетрадалар түзеді. Овогониялар цитоплазмасы ұрықтың болашақ өсуіне қажет сарыуызбен қорланып, мөлшері үлғайып, біріншілік овоциттерге айналады. Сарыуыздың овоциттегі қорлануы екі: кіші және үлкен өсу кезеңцерінен түрады. Кіші өсу кезеңі (превителлогенез) басталған бойда ширатылған хромосомалар қайтадан тарқатылып, торша цитоплазмасының белокты синтездеу қызметінің белсенділігі артады. Аталған процесті іс жүзіне асыратын органеллалар (рибосомалар, гранулалы эндоплазалықтор,Гольдж кешені, митохондриялар) ядро маңына жиналып, жедел дамып, жетіле бастайды. Рибосомалар мен РНҚ -ға жауапты ядро ядрошығы да жедел жетіліп, өз қызметін атқара бастайды. Превителлогенез (сарыуыздануалды) үрғашы төлдің жыныстық жетілу мерзіміне дейін үзақ жүреді. Екінші үлкен өсу кезеңі — вителлогенезде (сарыуыздану) овоциттің сыртқы қабығын қүрайтын фолликулалық торшалар митоз арқылы кебейіп, көпқабатты қабыққа айналады. Олар саруыздың қорлануына қажет қоректік заттарды овоциттерге үздіксіз тасымалдайды. Дамып жетілген овоцит органеллалары белсенді қызмет атқарып, торша цитоплазмасында саруыз қорланады да, органеллалар ядро маңынан цитоплазманың шетіне қарай орын ауыстырады. Нәтижесінде жұмыртқа торшасының қыртысты қабаты түзіледі. Овогенездің жетілу кезеңінде біріншілік овоциттер жедел екі бөлінеді. Бірінші бөліну (диакенез) нәтижесінде біріншілік овоциттен екіншілік овоцит және бағыттаушы денешік пайда болады. Екіншілік овоцит интерфазасыз мейоз арқылы екіге бөлініп, жетілген овоцит және екінші бағыттаушы денешік түзеді. Осы кезде бірінші бағыттаушы денешік те, екі денешік те бөлінеді. Нәтижесінде бір біріншілік овоциттен ядроларында хромасомалардың гаплойдты жиынтығы бар, жетілген бір овоцит және үш бағыттаушы денешіктер ыдырап кетеді. Пісіп жетілген жұмыртқа жасушасының ядросында хромасомалардың гаплойдты жиынтығыболады.
торшалары – сперматозойдтар ұрықтану процесіне қатысып, ұрыққа аталық тұқым қуалаушылық қасиеттерді береді. Сперматозоидттардың пішіні қозғалуға бейімделген, ұзынша талшық пішіндес болып келеді. Бір мезгілде бөлінген спермадағы сперматозоидтардың саны жануарлардың түріне байланысты ондаған млн-нан млрд-қа дейін саналады. Олардың мөлшері түрлі жануарларда түрлі болғанымен, жалпы құрылысы бір-біріне ұқсас. Барлық басқа жасушалар сияқты сперматозоидта сыртынан плазмалеммамен қапталған. Ол үш: бас, мойын және құйрық бөлімдерінен құралған. Сперматозойд басын плазмолеммамен қапталған цитоплазма мен ядро құрайды. Басының алдыңғы жағының 2/3 бөлігінде, пішіні иілген жалпақ қапшыққа ұқсас цитоплазмалық оймақ пен оның ортасындағы тығыз денешік акросома орналасқан. Ол гольдж кешенінің туындысы. Ұрықтану кезінде акросома жұмыртқа жасушасының сыртқы екіншілік қабығының фолликулалық жасушаларын бір – бірімен желімдеп жабыстырып тұрған гликозамингликандарды (мукополисахарид) ерітетін протеаза және гиалуронидаза ферменттері бөледі. Фолликулалық жасушалар бір – бірінен ажырап ыдырағаннан кейін аталық жыныс жасушасы аналық жұмыртқа жасушасына еніп, ұрықтану процесіне қатысады. Сперматозойд басының негізін құрайтын тығыз хроматинді ядрода, ұрыққа тұқым қуалаушылық қасиеттерді жеткізетін аталық гендер жинақталған хромасомалардың гаплойдты жиынтығы болады. Спермадағы сперматозойдтар ядроларының 50 пайызында ұрықтың болашақ еркек жынысын анықтайтын у жыныс хромасомасы, ал қалған 50 пайызында ұрықтың болашақ ұрғашы жынысын анықтайтын х жыныс хромасомасы болады. Қалған хромасомалар – аутохромасомалар. Сперматозойд мойны – центросома органелласының туындысы. Ол центросоманың алдыңғы (проксимальды) және артқы (дистальды) центриольдерінен, олардың аралығындағы центродесмоздан құралған. Ұрықтану процесі кезінде проксимальды центриоль сперматозойд басымен бірге жұмытқа жасушасының цитоплазмасына еніп, зиготаның митоз арқылы бөлшектенуін қамтамасыз етеді. Дистальды центриоль өз кезегінде алдыңғы және артқы бөліктерден тұрады. Алдыңғы бөліктен сперматозойд құйрығының негізін құрап, оның қозғалысын іс жүзіне асыратын құйрықтың білікті (осьтік) жібі басталады. Дистальды центриольдердің артқы бөлігінің пішіні сақина тәрізді болып келеді. Ол біліктік жіп бойымен артқа қарай жылжып, сперматозоид құйрығының бастапқы және негізгі бөліктері шекарасында орналасып, оларды бір – бірінен бөліп тұрады.
соңғы бөліктер. Құйрықтың негізін біліктік жіп (аксонема) құрайды. Ол дистальды центриольдің алдыңғы бөлігінен басталады. Аксонема толқынды және иілмелі қозғалып, сперматозоидтың қимыл аппаратының қызметін атқарады. Сперматозоидтардың аналық жыныс жолдарында овоциттерге қарай қозғалуларына екі түрлі фактор әсер етеді: 1) овоцит бөлетін химиялық зат – гиногамон әсер етеді, бұл құбылысты хемотаксис дейді; 2) сперматозоидтардың сұйықтың ағысына қарсы қозғалуға қасиеті бар, оны реотаксис деп атайды. Сперматозойд құйрығының бастапқы бөлігі дистальды центриольдің алдыңғы және артқы бөліктері аралығында орналасқан. Оның цитоплазмасындағы митохондриялар бір – бірімен байланысып, біліктік жіпті сыртынан айнала орап, спиральды жіпті түзеді. Олардың
сукцинатдегидрогеназа және
аденозинүшфосфатаза ферменттері цитоплазмадағы гликогентүйіршіктері мен фосфолипид тамшыларын ыдыратып, сперматозойдтың қозғалысына керекті энергиямен қамтамасыз етеді. Құйрықтың негізгі бөлігі плазмолеммамен қапталған жұқа цитоплазма қабаты мен біліктік жіптен құралғын. Сперматозойд құйрығы бастапқы бөлігіндегі қоректік қоры тым аз. Егер аталық жыныс торшалары ұрықтану кезінде аналық жыныс торшасымен кездеспесе, онда сперматозойдтардың қозғалысы сүтқоректілерде – 1 – 2 тәуліктен соң, ал құстарда бірнеше аптадан кейін тоқталады. Жұмыртқа торшасының (овоциттің) түрлері және құрылысы. Овоциттердің сперматозойдтардан негізгі айрмашылықтары: 1.
нен бірнеше мм немесе см) болып келеді; 2.
Бір мезгілде бөлінетін овоциттердің саны сперматозойдтарға қарағанда әлдеқайда аз болады; 3.
бөлініп, бөлшектенуге қабілетсіз); 4.
Овоцит өз бетімен қозғала алмайды; Овоциттің мөлшері ұрықтың даму ортасы мен жетілу мерзіміне тікелей байланысты. Ұрығы енесінің құрсағында дамитын жануарлардың жұмыртқа торшасында саруыздың көп мөлшерде қорлануының керегі болмайды. Себебі, ұрық бірінші күннен бастап енесінің жұмыртқа жолы мен жатырындағы дайын қоректік заттармен қоректенеді. Ал, ұрығы ене организмінен тыс, мысалы жұмыртқада дамитын жануарларда, овоцит цитоплазмасындағы саруыздың мол қорынсыз ұрпақтың дамуы мүмкін емес.
Сарыуыз қорының мөлшері мен оның орналасу сипатына байланысты жұмыртқа жасушасының бірнеше түрі ажыратылады. Мөлшеріне байланысты үш түрге бөлінеді: 1.
(грек. oligos – аз, lecytos – сарыуыз) овоцит – сарыуызы аз жұмыртқа жасушасы; 2.
(грек. mesos – орташа) овоцит – сарыуызының мөлшері орташа
жұмыртқа жасушасы; 3.
Полилецитті (грек. poly – көп) овоцит – сарыуызы көп жұмыртқа жасушасы ;
Сарыуыздың овоцит цитоплазмасындағы таралу сипатына байланысты үш түрге бөлінеді: 1.
немесе гомолецитті (грек. isos, homos – бірдей, ұқсас)
сарыуыз жұмыртқа жасушасының цитоплазмасында біркелкі таралған ; 2. Телолецитті (грек. telos – жиек, соңы) овоцит – сарыуыз жұмыртқа жасушасы цитоплазмасының тек бір полюсінде ғана жинақталған; 3.
(грек. centros – орталық, центр) овоцит – сарыуыз жұмыртқа
цитоплазмасының орталығында жинақталған;
Олиголецитті және изолецитті овоциттер – хордалылар типінің тым қарапайым өкілі қандауырша (ланцетник) мен сүтқоректілер жұмыртқа торшаларына тән. Қандауырша дернәсілі (личинка) ұрықтанған күннен бастапөз бетімен, ал сүтқоректілер жұмыртқа салушылардан басқалары) ұрықтары енесінің организмі арқылы қоректенеді. Бұлардың овоциттерінде саруыз аз мөлшерде болып және ол цитоплазмада біркелкі болып орналасады. Мезолецитті және телолецитті овоциттер қосмекенділер мен кейбір балықтарға тән. Олардың цитоплазмасында саруыз орташа мөлшерде болады. Бірақ, ол жұмыртқа торшасы цитоплазмасының төменгі вегетативті полюсінде жинақталады. Полилецитті және телолецитті овоциттер балықтардың көпшілігіне бауырымен жорғалаушыларға, құстарға, жұмртқа салатын сүтқоректілерге (алғашқы аңдарға) тән. Полилецитті және центролецитті овоциттер омыртқасыз жануарларда кездеседі. 4-сұрақ. Сүтқоректілер овоцитінің құрылысы. Пісіп жетілген жұмыртқа торшасы басқа сомалық торшалар сияқты цитоплазмадан және ядродан тұрады. Оның пішіні дөңгелек, немесе сопақша болып келеді. Мөлшері зерттеушілердің мәліметтеріне қарағанда, биеде – 113 – 135 мкм, сиырда – 122 – 140 мкм, қойда – 120 мкм, мегежінде – 120 – 140 мкм. Дөңгелек келген ядросының ядрошығы салыстырмалы үлкендеу болады. Мұның себебі, ядрощықта рибосомалар мен РНҚ белсенді түзеді. Овоцит цитоплазмасының шеткі қыртысты (кортикальды) аймағы ұрықтың алғашқы даму кезеңіне қажет әр түрлі заттармен (РНҚ – ның барлық түрлері, көптеген ферменттер, құрылымдық белоктар, энергия көзі) қорланады. Бұларды синтездеуге белсенді қатысатын органеллалар: бос рибосомалар, эндоплазмалық тор, Гольдж кешені, митохондриялар. Эндоплазмалық тор, рибосомалар және Гольдж кешені фолликулалық торшалар жеткізген қоректік заттардан саруыздың түзіліп, цитоплазмада жинақталуын қамтамасыз етеді. Ал, бұл процеске керекті энергияны бөлуге митохондриялар қатысады. Саруыздың құрамына кіретін вителлин белогы, көмірсулар және липидтер – фосвитин, липовителлин сияқты кешенді қосылыстар түзеді. Овоцит цитоплазмасы белогінің 80 %, саруыздың, 16 % рибосомалардың құрылымдық белогы үлесіне тиеді. Сүтқоректілер жұмыртқа торшасы сыртынан біріншілік және екіншілік қабықтармен қапталған. Біріншіліклік торша плазмолемасы, немесе саруыз қабығы. Ал, екіншілік қабықты жұмыртқалықтың фоликулалық торшалары түзеді. Ол саруыз қабығын сыртынан қаптап, овоцитті қорктік заттармен қамтамасыз етумен қатар, қорғаныс қызметін атқарып, ұрықтану кезінде полиспермияға (овоцитке көп сперматозойдтардың енуіне) мүмкіндік
бермейді. Фолликулалы қабық торшаларының өсінділері саруыз қабығы микробүрлерімен жанасып, қоректік заттарды тасымалдап, олардың өзара әрекеттесуі нәтижесінде осы екі қабық аралығында гликозаминогликандарға бай мөлдір аймақ түзіледі. Ал фолликулалы қабық овоцит мөлдір аймағының сыртынан мөлдір тәж тәрізді қаптап жатады. Сонымен, сүтқоректілер жұмыртқа торшасының құрылысында: ядроны, цитоплазманы, мөлдір және фолликулалы қабықтарды ажыратады. Құстар, бауырымен жорғалаушылар және жұмыртқа салатын сүтқоректілер овоциттері сыртынан үшіншілік қабықтармен қапталған. Ол жұмыртқа жолы қабырғасындағы бездер сөлінен түзіледі де, жұмыртқа торшасын сыртынан қаптап, овоцит үшін қорғаныс және қоректік қызмет атқарады. Үшіншілік қабықтарға, мысалы, құс жұмыртқасының белоктық, қауызасты және қауызды (ізбест) қабықтары жатады.
жүктеу/скачать 0,89 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|