Тема номера
жүктеу/скачать 7,47 Mb. Pdf көрінісі
|
ЕСТЕ САҚТАҢЫЗ «Құқықтық актілер туралы» Заңның 23-бабы 7-тармағының екін - ші бөлігінде белгіленген норма біздің мемлекетіміздің заңнамасында формальды логиканың дұрыс қолданылуының мысалы болып та - былады. Бұл нормаға сәйкес нормативтік құқықтық актілерде қол - данылатын терминдер мен анықтамалар бір текті қоғамдық қаты - настарды реттейтін жоғарыдағы нормативтік құқықтық актілердегі терминдер мен анықтамаларға сәйкес болуы тиіс. 16 Ж А Р Ш Ы С Ы ҚР ӘДІЛЕТ МИНИСТРЛІГІНІҢ Сонымен қатар, кейбір тұлғалардың құқықты дұрыс қолдана алмаушылығының және құқықтық пайымдау арқылы қорытынды жасай алмаушылығының қауіпі бар. Құқықтық пайымдау әртүрлі жолдармен дамуы мүмкін, бірақ біздің ұлттық құқығымыз дың нормативистік белгісі көбіне төменде көр сетілген құқықтық пайымдаудың бірнеше ке зеңдерін қамтитын бір жолға кеп түйіседі. Бірінші кезең талқылаудың мәнін анықтап алу, мәселенің заңдық шешілуін талап етпей тін сұрақтардан ажырата отырып, тек заңды тақырыпқа қатысты мәселені жатқызу. Кейде, мысалы, мемлекеттік органдарда кеңес өткізу барысында құқықтық пайымдау емес, тек қана салалық мақсаттылық шешімі талап етіледі. Құқықтық пайымдаудың екінші кезеңі деп қолдануға жататын заң нормаларын, сонымен қатар осы салада мәселені реттейтін өзге де нормативтік құқықтық актілер барын анықтау болып табылады. Сонымен бірге, заңнама салаларын дұрыс пайдалануды, құқық нор малардың кеңістікте және уақыттағы қолда нылуын қоса заңнаманың көкейкестілігін есеп ке алу қажет. Құқықтық пайымдаудың екінші кезең ере желерін сақтау қажеттілігі Әділет министрлігі қызметінің тәжірибесімен расталып отыр. 2015 жылы Президент және Үкімет актілері жоба ларының заңдық сараптама нәтижесі бойын ша Әділет министрлігінің 26 пайыз қайтаруы аталған актілердің жобаларын әзірлеушілер тиісті заңды не тиісті құқық нормасын дұрыс пайдаланбауымен, нормативтік құқықтық ак тілердің қолданысқа енгізу мерзімдерін есепке алмауымен немесе жалпы тиісті заңнама са ласын қолданбауымен байланысты болды. Заңды пайымдаудың үшінші кезеңіне фак тілер жатады. Бұл жерде фактілердің нақты құқықтық нормалармен байланысы бар екен дігін анықтау керек. Мысалы, эмоционалды өтініш беруші мемлекеттік органға өзінің өзекті мәселелерімен жүгінді, бірақ оның өтінішінде гі көптеген фактілердің ішінен тек қана тиісті құқықтық нормаларды қолдана алатын фак тілерді ғана айқын белгілеп алу қажет. Құқықтық пайымдаудың төртінші кезеңі бұл талдау. Бұл кезеңде, тиісті құқық номарла ры бар фактілерге қолданылуы жүзеге асыры лады. Құқықтық пайымдаудың бұл сатысының маңыздылығы барлығымен танылады. Себебі, мұнда тұлғаның құқықтық пайымдауының қо рытындылары субъективті болып табылады, ол тұлғаның кәсіби дағдылары мен жұмыс тәжірибесіне байланысты болып келеді. Сон дықтан, құқық нормаларды бар фактілерге дұрыс қолданудың әмбебап тәсілі жоқ. Бұл жөнінде «қағидаларды орынды қолданылуын шығарып алатындай ереже жоқ» деп, кезінде Э. Кант атап өткен. Заңнамадан басқа құқықтың көзі ретінде прецедент, ғұрып, сон - дай-ақ әділдік құқығы (equity) болып табыла алатын құқықтық жүй - елерде құқықтық пайымдау құқықтану элементі ретінде жетіліп қана қоймай, сонымен қоса құқықтық жазба (legal writing) тәжірибесін са - палы түрде қалыптастырады. НОРМАШЫҒ АРМАШЫЛЫҚ 17
МИНИСТЕРСТВА ЮСТИЦИИ РК Құқықтық пайымдаудың талдау кезеңінде «Құқықтық актiлер туралы» Заңның «егер нор мативтiк құқықтық актiлердiң өздерiнде немесе оларды күшiне енгiзу туралы актiлерде өзге ше айтылмаса, барлық нормативтiк құқықтық актiлер тiкелей қолданылады; қолданысқа енгізілген нормативтiк құқықтық актiлердi қол дану үшiн қандай да болсын қосымша нұсқа улар талап етiлмейдi» деген ережесін ескеру қажет. Сонымен бірге, салалық заңдардың қолданылуы Конституцияда, «Құқықтық ак тiлер туралы» және «Әкімшілік рәсімдер тура лы» Заңдарда бекітілген құқықтық негіздеріне сүйену тиіс. Осы кезеңде құқықтық мәселені шешу барысында қоғамдық және жеке мүдде лерді ескеретін саналы субъективтік құқықтық пікірдің көрінуі мүмкін. Құқықтық пайымдаудың бесінші соңғы ке зеңі қорытынды болып табылады. Осы кезеңде фактілерді талқылау нәтижелері, олардың қа нағаттандыруы, қабылданған шешімдердің не гіздемелері мен дәлелі бағаланады. Құқықтық пайымдаудың басты мақсаты мен қорытын дысы заңға сәйкес болатын белгілі нәтиженің болуында. Біздің ұлттық заңнамада құқықтық пай ымдаудың осындай кезеңдері дедукциялық пайымдау негізінде құрылған. Өз кезегінде, прецедентік құқық көбінесе индукция әдісін пайдаланады. Оның прин циптері индукциялық жинақтаумен құрылады. Нақты істе пайдаланылатын құқықтық прин циптер индукциялық ұқсастық арқылы белгіле неді. Ал қолданылуға жататын принциптер тек қорытындысында ғана нақты құқықтық мәсе ленің фактілеріне дедукция арқылы қолданы лады.
Осылайша индукция ақыл азығын береді (құқықты тудырады), ал дедукция өз ретінде жауап береді (құқықты қолданады) деп ұйға руға болады. Біздің құқықтық жүйенің шегінде заңды пайымдаудың (legal reasoning) түрлі тәсілде мелердің болу мүмкіндігінің себебі «Астана» халықаралық қаржы орталығы туралы» Кон ституциялық заңның шеңберінде Қазақстан құқығы мен прецедентік құқықтың жақында суына қатысты қажеттілігі болып табылады. Осыған байланысты заң саласындағы жұртшылық, әсіресе норма шығару және сот ісін жүргізу барысына қатысатын тұлғалар, біздің заңдарға және шетел құқықтық жүйе лердің құқықтық пайымдаудың тәсілдемелері не сәйкес құқықтық пайымдау жүргізуге дайын болуы қажет. Жоғарыда аталғанның негізінде, заң са ласындағы жұртшылыққа құқықтық пайымдау (legal reasoning) секілді заңтанудың элементін түсінуді дамытудың маңыздылығына назарын аудару ұсынылады. Ұлттық юриспруденцияда құқықтық пай ымдауды талқылау, құқықтық ойлаудың құрылымын ұйғару мемлекеттік органдардың адекватты заңдық сараптаманы жүргізуіне, осындай қисынды заңгерлер болып табылмай тындарға түсінуіне, бастаушы заңгерлерге қа лайша әрекет етудің түсінігін беруіне өз септі гін тигізуі мүмкін. Заңдар өзгереді, ал оны талдау әдістері өзгеріссіз қалады. Осы дағды заңгердің құн дылығын анықтайды. Біздің құқықтық жүйенің шегінде заңды пайымдаудың (legal reasoning) түрлі тәсілдемелердің болу мүмкіндігінің себебі «Астана» халықаралық қаржы орталығы туралы» Конституциялық заңның шеңберінде Қазақстан құқығы мен прецедентік құқықтың жақында - суына қатысты қажеттілігі болып табылады. Осыған байланысты заң саласындағы жұртшылық, әсіресе норма шығару және сот ісін жүргізу барысына қатысатын тұлғалар, біздің заңдарға және шетел құқықтық жүйелердің құқықтық пайымдаудың тәсілдемелеріне сәйкес құқықтық пайымдау жүргізуге дайын болуы қажет. 18 Ж А Р Ш Ы С Ы ҚР ӘДІЛЕТ МИНИСТРЛІГІНІҢ
Заместитель директора Департамента подзаконных актов Министерства юстиции РК Ю ридическое мышление в конти нентальных правовых системах часто отождествляется с интел лектуальным процессом, с помощью которого сохраняются и обосновываются рациональ ность и последовательность правовых сужде ний и доминирующего правового учения. Примером правильного применения пер вого закона формальной логики в законода тельстве нашей страны является норма, за крепленная в части второй пункта 7 статьи 23 Закона «О правовых актах». Согласно этой норме термины и определения, используе мые в нормативном правовом акте, должны
НОРМО ТВОР ЧЕС ТВО 19
МИНИСТЕРСТВА ЮСТИЦИИ РК соответствовать терминам и определениям, применяемым в вышестоящем нормативном правовом акте, регулирующем однородные общественные отношения. Аристотель в своей «Метафизике» указы вал на тот факт, что рассуждение невозмож но «если не мыслить каждый раз чтонибудь одно». В научном мире закон тождества осно вывается на принципе о том, что любое выска зывание (понятие, суждение) на протяжении всего рассуждения должно сохранять один и тот же смысл. Юридическое рассуждение обретает свою конкретную форму в зависимости от вида юри дической деятельности лица: нормотворче ство, правоприменительная практика, состав ление юридических документов, согласование правовых договоров и др. В правовых системах, где помимо зако нодательства, источником права могут вы ступать прецеденты, обычаи, а также право справедливости (equity), юридическое рассуж дение не только развивается как элемент юри спруденции, а также качественно стимулирует практику юридического письма (legal writing). На практике крайне важно понять возмож ные отличительные особенности юридическо го рассуждения при работе с юристами других правовых систем, что весьма актуально как в связи с ценностью взаимовыгодной регио нальной интеграции, так и с учетом неизбеж ной мировой глобализации.
В соответствии с законами формальной логики незнание вариаций модусов простого силлогизма влечет, как правило, неправиль ные заключения. Этот результат соответству ет выводам формальной логики о том, что из всех 256 возможных модусов только 19 дают достоверные выводы, остальные приводят лишь к вероятностным выводам. Необходимо также учитывать риск нали чия изначально неправильных посылок. Это могут быть как несовершенство норм зако нодательства, так и недостоверность фактов конкретной ситуации, требующей юридическо го разрешения. Также не исключено, что име ется риск, когда некоторые лица не знают как правильно следует применять право и делать выводы через юридическое рассуждение. Юридическое рассуждение может разви ваться разными путями, но именно нормати вистская черта нашего национального права
20 Ж А Р Ш Ы С Ы ҚР ӘДІЛЕТ МИНИСТРЛІГІНІҢ в большинстве случаев все сводит к одному пути, содержащему нескольких нижеуказан ных этапов юридического рассуждения. Первый этап — это уяснение предмета об суждения, отнесение вопроса к юридической теме с исключением вопросов, не требующих юридического разрешения. Так, случается, что при проведении совещаний в государственных органах требуется не юридическое рассужде ние, а решение только лишь отраслевой целе сообразности. Вторым этапом юридического рассужде ния является определение нормы закона, ко торое подлежит применению, а также имеются ли в этой сфере иные нормативные правовые акты, регулирующие эти вопросы. При этом необходимо учитывать правильное примене ние отраслей законодательства, актуальность законодательства, включая действие норм права во времени и пространстве и т.д. Необ ходимость соблюдения правил второго этапа юридического рассуждения подтверждается практикой деятельности Министерства юсти ции. В 2015 году по результатам юридической экспертизы около 26% возвратов Министер ства юстиции по проектам актов Президента и Правительства связаны с тем, что разработчи ки проектов указанных актов применяют не тот закон, либо не ту норму права, не учитывают сроки введения в действие нормативных пра вовых актов, либо в целом не применяют соот ветствующую сферу законодательства. К третьему этапу юридического рассужде ния относятся факты. Здесь нужно установить наличие связи фактов с конкретными нормами права. К примеру, эмоциональный заявитель обращается в орган государственной власти со своими насущными проблемами, но из мно жества фактов его истории необходимо четко выделить только те, к которым можно приме нить соответствующую норму права. Четвертый этап юридического рассужде ния – это анализ. На этом этапе осуществляет ся применение соответствующих норм права к имеющимся фактам. Важность данного этапа юридического рассуждения признаётся всеми. Посколь ку здесь выводы юридического рассуждения лица являются субъективными, зависят от его профессионального уровня и опыта работы. Поэтому нет универсального способа пра вильного применения норм права к имеющим ся фактам. Об этом говорил еще Кант: «нет правила, из которого можно было бы выводить разумное применение правил». На этапе анализа юридического рассуж дения следует учитывать положение Закона «О правовых актах» о том, что все норматив ные правовые акты имеют прямое действие, если иное не оговорено в самих нормативных правовых актах или актах о введении их в дей ствие. Для применения нормативных право вых актов, введенных в действие, не требуется какихлибо дополнительных указаний. Также применение отраслевых законов должно ос новываться на основных началах права, зало женных в Конституции, законах «О правовых актах» и «Об административных процедурах». На данном этапе возможно также проявление сознательного субъективного юридического рассуждения, учитывающее общественные и личные интересы в разрешении юридического вопроса. Пятый завершающий этап юридического рассуждения — это заключение. Здесь оце ниваются результаты рассмотрения фактов, их удовлетворения, основания и мотивы при нятых решений. Главной целью и результатом юридического рассуждения является наличие определенного результата, соответствующего закону.
Такие этапы юридического рассуждения в нашем национальном праве построены на дедуктивном рассуждении. Прецедентное же право использует в большей степени индук тивный метод. Его принципы создаются ин дуктивным обобщением. Правовые принципы, используемые в конкретном деле, определя ются индуктивной аналогией. И только в за ключении применимые принципы налагаются на факты конкретного юридического вопроса путем дедукции. Таким образом, можно ска зать, что индукция дает пищу для размышле Юридическое рассуждение обретает свою конкретную форму в зависимости от вида юридической деятельности лица: нормотвор - чество, правоприменительная практика, составление юридических документов, согласование правовых договоров и др. НОРМО ТВОР ЧЕС ТВО 21
МИНИСТЕРСТВА ЮСТИЦИИ РК ний (создает право), в то время, как дедукция дает ответ (применяет право). Возможность наличия различных подходов юридического рассуждения (legal reasoning) в пределах нашей правовой системы объясня ется необходимостью, связанной с процессом сближения права Казахстана с прецедентным правом в рамках Конституционного закона «О Международном финансовом центре «Аста на». В этой связи юридическая обществен ность, в особенности лица, вовлеченные в процесс нормотворчества и судопроизводства, должны быть готовы к юридическому рассуж дению в соответствии с нашими законами и подходами юридического рассуждения других правовых систем. Исходя из вышеизложенного, юридиче ской общественности предлагается обратить внимание на важность развития понимания такого элемента юриспруденции, как юридиче ское рассуждение (legal reasoning). Обсуждение в национальной юриспруден ции юридического рассуждения, понимание структуры юридического мышления могут спо собствовать адекватной правовой экспертизе государственными органами, пониманию та кой логики не только юристами, даст начина ющим специалистам понимание как действо вать.
Законы меняются, тогда как методы ана лиза неизменны. Этот навык и определяет ценность юриста.
жүктеу/скачать 7,47 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|