Темирова Ж. Ж., Мергенбаева А. Т., Жуманова Г. М., Оразалиева Э. А.,Оспан Б.І. «Экономика негіздері»

1. 
   Ташенов К.Н. Экономикалық теория негіздері: оқу құралы/ К. Н. Ташенов. – 2011
   
2. 
   Әубәкіров Я.Ә. Экономикалық теория негіздері: оқулық/ Я. Ә. Әубәкіров. – 2011
   
3. 
   Темірбекова А.Б. Экономикалық теория негіздері : оқу құралы / А. Б. Темірбекова. - Алматы : "Эверо", 2012. - 196 с
   
4. 
   Рахметулина Ж.Б. Экономикалыќ теория: есептер, схемалар, тесттер : оқу құралы 5В050600 - "Экономика" маман. студ. арналған / Ж. Б. Рахметулина, Т. А. Абылайханова. - Алматы : Экономика, 2015. - 265
   
5. 
   Рахметулина Ж.Б., Жуманова Г.М. Экономикалық теория: Оқу құралы.-Шымкент, 2010.
   
6. 
   Рахметулина Ж.Б. «Экономикалық теория» пәні бойынша практикум.- Шымкент: М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті, 2010ж.- CD диск 1,39МБ
   
7. 
   ПОӘК «Экономикалық теория негіздері» Оразалиева Э.А.- Шымкент, 2010
   
8. 
   Электронды оқулық Рахметулина Ж.Б. Экономикалық теория/ Оқу құралы.- Шымкент: М.Әуезов атындағы ОҚМУ, 2010
   
9. 
   Электронды оқулық «Экономикалық теория-слайдтар» Рахметулина Ж.Б.,Умарова Г.Х. –Шымкент, 2010
   
10. 
    www asu.ukgu.kz.
    

№7 Тақырып Капитал айналымы және шеңбер айналымы.

Дәріс 7. Ақпараттық дәріс.
1.Капитал мәні. Капитал айналымы және шеңбер айналымы.

2. Негізгі қорлар. Амортизация.

3. Инвестиция және оның түрлері.

Капиталға К.Маркстің концепциясында жан-жақты, терең түсініктеме беріледі. Ол, бір жағынан, капиталдың мәнін, екінші жағынан – оның нақты көрініс нысандарын, яғни:

1. 
   өндіріс құрал-жабдықтарын тұрақты капитал ретінде;
   
2. 
   жұмыс күшін - өзгермелі капитал ретінде;
   
3. 
   ақшаны – ақша капитал ретінде зерттеді.
   

Тауар айналысының формасы мына түрде болады: Т (тауар), А (ақша) – Т (тауар). Бұл формада тауар басқа бір тауарды сатып алу үшін сатылады. Ал капитал ретіндегі ақша айналысының формасы мұнан басқаша: А – Т – А, демек, сату үшін сатып алынады.

Тауар айналысы формасы Т – А – Т мен ақшаның капитал ретіндегі айналыс формасының А – Т – А арасында ұқсастық та, айырмашылық та бар. Бұл формалардың арасындағы ұқсастық мынада: біріншіден, Т – А – Т және А – Т – А формулаларының ауыспалы айналымдары сол бір қарама-қарсы фазалаларға: сатып алу және сату фазаларына бөлінеді; екіншіден, Т – А – Т және А – Т – А формулаларының екеуінде де бірдей екі заттық элементтер – тауар және ақша бір-біріне қарсы тұрады; үшіншіден, бұл ауыспалы айналымның әрқайсысы үш адамның қатысуымен жүзеге асады, олардың біреуі тек сатады, екіншісі – тек сатып алады, ал үшіншісі – бірде сатады, бірде сатып алады.

Т – А – Т және А – Т – А ауыспалы айналымдары арасындағы айырмашылық ең алдымен сол қарама-қарсы процестердің сатып алу мен сатудың кері дәйектілігінен көрінеді, бұл әрбір ауыспалы айналымдардың мақсаты мен мазмұны арасында елеулі айырмашылықтардың барлығын көрсетеді. Т – А – Т формасында қозғалыс тауар сатудан басталып, басқа бір тауарды сатып алумен аяқталады, бұл тауар айналыстан шығып, тұтынуға түседі. Демек, мұнда ақша иесі оны біржолата жұмсайды. Тұтыну, өз қажетін қанағаттандыру – Т – А – Т ауыспалы айналымның түпкі мақсаты, міне, осындай. Бұл қозғалыстың мазмұны – қоғамдық еңбек жұмсалған, сапа жағынан әртүрлі тұтыну құндарын бір-біріне айырбастау.

А – Т – А формасында қозғалыс тауарды сатып алудан басталады да, оны сатумен аяқталады. Бұл процестің бастапқы пункті де, соңғы пункті де – ақша. Мұнда ақша біржолата жұмсалмайды, тек алдын-ала жұмсалады. Ақшаны бұл формада жұмсау сипатының өзі оның қайта оралуымен байланысты болады, өйткені ақша қайтып оралмаса, қарастырылып отырған қозғалыс процесі аяқталмаған болып шығар еді. Ақшаның капитал ретіндегі қозғалысының шегі жоқ. Бір ауыспалы айналымның аяқталуы екінші ауыспалы айналымның басталуы болады, т.с. А – Т – А ауыспалы айналымының қозғаушы күші, белгілеуші мақсаты айырбас құны болып табылады. Бұл процестің шеткі пункттерінің екеуі де – ақша – сапалары бірдей тұтыну құны. Сондықтан да оның мазмұны сан жағынан айырмасы болуында, алынған ақша сомасының бастапқы алдын ала жұмсалған сомасынан артып түсуі ғана бола алады. Демек, А – Т – А ауыспалы айналымның мазмұны құнды арттыру, айналыстан, оған бастапқы түсірген ақшадан артық ақша алу.

Капитал ретіндегі ақша қозғалысының толық түрі А – Т – А түрінде болады, мұнда А = А+А, яғни бастапқы алдын ала жұмсалған ақша сомасына тең және өсім. Осы өсімді немесе бастапқы алдын ала жұмсалған құннан артық құнды К.Маркс қосымша құн (m) деп атады.

А – Т – А қозғалысы бастапқы алдын ала жұмсалған құнды капиталға айналдырады. Бұл айналысқа алдын ала жұмсалған құн тек сақталып қана қоймайды, сонымен қатар оған қосымша құнның қосылуы есебінен артады.

Сөйтіп, капитал дегеніміз – бұл өздігінен артатын құн немесе қосымша құн әкелетін құн.

Сонымен, біріншіден, капитал дегеніміз – зат емес, бірақ заттар арқылы көрініс табатын және сол заттарға ерекше қоғамдық сипат беретін, белгілі бір қоғамдық қатынастар болып табылады.

Екіншіден, барлық элементтері үнемі қозғалыста болатындар ғана капитал бола алады. Ақша үнемі қозғалыста болған жағдайда ғана капиталға айналады.

Үшіншіден, капитал дегеніміз жалдамалы жұмысшы жасаған, өздігінен өсіп, ұлғайып отыратын құн.

Осы аталған үш анықтама капиталдың мәнін толығымен сипаттайды. Құнның арту көзін табу үшін, А – Т – А процесінің заттық элементтерін – ақша мен тауарды қарастырып көрейік. Капиталға айналуға тиісті болған ақша өзінен-өзі қосымша құнның көзі бола алмайды. Ол ақша сатып алу және төлем құралы қызметін атқарады, өзіне сатып алынатын немесе өзі арқылы өтелетін тауарлар бағасын жүзеге асырады. Бірінші А – Т актісінде сатылып алынатын тауардың құны да қосымша құнның жасаушысы бола алмайды, өйткені эквиваленттер айырбасталады. Демек, құнның өзгеруі, оның артуы тауардың тек тұтыну құнынан, оны тұтынудан ғана туады. Капиталист нарықтағы айналыс сферасында тұтыну құны құн жасай алатын, оған қоса, өзінің құнынан артық құн жасай алатын тауарды табады. Мұндай ерекше тауар – адамның еңбекке қабілеттілігі немесе оның жұмыс күші болып табылады.