«Тері, мех, бағалы аң шикізатының технологиясы мен тауартануы»

Аң шаруашылығынан алынатын негізгі және косымша өнімдер. Қазақстан Республнкасы бойынша аң шаруашылығында дайындалатын тері өнімдерінің мөлшері. Елімізде және шет елдерде аң шаруашылығынан алынатын тері өнімдеріне қойылатын талаптар (түсіне, жүн салмағына, тері көлеміне). Аң шаруашылығы тапсыратын тері өнімдерінің сапасы. Селекция - асылдандыру жұмысы, тиімді азыктандыру, күтіп-бағу кезінде сою және теріні тазалауда озық технологияны қолдану арқылы тері өнімдерінің сапасын арттыру жолдары. Тері өнімдерінің сапасын арттыруда озық шаруашлықтардың тәжірбиелері.

Аң фермаларын орналастыратын орынға, ауданға қойылантын зоотехниялық және зоогигиеналық талаптар. Аң ферма алқабын ұйымдастыру (өндірісті кұрылыстарды орналастыру). Аңдарға арналған үйшітерге, клеткаларға және торларға (шедтерге) қойылатын талаптар. Аң фермаларының жаңа типті жобалары. Қара күзенге, түлкіге, көгілдір түлкіге, бұлғынға және саз кәмшатына арналған клеткалар. Жоғары сапалы тері алудағы клеткалардың құрылыстарының мағынасы. Фермадағы азықханасы, бағалы тері өңдеу пункті, басқа өндіріс құрлыстары: бригадалық үй, құрал-жабдық, төсеніш сақтайтын қоймалар және басқалар. Фермадағы өндіріс құлысшыларының орналасуы . Фермада және азықханада өртке қарсы және еңбек қорғау жұмыстары, әр түрлі өндіріс бөлшектерін механизациялау және автоматизациялау. Күтіп-бағу технологиясын бұзғанға байланысты клеткада өсірілетін бағалы аңдардың терісінде кездесетін негізгі ақаулар. Осы ақаулардың қысқаша сипаттамалары және алдын алу шаралары.

Терісі бағалы аңдардың, оның ішінде саз камшатының қоректену ерекшеліктері. Терісі бағалы жыртқыш аңдарға белоктың, майдың, углеводтың, минералдық заттардың және витаминдердің қасиеттілігі. Аңдардың алмасу эиергиясына және суға қажеттілін жыртқыш аңдар түріне, маусымға, биологиялық кезеңге, кутіп-бағуына байланысты қоректік заттарға қажеттілігінің өзгеруі. Терісі бағалы жыртқыш аңдарға пайдаланатын азықтар: мал еті, балық еті, сүт, дәнді-дақылдар, шырынды, қосынды азық. Олардың сипаттамасы және қоректендіруге дайындау. Кептірілген мал азқтқтарының маңызы. Мөлшерімен азықтандыру принципі, рацион құру, азықтандырудың қорытындысы. Кейбір азық түрінің терінің сапасына тигізетін әсері.

Қоректік асхана құжаттары. Союға арналған аңдарды қоректендіру. Саз кәмшатын қоректендіру. Клеткада өсірілетін бағалы тері беретін аңдарды сапасыз және дер уақытында азықтандырылмағанда кездесетін негізгі тері ақаулары, олардың қысқаша сипаттамалары жәке алдын алу шаралары.

Аң шаруашылығынан алынатын өнімдердің санын көбейтуде және сапасын жоғарылатуда асылдандыру ісінің маңызы. Аң шаруашылығы асылдандыру ісінің ерекшеліктері. Асылдандыру ісін тиімді жүргізудің қажетті жағдайлары. Сұрыптау және жұп таңдаудың мағынасы. Аң өсрудің тәсілдері. Асылдандыру ісін ұйымдастыру. Асыл тұқымды топта және тауарлы табында асылдандыру ісін жүгізу. Аңдарды бағалау. Бонитировканың мағынасы. Бонитировка кілтінің көрсетіштері, аңның класын анықтау, бонитировканы ұйымдастыру. Жас және ересек аңдарды сұрыптаудың көрсеткіштері. Сұрыптау уақыты. Жаңадан аңның тобын құруда сұрыптаудың маңызы. Түрлі - түсті аңдарды өсірудің ерекшеліктері. Жұп таңдау (шағылыстыру түрлері, туыстас өсіру, жұп таңдау түрлері). Тері өнімінің сапасын жоғарылатуда сұрыптау мен жұп таңдаудың ролі. Түр ара алшақ шағылыстыру. Зоотехникалық есеп. Шаруашылықта және шаруашылық ара көрме ұйымдастыру. Өзық тәжірибе және ғылым жетістіктерін арттыруда көрмелердің маңызы.

Үйшікте өсірілетін аңдардың терілерінде кездесетін негізгі ақаулар, олардың сипаттамалары және болдырмау тәсілдері.

Түлкі өсіретін шаруашылықтардың дамуы, қазіргі жайы мен болашағы, түлкі терісіне қойылатын талап. Аң шаруашылығында түлкілерден алынатын терілердің түстері. Асыл тұқымды аңдарға қойылатын талап. Түлкінің жынысы меп жасына қарай табын тобы. Түлкі өсіру: шағылыстыруға дайындау, шағылыстыру, буаздығы, күшіктеуі, күшіктерін бөлу және оларды өсіру, тұқымға іріктеу, сою. Бонитировкалық кілт арқылы түлкіге қойылатын талап. Сою тәсілі және оны ұйымдастыру. Терінің сапасын жоғарылату үшін жасалатын шаралар. Озық шаруашылықтардың көрсеткіштері.

Көгілдір түсті түлкісін өсірілетін шаруашылықтардың дамуы қазіргі жәйі мен болашағы. Көгілдір түлкісінің тұқымы және терілерінің түстері. Көгілдір түлкісіне және есіруге іріктелген аидарга қойылатын талап. Күміс қара тілкідсн көгілдір түлкісінің өсіру ерекшелігі ( шағылыстыру мерзімі мен тәсілі, көбейуі). Күшіктердің өсіп-жетілуі. Сою тәсілі және оны ұйымдастыру. Терінің сапасын жоғарылату үшін жасалатын зоотехникалық шаралар. Озық шаруашылықтардың көрсеткіштері.

Қара күзен өсіретін шаруашылықтардың дамуы, қазіргі жәйі мен болашағы. Қара күзеннің тұқымдары, топтары және терілерінің түстері. Қара күзен және өсіруге іріктелген аңдарға қойылатын талап. Қара күзен өсіру (шағылыстыруға дайындау, шағылыстыру, буаздығы, күшіктеуі, сүттілік кезең, күшіктерін өсіру). Күзеннің жынысы мен жасына байланысты табында топ кұру ерекшеліктері. Күшіктерінің өсіп жетілуі.

Сою тәсілі және оны ұйымдастыру. Терісінің сапасын жоғарылату үшін жасалатын зоотехникалық шаралар. Озық шаруашылықтардың көрсеткіштері.

Бұлғын өсіретін шаруашылықтардың дамуы, қазіргі жайы мен болашағы. Бұлғынның сипаттамасы. Олардың жынысының кеш жетілуіне және жасына байланысты табында топ құру ерекшеліктері. «Қара бұлғын» тұқымы. Бұлғын терісінің сапасы мен түсінің өзгергіштігі. Аң шаруашылығында өсірілетін бұлғынның терісінің түсіне, сапасына, дене бітіміне қойылатын талаптар. Өсіруге тіркелген аңдарға қойылатын шарт. Бұлғын биологиясының ерекшелікгері (жыныс жетілу уақыты, шығылыстыру мерзімі, буаздық мөлшері). Шағылыстыруды ұйымдастыру, буаздығы, күшіктеуі. Жас күшіктерді өсіру. Сою тәсілі және оны ұйымдастыру. Терінің сапасын жоғарылату үшін зоотехникалық шаралар. Озық шаруашылықтардьың көрсеткіштері.

Саз кәмшатын өсіретін шарашылықтардың даму, қазіргі жайі мен болашағы. Терісінің көлемі, сапасы мен структурсына қойылатын шарттар. Саз кәмшатының терісінің түлеу ерекшеліктері. Бағалы тері алуда күтіп-бағу жолдарының әсері. Саз кәмшатын әр түрлі жолмен күтіп-бағу. Саз кәмшатының биологиялық ерекшеліктері: (жъшысының жетілу жасы, шағлыстыру мерзімі, буаздық мөлшері, күшіктерінің жетілуі). Үйшікте саз кәмшатын өсру (шағылыстыру, буаздығы, сүттілік кезеңі). Жастарының өсіп-жетілуі және сою мерзімі. Сою тәсілі және оны ұйымдастыру. Терінің сапасын жоғарылаіу үшін жасалатын зоотехникалық шаралар. Озық шаруашылықтардың көрсеткіштері.

Фуро, дала күзенімен, оның буданы, олардың сипаттамасы. Күзендердің физиологиясы мен өсіру жолдарының ерекшеліктері. Жанат тәрізді ит (уссуриалық жанат). Оның физиологиясы мен өсіру тәсілдерінің ерекшеліктері. Су камшаты, оның сипаттамасы. Аң шаруашылығыңдағы келешекте өсіруге болатын аңдар: шиншилла, ондатра, суыр т.б.

1. 
   Илина Е.Д., Соболев А.Д. Аң шаруашылыгы. М., Афопромиздат, 1990.
   
2. 
   Бекенов А. т.б. Казақстан сүтқоректілері. Алматы: Ғылым, 1995.
   
3. 
   Әкімбсков Б.Р., Омарқожаұлы Н. Қолда мал өсіру. Алматы: Қайнар, 1995.
   
4. 
   Омаркожаев Н. Дербес шаруашылык малын азықтандыру. Алматы: Қайнар, 1985.