«Тері, мех, бағалы аң шикізатының технологиясы мен тауартануы»

Аңшылық трофейлерін сараптау

Трофейлерді сараптаудың тарихы. Халықаралық көрмелер-троефейлерінің бағалау жүйесінің пайда болу кезеңдері. Жергілікті көрмелерді өткізу. Трофейлерді сараптуды меңгеру. Трофей мен ауланатын жануарлар селекциясы. Аншылық трофейлердің бағалау алғышарттары мен жалпы ережесі. Аңшьшық трофейлердің көрмесін өткізу ережесі. Аңшышылық трофейлерін бағалау бойынша сарапшылар дайындау. Жануарларды аулаудың құқықтық негіздері. Аң аулауға рұқсат беру, жануарлар терілері мен жеке экспонаттарын шетелге өткізуді бір қалыпқа келтіру реті.

2 Трофейлік аңшылык нысаналары-аңдар тіршілігінің ерекшеліктері мен трофенлерді бағалау

Қасқыр - жыртқыштар отрядының өкілі. Қасқырдың түршелері; орталық орыс, сібір, тундра, дала, кавказ, тибет, моңғол, шөл. Ареалдары. Түршелік ерекшеліктері. Қасқыр терісін бағалау, қасқыр бас сүйегін бағалау.

Қоңыр аю. Тіршілігінің ерекшеліктері. Қоңыр аюдың түршелері: уссурий, камчат, Шығыс-Сібір, кавказ, орталық орыс, тянь-шань, сирия. Ареалдары. Түршелік ерекшеліктері. Қоңыр аюдың терісі мен бас сүйегін бағалау.

Қара аю. Тіршілігінің ерекшеліктері, ареалы. Бас сұйегі мен терісін бағалау.

Жолбарыс. Тіршілігінің ерекшеліктері, ареалы. Екі түршесіде: уссурий және тұран Қызыл кітапқа енгізілген. Түршелерінің ерекшеліктері. Жолбарыс терісін бағалау.

Қабылан. Тіршілігінің ерекшелітері. Екі түршесіде: амур және кавказ Қызыл кітапқа енгізілген. Ареалдары. Түршелерінің ерекшеліктері. Терісін бағалау. Барыс (ілбіс). Қызыл кітапқа енгізілген сирек кездесетін түр. Тіршілігінің ерекшеліктері, ареалы. Терісін бағалау.

Сабаншы, шағыл мысығы, қамыс мысығы (тұршелері кавказдық, орта азиялық), амур орман мысығы, шұбар мысық, европа орман мысығы. Тіршілігінің ерекшеліктері. Ареалдары. Қызьш кітапқа негізілген түршелері. Терісін бағалау.

Сілеусін. Тіршілігінің ерекшеліктері. Сілеусінннің түршелері: еуропа, сібір, амур, орта азия, қарпат, кавказ. Ареалдары. Түршелерінің ерекшеліктері. Қызыл кітапқа енгізілген түршелері. Сілеусін терісін бағалау.

Қабан. Тіршілігінің ерекшеліктері. Қабан түршелері: еуропа, сібір, амур, орта азия, қарпат, кавказ. Ареалдары. Түршелерінің ерекшеліктері. Қабан тісін бағалау.

Құдыр. Тіршілігінің ерекшеліктері. Оның түршелері: сібір, қиыр шығыс, сахалин (Қызыл кітапқа енгізілген). Ареалдары. Түршелерінің ерекшеліктері. Бас сұйегін бағалау.

Теңбіл бүғы. Кызыл кітапқа енгізілген түр. Тіршілігінің ерекшеліктері. Ареалдары. Жерсіндіру нысанасы. Теңбіл бұғы мүйізін бағалау.

Бұғы. Тіршілігінің ерекшеліктері. Түршелері: орталық еуропа, кавказ, бұқар бұғысы (Қызыл кітапқа енгізілген), марал, үзбара. Ареалдары. Түршелертінің ерекшеліктері, Орталық еуропа бұғысының, бұқар бұғысының, марал мен үзбара мүйізін бағалау.

Елік. Тіршілігінің ерекшеліктері. Елік мүйіздерінің типтері: еуропалық және сібірлік. Еліктің түршелері: еуропа, сібір, қиыр шығыс, тянь-шань, кавказ. Ареалдары. Түршелерінің ерекшеліктері. Елік мүйізін бағалау.

Солтүстік бүғысы. Тіршілігінің ерекшеліктері. Түршелері: еуропа солтүстік бұғысы, жана жер солтүстік бүғысы {Қызыл кітапқа енгізілген), сібірлік тундра бұғысы, сібірлік орман бұғысы, охоттық солтүстік бұғысы. Ареалдары. Түршелерінің ерекшеліктері. Солтүстік бүғының мүйізін бағалау.

Қодас. Тіршілігінің ерекшеліктері. Еуропа және кавказ түршелері Қызыл кітапқа енгізілген. Ареалдары. Түршелерінің ерекшеліктері. Қодас мүйізін бағалау.

Қарақұйрық, зерен. Қызыл кітапқа енгізілген. Тіршілігінің ерекшеліктері. Ареалдары. Қарақұйрық пен зерен мүйіздерін бағалау.

Бөкен (киік). Тіршілігінің ерекшеліктері. Кәсіптік түр. Киік мұйізінін медициналық бағалылығы. Ареалы және оның өзгеруі. Киік санының динамикасы. Мүйізін бағалау.

Қарамүйізді ешкі. Қызыл кітапқа енгізілген. Тіршілігінің ерекшеліктері. Ареалы. Қара муйзді ешкінің мүйізін бағалау.

Таукиік. Тіршілігінің ерекшеліктері. Оның түршелері: қарпат, кавказ. Ареалдары. Түршелерінің ерекшеліктері.Таукиік мүйізін бағалау.

Сақалды теке. Тіршілігінің ерекшеліктері. Түршелері: кавказ және копетдаг. Екеуі де Қызыл кітапқа енгізілген. Ареалдары. Түршелерінің ерекшеліктері. Мүйізін бағалау.

Таутеке. Тіршілігінің ерекшеліктері. Түршелері: орта азия, алтай, Ареалдары. Түршелерінің ерекшеліктері. Мүйізін бағалау.

Кубан күдірі. Тіршілігінің ерекшеліктері. Олардың мүйіздерін бағалау.

Иірмүйіз ешкі. Қызыл кітапқа енгізілген. Тіршілігінің ерекшеліктері. Ареалдары. Оның мүйізін бағалау.

Арқар. Оның түршелері: қаратау, қызылқүм, тянь-шань, қазақстан, жоңғар, памир, алтай. Муфлондар - азиалық және еуропалық. Уриал. Уриал түршелері: үстірттік және түркмендік. Түршелерінің ерекшеліктері. Қызыл кітапқа енгізілген түршелері. Ареалдары. Мүйіз типтері: гомонимді, гетеронимді, первертирленген. Мүйіздерді бағалау.

Сабау қойы. Тіршілігінің ерекшеліктері. Сабау қойының түршелері: камчат, коряк, жугджур, якут, путоран. Кызыл кітапқа, енгізілген түршелері. Ареалдары. Түршелерінің ерекшеліктері. Сабау қойы мүйізін бағалау.

Аңды атып алынған жерде сойғаннан кейінгі өңдеу технологиясы. Әр түрлі трофей шикізат түрлерін тасымалдау ерекшеліктері. Теріні сылып алу тәсілдері. Теріні алғашқы өңдеу. Теріні тазалау және майдан арылту технологиясы. Қажетті құрал-жабдықтар. Терілерді консервілеу: қысқа және ұзақ уақыт сақтауға арналған. Бас сүйекті қайнату. Мүйізі бар бас сүйекті қайнату ерекшеліктері. Бас сүйекті арамен кесу. Бас сүйекті майдан арылту және агарту тәсілдері. Қабанның сойдақ тістерін өңдеу. Таксидермиялық зертхана құрал-жабдықтары. Гигиеналық - талаптар. Қажетті жабдықтар. Аңшылық трофейлерін жақсарту (монтаждау). Пішінге келтіру талаптары кешені. Мүйіз жақсарту. Қабанның сойдақ тістерін жақсарту. Жыртқыштар бас сүйегін жақсарту. Жануарлар терісінен кілем дайындау. Трофейге істеуге болатын жеңіл әрлеме жұмыстар.

Аңшылық трофейлерін дайындау үшін аң терілерін өңдеу. Өңдеуге дайындау. Тері ұлпасынан консервілеуіштерді, ласты, сулануды жойып кетіру.

Жуу - жібіту. Оның мақсаты мен технологиясы. Қажетті химиялық заттар. Құралдар. Сапасын бағалау. Шелдеу. Технологиясы. Құралдар.

Тері өндеу. Өңдеу міндеттері тері ұлпасының құрылымын өзгерту, оны жұмсарту және төзімділігін арттыру.

Пикелдеу. Өңдеудің басты операциясы. Химиялық затгар. Пикелдеудің әртүрлі тәсілдері. Технолоиясы. Сапасын бағалау.

Теріні жаю. Операция мақсаты және оның технологиясы.

Сүргілеу. Мақсаты - тері ұлпасынан артық қалықдықтан арылту.

Илеу-бейтараптау. Операция мақсаты және оның технологиясы. Илеу тәсілдері. Химиялық препараттар. Сапасын бағалау.

Майлау. Операция мақсаты және оның технологиясы. Майлаудың әртүрлі тәсілдері. Ерітіңділер рецепті. Мүмкін болатын кемшіліктер.

Кептіру. Температуралық ылғалдылық режим талаптары. Технологиясы.

Өндеу жұмыстары. Дөңгелету. К,ұрал-жабдықтардың техникалық сипаттамасы. Химиялық заттар. Ерітінділер варианттары.

Уыту. Өндірісте және үй жағдайында істелінетін операцияларға арналған қажетті құрал жабдықтар.

Тегістеу. Ірі және қалың терілерге арналған қажетті операциялар. Құралдар мен технологиясы.

Тарау. Машинамен және қолмен тарау. Операция технологиясы мен құрал жабдықтары. Тері өндеудің халықтық әдістері. Химиялық заттар. Технологиялық құрал жабдықтар. Құс терісін өңдеу.

Тазалау. Бас сүйекті тазалау және қуыстарын антисептик заттармен толтыру, қанаттарын, аяқтарын, пегастиль бөлімін тазалау. Кіші, орташа және ірі құстармен жұмыс істегеңдегі операциялардың технологиялық ерекшеліктері.

Шелдеу. Аспаптар мен құралдар. Технологиясы.

Майсыздандыру. Материалдар, химиялық заттар. Құралдарға техникалық талаптар, технологиясы.

Жуу. Пайдаланатын химиялық заттар.

Пикелдеу. Әр түрлі техиологиялары. Сапасын бақылау.

Илеу. Тәсілдері. Химиялық заттар. Технологиясы. Уландыру. Құралдар мен аспаптар. Химиялық заттар. Ерітінділер рецеті

Умен жұмыс істегендегі қауыпсіздік техникасы.

Тұлыптарды дайындау тәсілдеріне конструкциялық технологиялық шолу. Материалдар мен құралдар. Фотосуреттермен, өлшеу картасымен, нобайлармен жұмыс.

Жұмсақ тығындау тәсілі. Бас сүйек, аяқтарымен қанаттардың қаңқалық негізін дайындау. Жинау және орнату. Басын, мойнын моделдеу тігу. Аяқтарын және денесін моделдеу. Жеткізу. Бурау тәсілі. Бас сұйегін дайындау. Аяқтарымен басын дене қалқасына орнату. Формасын әрлеу, орнақты орнына орнату, терісін қаптау, бандаж салу. Кептіру. Жеткізу жұмыстары.

Мүйсіндік тәсіл. Жұмыс сызбасының және эскиз моделдерін дайындау. Пластилин моделін айындау. Қалкасын дайындал балшықтан дене бітімін жапсырып шығару. Гипстік формалау. Қағаз қысындысы. Қағаз бітімін жинау, орнату. Стеллажға тері қаптау. Кептіру. Жеткізу жұмыстары.

Әр түрлі жануарлардың тулып иммитацияларын жасау. Аспаптар, сайман - құрау, материаларға қоятын талаптар. Жасанды шеміршек, тіс, көз мүйіз дайындау технологиясы. Бас тулыптарды декоративті медальондарды, тулыптарды барельефті пейзаждарда дайындау.

Ұсынылатын әдебиеттер тізімі

1 Фандеев А.А.,Никольская В.П. Охотничьие-промысловые звери и трофей. М: Россельхозиздат, 1983.

2 Заславский М.А. Новый метод изготовлеиие чучел животных. Л: Наука,197І.

3 Роскопф М.Охотничьн трофеи и изделия. М.: Лесная промышленность,1984.

4 Давлетов З.Х. и др, Первичная обработка, выделка, качество зимних видов промысловой пушнины. Киров,1992.

5 Герцег А.Б. Охога в иллюстрациях. Братислова: Природа,1983.