The kazakh academy of sports and tourism кәсіби спорт және жекпе-жек факультеті
-6 дәріс ЖАСӨСПІРІМ БАЛУАНДАРДЫ ОҚЫТУ-ЖАТТЫҚТЫРУ ӘДІСТЕРІ
жүктеу/скачать 229,83 Kb.
|
umkd zhas erekshelik
| 4-6 дәріс
ЖАСӨСПІРІМ БАЛУАНДАРДЫ ОҚЫТУ-ЖАТТЫҚТЫРУ ӘДІСТЕРІ Жасөспірімдерді жаттықтыру және оқыту бекітілген бағдарламаларға сәйкес жүзеге асырылады (балалар мен жасөспірімдер спорт мектептеріне арналған бағдарламалар). Бағдарламалардың материалы өте ауқымды және қиын. Көбіне жасөспірімдерге бағдарламаны игеру ересектерге қарағанда ұзақ уақытты қажет етеді. Бағдарламаны сәтті игеру үшін сабақтар әрдайым тәрбиелік тұрғыда өткізілуі керек. Жасөспірімдер білімдердің, дағдылардың және қабілеттердің саналы түрде жинақталуы, мінез-құлық, жұмыс және команда туралы көзқарастар қалыптасады. Жасөспірім балуынның әрі қарайғы қызметі тәрбиелік жұмыстардың жүзеге асырылуына байланысты болады. Жасөспірім балуандарға мақсаттар мен міндеттерді, оларды шешудің жолдары мен тәсілдерін түсінуге, жетістіктер мен кемшіліктерді талдауға үйрету қажет. Болашақ мақсаттармен қатар, жедел міндеттерді анықтау маңызды, мысалы, белгілі бір әдістің орындау техникасын игеру, серіктеске көбірек әдістер орындау және т.б. Болашақ мақсат қаншалықты қызықты болмасын, мысалы, чемпион болу, бірақ егер жасөспірім балуан өз жұмысының нәтижесін көрмесе, ол белгілі бір қиындықтарға кезігіп, болашақ мақсатына біртіндеп суый бастайды. Жедел тапсырма қою, мысалы, қандай да бір әдістің техникасын игеру, жаттықтырушы оның не үшін қажет екенін түсіндіруі қажет. Белгілі бір уақыт аралығында, жасөспірім осы әдістің орындалу техникасын меңгерген кезде, ол қанағаттануға ие болады, бұл әрі қарай күреспен шұғылдануға ынталандырады. Алдыңғы нәтижемен салыстыру мұнда үлкен мәнге ие: «Бұрын әдісті орындай алмайтын едім - мен қазір оңай орындадым», «Бұрын үш рет тартылушы едің - қазір бес, жақсы!» және т.б. Оқу процесіне жағымды әсер ететін міндеттердің дәйекті тұжырымдалуы. Жасөспірімдер ересек адамдарға қарағанда көбінесе өздерінің жетістіктерін және әсіресе сәтсіздіктерін ауыр сезінеді. Сондықтан оларды өз әрекеттерін дұрыс бағалауға үйрету өте маңызды. Мұны әр жаттығуда орындау керек. Сонымен, тактикалық дайындықты жетілдірген кезде жасөспірім қателік жібереді: қарсыласқа сенімсіз қауіп төндіру және нәтижеге жетпеу. Егер жасөспірім сәтсіздіктің себебін анықтай алмаса, онда жаттықтырушы оны дұрыс жауапқа бағыттауы керек, мысалы, ұқсас әрекетті басқа техникада көрсетуі керек. Жарыста жеңіліс табуы жасөспірідерді ауыр мазалайды. Сондықтан жаттықтырушы оларға жеңілістің себептерін ашуға көмектесіп, болашақта жеңіске жету үшін алдағы жаттығуларда не істеу керектігін көрсетуі керек. Осылайша, жасөспірім біртіндеп әрекеттері мен іс-әрекеттерін талдауға үйренеді. Жасөспірімдердің жас ерекшеліктерін біле отырып, жаттықтырушы көрнекілік оқытуды көбірек қолдануы керек. Материалды егжей-тегжейлі ауызша ұсынудан гөрі, жасөспірімдер, әсіресе кіші жастағы жасөспірімдер, әдісті көрнекі түсіндірген кезде жақсы қабылдайды. Техникалық әрекеттерді үлгілі түрде көрсету керек, олардың негізгі бөлшектерін бейнелі түрде түсіндіру қажет. Әйтпесе, жасөспірімдер дұрыс емес қимылдарды үйреніп, дұрыс емес дағдыларды дамытады. Жаттықтырушы оқу материалының оқушылардың физикалық қабілеттеріне сәйкес келуін қамтамасыз етуі керек. Егер оқу материалы айтарлықтай физикалық күш жұмсауды қажет етсе және оқушылар бұған дайын болмаса, онда оны үйретуді кейінге қалдырылуы керек. (Мысалы: кеудеден асыра лақтыру және аяқтан орап шыйыра лақтыру сиақты әдістерді). Басқа жағдайда, жасөспірім балуан айтарлықтай физикалық күшті қажет етпейтін күрделі емес әдістерді игере алады, мысалы; жамбастан асыра лақтыру сиақты. Бұл әдістердің орындалу техниканысын жаттығудың бірінші айында үйретуге болады. Жасөспірім балуандапрға жаттығуларын ескере отырып, жарыстарға қатысуға мүмкіндік беру абзал. Жасөспірім балуандарға күресті үйрету жүйелі және дәйекті түрде болу қазжет. Оқушылар жаттығуларда үнемі қатысуы керек. Бұл, ең алдымен, шартты қатынастарды қалыптастыру үшін қажет. Қайталау кезінде бұрын зерттелген материалдың көшірмесінің дәлдігіне назар аудару керек және көрсетілген кемшіліктерді уақытында түзету қажет. Жаттығуға жақсы қатысу оқушылардың денсаулығына зиян келтірместен күрес тәсілдерін игеруге ықпал етеді, жаттықтырушы оқушылардың денсаулық жағдайын мұқият қадағалап отыру керек. Жасөспірімдерге өте маңызды болып табылатын жан-жақты дене қасиеттерінің дайындығы. Оған мыналар кіреді: дұрыс дене бітімін қалыптастыру, жан-жақты физикалық даму, қозғалыс дағдыларын қалыптастыру, техникалық әрекеттерді игеру үшін физикалық сапаларды дамыту, дамымаған қасиеттерді жетілдіру. Осы міндеттердің барлығын денсаулықты жақсарту жағдайында орындау қажет. 12-14 жаста жылдамдық, ептілік, икемділік дамуға жақсы, ал 15-16 жаста – күшті дамытуға оңтайлы болатыны белгілі. Осы кезеңде жасөспірімдер жылдамдықты күшейту жаттығуларын орындай алады. 16-18 жаста айтарлықтай күш пен жылдамдықты қажет ететін жаттығулар жеңіл үйретіледі, төзімділікті дамыту үшін алғышарттар жасалады. Бұл ұсыныстар жас балуандардың жаттығу кезінде ескерілуі қажет. Жасөспірімдер қысқа мерзімді, тіпті қарқынды жүктемелерді оңай орындай алсада, ал ұзақ уқыт жүктемелерінің орындалуы қиынырақ болып көрінсе де, әртүрлі физикалық қасиеттерді дамытуға арналған жаттығулардың ауырлығы әр түрлі болады. Сонымен, егер жасөспірімдер тобында жылдамдық қасиетін дамыту оңай болса, онда төзімділікке қарағанда жылдамдық қасиетіндамытуға көбірек көңіл бөлу керек. Төзімділікі дамыта отырып, жүктемені біртіндеп ұлғайта отыру қажет, жыл соңына дейін жасөспірімдер жаттығу жекпе-жегін орта есеппен 6 минут жүргізе алуы тиіс. 3 минут күрес 1 минут үзіліс 3 минут күрес. Егде жастағы жасөспірімдер тобында осы қасиеттер басқаша дамиды. Жылдамдықты сақтауға және одан әрі дамытуға күніл бөлінеді. Арнайы төзімділікті жасөспірім балуан жарыс ережелеріне сәйкес етіп жекпе-жек кездесулерін жасалады, яғни әрқайсысы 6 минуттан 2 күрестік кездесу өткізу. 3 минут күрес 1 минут үзіліспен кейін 3 минут күрес. Жасөспірімдер төзімділік қасиетін дамыту басқа дене қасиеттердің дамуымен қатар жүргізілуі керек екендігін айта кету керек. «Жасөспірімдер түзімділік қасиетін дамыту жаттығуларын ұзақ және бір жақты орындаған кезде жасөспірімдердің жоғары жылдамдықты жүктемелерге жақсы бейімділігі төмендейді». Жылдамдық пен ептілікті дамыту үшін жаттығу сабақғында тиісті жаттығуларды қолдану керек, өйткені бұл қасиеттер тез жоғалуы мүмкін, ал оны дамыту әлдеқайда қиын. Жасөспірімдерде және кіші жастағы балаларда жылдамдық пен ептілік қасиеттерін айтарлықтай ауыр жүктемелерді қолданып орындамау керек. Жасөспірім кезеңіндегі күш-жігерді дамыту негізінен жылдамдықты-күшті жаттығулар арқылы жүзеге асырылуы керек: Күшті дамыту және ауыр салмақпен жаттығуларды орындау жылдамдық қасиетін жоғалтуға әкелуі мүмкін. 12-15 жас аралығындағы жасөспірімдерге күш қасиетін дамыту спортшының өз салмағымен, гантельдермен, салмақты доптармен, гимнастикалық таяқшалармен, серігімен, гимнастикалық снарядттар арқылы жүзеге асырылуы қажет. 16-18 жас аралығындағы жасөспірімдерге күш қасиетін дамыту жаттығулары снарядтың салмағын жоғарылату, бастапқы позицияны өзгерту, жаттығуларды орындау уақытын ұлғайту, жаттығулар арасындағы демалысты азайту және т.б. әдістер арқылы орындалады.Жүктеме ретінде әр түрлі салмақтық штангалар, гірлер, әртүрлі салмақ дәрежесінднгі серіктестерді қолдануға болады. Жасөспірімдер мен кіші жастағы жасөспірімдердегі төзімділікті ерекше мұқият дамыту қажет - кіші дозаларда (серияларда) орташа кернеумен жаттығулар немесе арасында демалыстары бар күрестік кездесулер көмегімен. Бірте-бірте, жүктемеге бейімделу кезінде демалыс уақыты қысқарады (мысалы, түрегеліп күрескен кезде 2 + 2 демалыс уақыты 3 беріледі, біртіндеп ол 1 минутқа дейін қысқарады). Ұқсас тапсырманы төрт тағандап күрескен кезде қолдануға болады. Содан кейін жаттығу уақытын 3 + 3 мин дейін арттырыңыз 1 мин үзіліспен, және сіз күрестің қарқынын арттыра аласыз. Егер оқушылар жүктемені орындауы оңай болса, тапсырма бойынша қосымша күрестік кездесу өткізу ұсынылады. 17-18 жас аралығындағы жасөспірімдерге жарыстқа дайындық кезінде бір жаттығу кезінде 2 күрестік кездесу өткізілуі қажет (мысалы, бірінші 3 + 3 минут, 1 минуттық үзіліспен, 15 минут демалыстан кейін екінші күрестік кездесу өткізіледі, жаттықтырушы балуандардың жағдайына байланысты уақыты анықталады). Әр түрлі жағдайдағы күрес төзімділікті дамыту үшін өте маңызды: шектеулі жерде, бір жақты кедергісі бар, қарсыластың ұстауынан, партерден қарсылатың үстіне шығу және т.б. Осындай тапсырмалар жасөспірімнің күрестегі кез-келген құрылған позициялардан шығудың жолын табуға үйретеді. Буындардың иілгіштігі мен қозғалғыштығының дамуына үлкен назар аудару қажет. 13 жастан бастап буындардағы қозғалғыштық көрсеткіштерінің жаңа жоғарылауы басталады, 15 жасында ол өзінің ең үлкен мәніне жетеді. 16-17 жаста буындардағы қозғалғыштық көрсеткіштері төмендейді. Сондықтан, ересек жасөспірімдерде ұстаз буындардағы иілгіштігі мен қозғалғыштығына арналған жаттығуларға назарын әлсіретпеуі керек. 12-15 жас аралығындағы жастардың буындарындағы иілгіштік пен қозғалғыштықты спорттық құрылғыларсыз жаттығулар, белсенді-пассивті сипаттағы жаттығулар және кішігірім салмағы бар жаттығулар арқылы (гимнастикалық таяқ, толтырылған доп, гантель және т.б.) дамыту керек. Үлкен жастар тобына өту кезінде жүктеме біртіндеп арта түседі. Буындардағы иілгіштігі мен қозғалғыштығын дамыту үшін салмақпен жаттығулар, штангалар мен серіктерді қолдануға болады. Әр түрлі жаттығуларда екі жақты уйренуді қажеттілігін атап өту керек. Жасөспірімдер үйлесімді дене қасиетінің дамуы үшін дененің сол және оң жағына арналған жаттығулар қолдану керек; оңға және солға бұрылу; серіктестің оң және сол жағында. Осылайша, жасөспірім кезеңінде дене қасиеттерді дамыту үшін жан-жақты дене шынықтыруды қамтамасыз ету үшін көптеген құралдар қолданылады. Жаттығуларда, ересектерге қарағанда жасөспірімдер дұрыс дене қалпын қалыптастыру үшін ашық ойындар, эстафеталық жарыстар және күрестің қарапайым формалары қолданылады. Жасөспірімдермен жұмыс жүргізу кезінде алдымен бұл жаттығулар аз мөлшерде қолданылады: жаттығу кезінде бірнеше рет демалу үшін қысқа үзілістермен. Жүктемелерге бейімделген сайын олардың саны көбейіп, олардың арасындағы демалыс азаяды. Дене қасиеттерін дамытумен қатар, жаттықтырушы ерік-жігерлігінде жүйелі түрде тәрбиелеуі керек: батылдық, шыдамдылық, сенімділік, бастама, табандылық және т.б. Еріктік қасиеттер белгілі бір қиындықтарды жеңу барысында көрінеді. Мұндай қиындықтарға снарядтың ауыр салмағы, күшті қарсылас, көпірден шыққан кездегі ауырсыну, ерекше жағдайдан немесе қарсыластың қиын ұстаынан құтылу, жарыстардағы күтпеген жағдайлар және тағы басқалар жатады. Қиындықтарды жүйелі түрде жеңу ерік-жігерді тәрбиелеуге негіз болады. Күрделі әдістер мен жаттығуларды орындау кезінде жаттықтырушы көмек немесе сақтандыру жасауы тиіс және сол арқылы спортшының бойында өзіне деген сенімділікті дамытады, бұл ерік-жігердің дамуына ықпал етеді. Жаттықтырушының негізгі міндеттерінің бірі – орындауға оңай болатын жаттығуларды таңдау. Ерік-жігерді тәрбиелеудегі тағы бір міндет - спортшының өз-өзіне бұйрық беруге үйрету және олардың орындалуын бақылау. Өзіне бұйрық беру мүмкін, бірақ оларды жүзеге асыру үшін көп күш салмауы керек. Ерік-жігерді тәрбиелеудегі бірінші талап - бұл жеке ұйымдастырушылық, тәртіпті сақтауға деген ұмтылыс. Жасөспірімнің тұрақсыз назары кезіндегі бұл өте маңызды. Жасөспірімдерді күреспен машықтандыру жаттығулардан басталады (күресуге, қарсылықты жеңуге, тұрақтылыққа, ерікті көріністерге және т.б.); немесе күресте қолданылатын жаттығулармен (көпірді нығайту, сақтандыру және өзін-өзі сақтандыру); немесе күрес техниканысын игеруге қажетті жаттығумен (бұлшықет тобын үйлестіру және дамыту үшін). Барлық осы жаттығулар алдымен басым орынға ие болуы керек. Олар кейінгі жаттығу кезеңдерінде маңыздылығын жоғалтпайды, бірақ олардың ауырлық күші азая түсуде. Арнайы жаттығулармен қатар спортшыларға күрес техникасын үйретеді: спортшының негізгі тұрысы, қозғалыстар, қарсыласты ұстау және қарсыластың ұстауын босату деген сияқты. Әдістерді үрену партерден басталуы қажет. Жасөспірімдер үшін бұл өте маңызды, партердегі әдістер тік тұрып орындалатын әдістерден қарағанда оңай орындалады(құлау биіктігі төмен, демек жағымсыз сезімдер аз). Сонымен қатар, күрделі және қиын техникалық әдістерді орындау үшін қажетті дене күш қасиеттерін жетілдіреді. Күрес әдістерінің орындау, үйрену ерекшелігі - жасөспірім балуандарға арнайы жаттығулар орындаған кезде, әдістердің бөліктерін, әсіресе өзара қосақарсыласу кезінде әдістерді орындауға көбірек уақыт қажет. Күрестегі орындалуы қиын әдістерді сақтықпен орындау үшін маникен қолданған абзал. Әдістерді орындауға арналған маникендердің ендері:
жүктеу/скачать 229,83 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|