Тілтаным языкознание
жүктеу/скачать 1,33 Mb. Pdf көрінісі
|
ТІЛТАНЫМ-2017-3
| Бipiккeн зат есімдердің аудармадағы ерекшелігі немесе бipiккeн зат есімдерді
аудармадан тыс қалдыру Бipiккeн зат есімнің аудару барысында түciріліп тасталуы деп, аудармада мағы- насы жағынан аса маңызды емес немесе контексте оңай қалпына келтірілетін, семантикалық жағынан басы артық сөздерді аударма тілінде беруден бас тарту деп түсінеміз. Аудару кезінде түсіріліп тасталынатын түпнұсқа бipлігі әдетте ақпарат беру экспрессия туғызу жүгі жеңіл функционалды қызметі қосалқы элементтер болып келеді. Аудару барысында түрік тіліндегі жай сөздің аудармада неміс тілінде бipiккeн зат eciм болуымен ерекшеленеді [6]. Сөз мағынасын нақтылау және жалпылау тәсілі Сөз мағынасын нақтылау түпнұсқадағы сөздің сөздіктегі сәйкестігі болмаған жағдайда, сондай-ақ қолданған тілдік бірлік жалпы атау, жергілікті тіл ерекшелігі болған жағдайда игерілетін амал [7]. Сөз таңдау тәсілі тектік атауды түрлі атаумен, мағынасы көмескі сөзді неміс тілінің айналымында бар балама нормасымен алмастыру арқылы жүзеге асыры- лады. А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының «Тілтаным» журналы. 2017. №3 64 Әртүрлі халықтардың айнала қоршаған ортаны танып-біліп, заттарды, нәрселерді, ұғымдарды және құбылыстарды түр-текке ажыратып атауында айыр- машылықтың болуы – заңды құбылыс. Түртек ұғымдарының әр халықтың өз ұғымына сай қалыптасқан аударма процесінде берілуі лингвоэтикалық құзыреті деңгейіне байланысты түпнұсқадағы түрлік атауымен алмастырылуы[8]. Аударма түрлеріне келтірілген барлық мысалдар схема түрінде көрсетілген. Қорыта айтқанда, әр адамның азаматтық қасиеті – өз халқын, өзінің атамекенін қалай сүюімен, өз ана тілін қалай білуімен өлшенбек. Әркімнің тілге деген құрметін өз анасына, өз ұлтына, өз Отанына деген құрметінен білуге болады . Түрік тіліндегі біріккен зат есімдер сөзжасам құрылымы жүйесіндегі айырмашылықтарымен түciндipiлeдi және түрік тілінде көбінесе аффиксоидтар арқылы беріледі. Ал неміс тіліндегі біріккен зат есімдердің сөзжасамдық тұлғасы, яғни біріккен зат есімдер- дің ауқымды пайдалануында, көбінесе біріккен зат есім болып келіуімен және біріккен сөз семантикасында сақталуымен ерекшеленеді [9]. Неміс тіліндегі біріккен зат есімдердің өнімдік дәрежесі түрік тіліндегі біріккен зат есімдердің өнімділік дәрежесіне қарағанда әлдеқайда жоғары [10]. Біріккен сөздерді типлогиялық тұрғыдан салғастыра талдау түрік және неміс халықтарының әлемдік тілдік бейнесін анықтады, сол арқылы бүгінгі адамзат қо- ғамындағы ең өзекті мәселе болып табылады[11]. Елімізде аймақтық интеграция- лық процестерді дамытудағы екі ел арасындағы аударманың рөлі халықаралық қатынастар жүйесінде маңызды орын алмақ. Нeміс тілі Түрік тілі Бірікен сөздердің ұқсастықтары 1 схема Tүрік тіліндегі біріккен сөздердің аудармада берілу жолдары Сөзбе-сөз аудару тәсілі Транслитера- ция Түсіндірме түріндегі аударма тәсілі Аудармадағы ерекшелігі немесе біріккен сөздерді аудармадан тыс қалдыру Сөз мағынасын нақтылау және жалпылау А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының «Тілтаным» журналы. 2017. №3 65 Бұл тәсіл жалпы сөзбе сөз аударуда сөздердің мағынасын, құрылымын, грамматика- лық формасын толығымен сақтап қалады. Мысалы: Doğumgünü - Geburtsag Dudakboyası Lippenstiff Ortaokul Mittellschule Бұл сөздердің айтылуы мен жазылуында бірдей мағынада беріледі. Сондай-ақ халықаралық сөздердің аттары; Мысалы: Sinus - sinus Santigramm -Zentigramm Radyo - Radio Semaver - Samowar Studio - Studio Videotyp - vid- eoband Бұл аудару тәсіл ұғымдық көлемі жағынан сәйкес келмейтін сөздер тобы, баламасыз лексиканы аудару тәсілі ретінде, түп- нұсқа тіліндегі бірліктің мағынасының синтаксистік құрылымдар арқылы берілуінде Мысалы: 1. Pehlivan — giireş у арап кişi Ringkǎmpfer — das ist ein kraftiger Mensch, der am Ring Wettkampft 2. Marsandiz - yalnız esya taşıyan tren katori yük treni, hamal katan Giiterzug - das ist ein Zag für die Lieferung der Giiter оder War en. 3. Seccade - iistiinde namaz kılan bez Gebetsteppich - das ist ein tep- pich fur Moslemsgebet 4. Misafirperver - mis- afirsever konuk sever Gastfreundliche der Gastfreun- dliche Fran die Besuch enfangen liebt. Бұл тәсіл аудару барысында түрік тіліндегі жай сөздердің аудармада неміс тілінде біріккен зат есім болып беріледі. Мысалы: fecir — Morgendam- merung Adet — Stükzahl Akibet — End- ergebnis Akis — Wider- schein Akrep — Stun- denzeiger Diet— Werkzeug Ariza — Zwischenfall Бұл тәсіл тектік атауды түрлік атаумен, мағынасы көмескі сөзді неміс тілінің айналымында бар балама нормасымен алмастыру арқылы жүзеге асырылады Мысалы: Esas — Funda- ment n; Basis f, Grundlage; Hauptsache f Fırın Buckofen, Buckerei Gerçeklik - Nah- rheit, f, Relitat f Hava - Luft f, Wetter n, Atmosphare f, Lust f, Neigungf Никит- Gewalt f, Urteil n, Bestimmungf; Wirkung Ihtiyaç — Bedurffnis n, Bedarf m Hikaye, öykü -Novelle ӘДЕБИЕТ 1. Türkçe yayınları. – Istanbul, 2004. – Р. 16. 2. Türkçe Dil kurumu Imla kılavuzu. –Ankara, 2004. – Р. 49. 3. Архипов Ф.А. Самоучитель перевод с немецкого языка на русский. –М., 1991. – С. 56-62. 4. Айнабекова Т.А. Неміс тіліндегі біріккен зат есімдердің және олардың қазақ тіліндегі баламасы: филол. ғылым. канд. дисс. – Алматы, 2004. – С. 75-79. 5. Жеребцова Е.А. Особенности функционирования немецких сложных существительных и их влияние на процесс перевода: дисс. канд. филол. наук. М., 1997. – С. 106-111. 6. Блакар Р. Язык как инструмент социальной власти // Язык и моделирование социального взаимодействия. Благовещенск: Благовещенский гуманитарный фонд им. И.А. Бодуэна де Куртенэ, 1998. – С. 88-125. 7. Болинджер Д. Истина – проблема лингвистическая // Язык и моделирование социального взаимодействия. – Благовещенск: Благовещенский гуманитарный А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының «Тілтаным» журналы. 2017. №3 66 фонд им. И.А. Бодуэна де Куртенэ, 1998. – С. 23-44. 8. Булыгина Т.В., Шмелев А.Д. Языковая концептуализация мира (на материале русской грамматики). – М.: Школа «Языки славянской культуры», 1997. – 576 с. 9. Вайнрих Х. Лингвистика лжи // Язык и моделирование социального взаимо- действия. – Благовещенск: Благовещенский гуманитарный фонд им. И.А. Бодуэна де Куртенэ, 1998. – С. 44-88. 10. Добросклонская Т.Г. Вопросы изучения медиатекстов. – М.: Едиториал УРСС, 2000. – 288 с. 11. Желтухина М.Р. Тропологическая суггестивность масс-медиального дискур-са: о проблеме речевого воздействия тропов в языке СМИ: Монография. – М.: Ин -тут языкознания РАН; – Волгоград: Изд-во ВФ МУПК, 2003. – 656 с. 12. Лакофф Дж., Джонсон М. Метафоры, которыми мы живем // Язык и моделирование социального взаимодействия. Благовещенск: Благовещенский гуманитарный фонд им. И.А. Бодуэна де Куртенэ, 1998. – С. 126-173. Материял редакцияға 24.08.2017 жылы түсті. А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының «Тілтаным» журналы. 2017. №3 |