Timur Bektur : «Біздің замандастардың арасында за- манауи кітап жазуды бірінші боп қолға алдың, енді заманауи баспа ісін де қолға алып жатырсың. Алла Тағала берекетін берсін!» Shynggys Mukan
жүктеу/скачать 1,49 Mb. Pdf көрінісі
|
| Бесінші тарау
Малдың көп болғаны сонша, оны Қытай, Ресей, Хиуа, Бұхара, Қоқан мемлекеттеріне сатып отырған. Қытай- да жылқы өсірілген деген дерек жоқ. Олар қойды да өсірмеді, өйткені олардың жері мал шаруашылығына қолайсыз. Есесіне, қазақтар жібек құртын өсірмеді. «Қазақтар артта қалған ел болған, олар тек мал өсірумен шектелді» деген жалған мәлімет ешқандай да қисынға сыймайды. Әрбір халық географиялық, кли- мат және басқа да факторларға сәйкес келетін кәсіп- пен айналысқан. Бұл – экономиканың заңдылығы. Яғни, біріншіден, қазақ қонақжайлылығы эконо- микалық фактор болып табылатын малдың молшы- лығының арқасында қалыптасты. Екіншіден, қонақжайлылықтың қалыптасуының құқықтық жақтары да болды. Әлкей Марғұлан қазақ мемлекеттілігі көне, ол Алаш мемлекетінен бастау алатынын жазған. Мемлекет жайлы жазбаша дереккөздер жоқ, бұл жайлы тек ауызша ескертпе- лер бар. Біздің халқымыздың тарихи санасы өте жоғары дамыған. Сол кезеңдерден «алаш алаш болғалы, Алаша хан болғалы», «атамыз – алаш, керегеміз – ағаш» және т.б. сөздер қалған. Халық са- насында мұндай сөздер жайдан-жай сақталмайды. Оқиғаларды есінде жақсы сақтау үшін халық оларға миф элементтерін үстейді. Кейіп, бет-бейнелерінің арқасында олар есте жақсы сақталады. Егерде ол көрнекті батыр болды десе, оны есінде жақсы сақтамайды. Оны мифке айналдыра бастайды. Мәселен, ол найзасын түйреген жерден бұлақ пайда болды деп айтады. Алаш деген халықтың болғандығы жайлы аңыз бар. Біз әлі күнге дейін «алты алаштың ағасымыз, Қазақбайдың баласы- Оқырманды қалыптастыру [ 133 ] мыз» деп айтамыз. Бұл сөз кеше ғана пайда болған жоқ, біздің үлкен бабамыз Алаш болған. Ол ғасыр- лар бойында сақталған тамаша заңдарды шы- ғарып кеткен. Бес ұлы болса, мұрасын алтыға бөліп қалдырған. Алтыншы бөлігі – қонақтардың сыбағасы. Ал егер біреуге қонақжайлылық көрсетілмесе, онда ол биге барып шағымданған. Би қонақты күтпе- ген үй иесіне жаза тағайындаған. Орыс зерттеуші- лері бізге алғаш келгенде: «Кез келген адам қалта- сында бір тиыны болмаса да қазақ даласында шексіз саяхаттап жүре бере алады» деп жазған. Басқа халық- тарда қонақ пұл төлеу керек болған. Біз отарға айналғанда, бұл заң күшін жоя бастады. Қазір қонақжайлылық заңмен қорғалмайды, қонақты қабылдасақ та, қабылдамасақ та, өз еркімізде жә- не ол үшін бізді жазаламайды. Сол себепті қазақ қонақжайлылығының қазіргі күйінің басқа халық- тармен салыстырғанда еш айырмашылығы жоқ. Үшіншіден, қазақтың діни, нанымдық көз- қарастары. Қазақтар қырықтың бірі Қыдыр екеніне сенетін халық. Қыдыр қарапайым жолаушы бо- лып келуі мүмкін. Егер отағасы оны қонақ ретінде қабылдамаса, Қыдыр теріс айналып кетеді деп сен- ген. Қонақпен бірге Қыдыр келеді деп сенгендіктен, әр қазақ келген кісіні, бай, кедей деп бөлмей, жылы қабылдаған. Төртіншіден, қонақжайлылықтың қалыптасуына себеп болған келесі фактор – ақпарат. Ұлан ғайыр кеңістікте жатқан ауылдар арасындағы ақпарат дала кезіп жүрген қонақтардың арқасында тараған. Оны халық «ұзынқұлақ» дейді. [ 134 ] Бесінші тарау Соңғысы, гедонизм жайттары. Көңіл күйді көтеру керек болды. Ал қонақтан ауылдың алты ауызы сұралады. Келген қонақ ән салып, жыр айтатын бол- ған. Өнерге қабілеті болмай жатса, ең құрығанда жұмбақ жасыратын. Осылайша қонақ тек қана ақпа- рат тасушы болып шектелмей, ол арқылы шетсіз- шексіз далада мәдени алмасулар болып жатты. АВТОРЛАР КІТАПТАРЫН РЕцЕНЗЕНТТЕРГЕ СЫЙҒА ТАРТСА Турфирмалар жаңа бағыт ашқан кезде баспасөз- турларға блогерлерді шақырып жүр. Компаниялар жаңа гаджеттерді желідегі шолушы- ларға қолдануға беруді әдетке айналдырып алды. Дамыған консьюмеризм заманы осындай талап қойып жатыр. Неліктен осы тәжірибені анда-санда болса да өзіміздің кітап жазып, оны басып шығарып, тұсау- кесерін беріп жүрген бірлі-жарым жазушыларымыз бен авторларымызға қабылдап алмасқа деп ойлай- мын. Шолушылар көп болса, кітап жазғыш автор- лар көп емес, ал желіде тұрақты кітап туралы жазып жүрген рецензенттердің саны одан да аз. Сондықтан авторлар кітабы шыққан бойы бір данадан бірнеше рецензентке таратып сыйласа, көп шығынға ұшырай қоймас. Пайдасы зор: дайын рецензия мен жаңа туындының жарнамасы. Мәселе біздің кітап сатып алуға әлеуетіміздің бар- жоғында емес. Керісінше өзім қазақстандық жаңалық кітаптардан қалыс қалмауға тырысамын. Дегенмен, |