Ту хабаршысы

●
 Жер туралы ғылымдар 
 
ҚазҰТУ хабаршысы №1 2014  
 
9 
второго типа разведаны менее детально, чем первого, разработка их открытым способом нецелесооб-
разно из-за больших объемов вскрышных работ. 
В  битуминозных  породах  содержание  природного  битума  изменяется  в  широком  диапазоне, 
даже  в переделах одного месторождения (от 5 до 80 вес. %). Данные о концентрации битумов в би-
туминозных  породах  месторождений  Западного  Казахстана  приведены  в  таблице  1.    На  основании 
этих  данных  прослеживается  весьма  неравномерная  насыщенность  и  широкий  диапазон  концентра-
ции битумов по площади простирания пластов и горизонтов от 1-2 до 80-90%. 
Для подавляющего большинства месторождений характерна тенденция увеличения содержания 
битума с глубиной. 
Свойства битумов в породах не всегда однородны даже в пределах одного месторождения, однако 
в  целом  их  следует  рассматривать  как  вязко-  жидкие.  Битуминозные  породы  занимают  промежуточное 
положение между вязкими и жидкими нефтяными битумами промышленного производства. 
Битумы, полученные из битуминозных пород, имеют высокую адгезионную способность. Они 
дают хорошее сцепление с мрамором, известняками и удовлетворительное с гранитом. 
Плотность битумов в битуминозных породах в среднем – 0,983 г/см
3
. 
Недостаточная разведанность месторождений битуминозных пород даже на глубинах  20-50 м, 
отсутствие  большего  спроса  и  заказчиков  обусловили  низкий  уровень  техники  и  технологии  разра-
ботки, транспортирования и применения битуминозных пород Казахстана. 
 
ЛИТЕРАТУРА 
1.  В.С.Бочаров, Н.К.Надиров, В.К.Бишимбаев «Битуминозные породы», Алматы 1987г., стр. 200 
2.  Агапов Н.Ф. Киры Эмбенского района-Алматы, 1962 
3.  Надиров Н.К., Алтаев Ш.А. и др. Способ разработки и транспортирования нефтебитуминозных пород 
с высоким содержанием битума. 1980г, 50-53. 
4.  Надиров Н.К. Нефтебитуминозные породы. Алматы, 1982, 210стр. 
5.  Айгистова  С.Х.,  Садыков  А.Н.  и  др.  Нефтебитуминозные  породы.  Перспективы  использования.  Ал-
маты, 1982г.  
6.  Сюняев 3. И.-Химия и технология топлив и масел. 1985, № 6, 2-6 c.. 
7.  Антошкин А.С, Глаголева О.Ф. Нефтепереработка и нефтехимия, 1984, № 3, 6-8 c. 
8.  Антошкин А.С, Сюняев Р.3., Хайдура X. М-Химия и технология топлив и масел, 1984, № 3, 35-36 c. 
 
REFERENCES 
1.  V.S.Bacharov, N.K.Nadirov, V.K.Bishimbaev «Bituminoznie porodi», Almaty 1987g, 200 str.  
2.  Аgapov N.F. Kyre Ambenskogo raiona- Almaty, 1962 
3.  Nadirov  N.K.,  Altaev  Sh.A.  Sposob  razrabotci  I  transportirovania  neftebituminoznyh  porod  s  visokim  so-
derzhaniem bituma. Almaty, 1980g, 50-53. 
4.  Nadirov N.K Neftebituminoznye porody. Almaty,, 1982, 210str. 
5.  Аigistova S.H., Sadikov A.N. Neftebituminoznye porody. Perspektivy ispolzovania.Almaty,1982g.  
6.  Syiniaev Zh. I..-Himia I tehnologia topliv i masel. 1985, № 6, 2-6 s. 
7.  Аntoshkin А. S, Glagoleva O.F..- Neftepererabotka i neftehimia, 1984, № 3, 6-8 s.  
8.  Аntoshkin А. S, Syniaev P.Z., Haidura H.. М-Himia i tehnologia topliv I masel, 1984, № 3, 35-36 s. 
 
Шуханова Ж.К., Орынгожин Е.С. 
Қазақстандағы битумды жынысты кенорындар 
Түйіндеме.  Қазақстан-битумды  жыныстар,  табиғи  битумдар  мен  жоғары  тұтқырлы  мұнайды  алу  және 
әмбебап  қайта  өңдеуде  болашағы  бар  аудан  болып  саналады.  Қазақстанда  100  және  одан  да  көп  120  м 
тереңдікте орналасқан 15-20 млрд.т битумды жыныстар қоры бар кенорындар тіркелген. Мұндай кенорындарды 
ашық немесе жер астымен өңдеу экономикалық жағынан тиімді емес, сондықтан гидравликалық технологиямен 
ұңғыманы өңдеу дұрыс болып саналады.. 
Арнайы сөздер: табиғи битум, тұтқырлық, стратиграфиялық диапозон, адгениозды тәсіл. 
 
Шуханова Ж.К., Орынгожин Е.С. 
Месторождения битуминозных пород в Казахстане  
Резюме: Казахстан является перспективным районом добычи и комплексной переработки высоковязких 
нефти, природных битумов и битуминозных пород. В Казахстане разведано и зарегистрировано свыше 100 ме-
сторождений битуминозных пород с запасами на глубинах до 120 м 15-20 млрд.т. Разработка таких месторож-
дений открытым или подземным способами экономически нецелесообразно, они могут эффективно разрабаты-
ваться скважинной гидравлической технологией. 
Ключевые слова: природный битум, вязкость, стратиграфический диапазон, адгезионная  способность. 

●
 Науки о Земле 
 
№1 2014 Вестник КазНТУ  
                    
10
Shuhanova Zh.K., Oringoshen E.S. 
Summary: Bituminous deposits in Kazakhstan 
Kazakhstan is a promising area of extraction and integrated processing of high-viscosity oil, natural bitumen and 
bituminous minerals. Kazakhstan has registered over 100 fields and bituminous minerals with reserves at depths of up 
to 120 m 15-20 billion tons. The development of such deposits, open or underground ways  economically impractical, 
they can effectively be developed downhole hydraulic technology. 
Key words: natural bitumen viscosity, stratigraphic range adhesion ability. 
 
 
 
УДК 528.942  
 
Шоқпарова Д.Қ., Мамытов Ж.Ү., Имансакипова Б.Б. 
(Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті,  
Қ.И. Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университеті, Алматы, Қазақстан Республикасы) 
 
АГРОЛАНДШАФТТАРДЫҢ ЖЕР БЕДЕРЛЕРІН СИПАТТАЙТЫН ЕҢІСТІКТІК  
КАРТАСЫН ҚҰРАСТЫРУ 
 
Аннотация.  Мақалада  агроландшафттарға  бейімделген  егіншілік  жүйесін  жобалау  процесінде  бедердің 
өлшемдік  үлгісін  құрастырылу  әдісі  қарастырылған.  Қазіргі  кезде    кеңінен  пайдаланылып  жүрген 
геоақпараттық  жүйелердің  ArcGIS  9.3  бағдарламасының  көмекші  Spatial  Analysis  қызметінің  көмегімен 
Қаскелең тәжірибе-өндірістік шаруашылық шеңберіндегі ландшафттарының еңістіктік картасы құрастырылды.  
Аталған  әдістеме  көмегімен  зерттелетін  аймаққа  кешендік  талдау  жасауға  және  агроөндірістік 
кешендерге геомониторинг жүргізуге қажетті геоақпараттық базаны құрастыруға болады.  
Түйін  сөздер:  агроландшафттарға  бейімделген  егіншілік  жүйесі,  ландшафт,  геоақпараттық  жүйелер, 
бедердің өлшемдік үлгісі, морфометрия 
 
Қазіргі  таңда  әлемдегі  егіншілік  жүйесі  жаппай  агроландшафттарға  бейімделген  жобаларды 
жасап, іс жүзіне асыруға асығуда. Бұл бағыт әр елде әртүрлі дәрежеде іске асып жатыр.  
Осылардың  бастамасы  және  біріншісі  болып  есептелінетін  «зерттелетін  нысандарды 
территориялық  талдауының»  өзі  де  бірнеше  кезеңді  қамтиды:  аумақтың  топырақтық-
геоморфологиялық,  жер  бетінің  сулары  мен  ирригациялық  жүйесінің  және  нысанның  ландшафттық 
карталарын  жасау.  Ресейдің  ауыл  шаруашылық  ғалымдарының  академигі  В.И.  Кирюшиннің  [1] 
ұсынысы  бойынша,  ландшафттық  картаны  жасап  болғаннан  кейін,  әрбір  ландшафттарды  қоныс, 
қонысша және фацияларға дифференциациялау қажет екен. 
Қаскелең 
тәжірибе-өндірістік 
шаруашылық 
(ТӨШ) 
шеңберіндегі 
ландшафттарды 
геоақпараттық  жүйелер  (ГАЖ)  технологияларын  пайдалана  отырып,  бедердің  еңістіктік  картасын 
құрастыруды мақсат қойдық. Бұл мақсатқа жету үшін келесі мәсеселелер шешілді: 
- зерттелетін  нысандарға  және  шешілетін  мәселелерге  сәйкес  ГАЖ  технологиялалардың 
оңтайлы нұсқаларын таңдап алу; 
- бедердің өлшемдік үлгісін құрастыруға қажетті сандық картографиялық мәліметтерді өңдеу; 
- аймақтың еңістіктік картасын құрастырылу жұмысының орындалу барысы. 
 
ЗЕРТТЕУ НЫСАНДАРЫ МЕН ӘДІСТЕРІ 
Зерттеу  нысаны  ретінде  белгіленген  Қаскелең  тәжірибе  өндірістік  шаруашылығы  (ТӨШ)  1959 
жылы  құрылған  [2].  Жайғасқан  жері  Алматыдан  батысқа  қарай  22  км-де  және  Қаскелең  елді 
мекенінен  шығысқа  қарай  4  км  қашықтықта  созылып  жатыр.  ТӨШ  территориясы  теңіз  деңгейінен 
700-800м  аралығындағы  Іле  Алатауының  тау  алды  жазықтық  бөлігінде  орналасқан  және  Ақсай  мен 
Қаскелең суайрығын құрайды. Солтүстіктен оңтүстікке қарай тік жағалаулы, жайылмасы 50-100 м-ге 
дейін  жететін,  көп  жағдайда  батпақтанған  Казачка  өзені  ағып  жатыр.  Территорияның  орталық 
бөліктеріндегі  жер  асты  суларының  деңгейі  (аңғарлар  мен  жыраларда)  –  5-6  м,  ал  төбелі-жонды 
бөліктерінде 10 - 20 метрлік тереңдіктерге жетеді. 
ТӨШ-тің  құрамындағы  «Селекция»  ауылында  орналасқан  метеостанцияның  мәліметтеріне 
жүгінсек,  жергілікті  жердің  қысы  жылы,  жазы  құрғақ  және  ыстық,  ұзаққа  созылатын  жылы  күзімен 
ерекшеленеді. Тамыз-наурыз айларының аралығында түсетін жауын-шашынның мөлшері 209,9 мм-ге 
жетеді.  Жыл  сайын  түсетін  атмосфералық  жауын-шашындардың  мөлшері  ауытқып  отырады.  Бұл 

●
 Жер туралы ғылымдар 
 
ҚазҰТУ хабаршысы №1 2014  
 
11
көрсеткіш  400  мм  деңгейінде  сақталып,  ауыл  шаруашылық  дақылдардан  жоғары  өнім  алынуына 
мүмкіндік  береді.  Жыл  бойындағы  жауын-шашынның  маусымдар  бойынша  жер  бетіне  түсуі 
көктемде  мол  болып  (наурыздан  мамырға  дейін),  бұл  кездегі  мөлшерлері  жылдық  көрсеткіштің 
жарты  нормасына  сәйкес  келеді.  Осыдан  кейін  оның  мөлшері  кеми  бастап,  тамыз-қыркүйек 
айларында өзінің  минимумына  жетеді.  Ең  құрғақ және  ылғалдың  мөлшері  аз  болатын  кезең  жаздың 
ортасына (тамыз, қыркүйек) келеді. 
Шаруашылықтың  климаттық  жағдайлары  тәлімі  жерлерде  бидайдың  күздік  және  ерте  пісетін 
сорттарын  өсіруге  өте  қолайлы.  Дәнді,  техникалық  және  астық  дақылдылардың  түсімі  ауаның 
салыстырмалы  ылғалдылығына  да  байланысты.  Бұл  көрсеткіш  төмен  болған  жағдайда,  өсімдік 
ағзасының  өмір  сүруіне  қажетті  процестердің  бұзылуына  әкеліп,  ал  ол,  өз  кезегінде,  өнімнің 
төмендеуіне,  тіптен  кей  жағдайларда,  дақылдардың  солып  қалуына  да  алып  келеді.  Бұл  көрсеткіш 
тұрақты емес және тәулік ішіндегі көрсеткіште ауытқып отырады.  
Негізінен  жауын-шашынның  біркелкі  түспеуіне  қарамастан,  мұндағы  тәлімі  жерлерде  дәнді, 
астық  дақылдарын  егуге,  ал  суармалы  жерлерінде  –  техникалық,  жеміс-жидектік  дақылдар  мен 
жүзімді өсіруге қолайлы екендігін айта кеткен жөн. 
Топырақ  жабындығы  ашық  қара-қоңыр  және  күңгір  қарақоңыр  топырақтардан  тұрады.  Соңғысы 
шаруашылықтың  қиыр  оңтүстік-шығыс  бөлігін  алып  жатыр  және  олар  егін  шаруашылығы  үшін  өте 
құнды  болып  бағаланады.  Оның  негізгі  себебі  гумустың  мөлшері  –  2,64-тен  2,85%-ға  дейін,  жалпы 
азоттың мөлшері – 0,171%-ға дейін жететін қоректік заттармен қамтамасыз  етілуінде. Осылармен қатар, 
топырақтың бұл типшесі калиймен және фосфордың баяу тасымалданатын түрлерімен қамтылған.  
Тауалды  ашық  қарақоңыр  топырақтар  шаруашылықтың  80%-дық  аумағын  алып,  тәлімі  мен 
суармалы  егіншіліктің  жартылай  сумен  қамтамасыз  етілген  белдеуі  болып  табылады.  Бұл 
топырақтардың күңгірт қарақоңыр топырақтардан айырмашылығы олардың жер бетіне жақын жатқан 
қабаттарының  әлсіз  (2%-ға  дейін)  карбонатталануында.  Шаруашылықтың  климаттық  және 
топырақтық  жағдайлары  тәлімі  жерлерді  суару  арқылы  да  әр  түрлі  ауыл  шаруашылықтық 
дақылдарды  өсіруге  қолайлы  екені  анықталды.  Соның  ішінде,  кейбір  дақылдардың  өнімдерін  өте 
жоғары  көрсеткіштерге  жеткізіп,  шаруашылықты  интенсификациялаудың  арқасында,  одан  әрі  қарай 
дамытудың  мүмкіндігі  бар.  Мұны  туындататын  агроландшафттарға  бейімделген  егіншілік  жүйесін 
еңгізіп, қазіргі заманның ғылымы мен техникасын толық пайдалану болып табылады. 
Жер бетінде болып жатқан түрлі табиғи процесстердің дамуын анықтайтын, қалыптастырушы болып 
бедер  саналады.  Ол  негізінен  күннен  келетін  радиацияны  таратып,  жер  беті  ағындарының  және  олардағы 
беткейлік үдерістердің барлық түрлерінің қалыптасуларының ерекшеліктерін анықтайды. Осының барлығы 
жергілікті, аймақтық жерлерде де ландшафттық жіктелуді анықтап беруге септігін тигізеді. 
Геожүйелердегі бедердің рөлін анықтауда сандық мәліметтері өте қажет. Зерттеудің ең тиімдісі 
-  морфометриялық  әдісті  пайдалану.  Бұл  әдіс  геоморфологияда  кеңінен  пайдаланылады  және  де 
зерттелетін  нысандардың  өзгерістерін  сандық  көрсеткіштері  арқылы  өзгерістерді  анықтауда  көп 
қолданылады.  Морфометриялық  әдістің  ауқымы  осымен  ғана  шектеліп  қоймайды,  оның  зерттелу 
көлемі өте кең және басқа да геоэкологиялық мәселелерді шешу үшін де пайдаланылады. 
Жер  бедері  арнайы  морфометриялық  көрсеткіштері  бар  карталарда  кеңінен  зерттелініп, 
талқыланады.  Алайда,  бедер  туралы  мағлұматтарды  жинақтау  және  солардың  негізінде 
морфометриялық  карталарды  дәстүрлі  «қолмен»  құрастыру  әдісі  үлкен  ауқымды  аймақтар  үшін 
пайдалануда  өте  көп  еңбек  пен  күшті  қажет  етеді.  Қазіргі  ғылым  мен  технологияның  дамыған 
кезінде,  геоақпараттық  жүйелердің  кеңінен  дамуы  зерттелетін  аймақ  туралы  сандық  мәліметтер 
алуды айтарлықтай жеңілдетті. Сондықтан, бедердің электрондық бейнесі, географиялық ақпараттық 
жүйелердің  негізінде  оның  сандық  үлгілерімен  көрсетілген.  Аталған  мағлұматтарды  алу  және  ГАЖ 
технологияларын пайдалану барысында орындаушының алдында тұратын басты міндеті – үлгілердің 
адекваттілігі мен сапасының жоғары болуы. 
Қазіргі таңдағы ГАЖ технологиялары арқылы бедердің сандық үлгісін құру үшін көптеген әдіс-
тәсілдер  мен  әдістемелер  құрғанмен  де,  бұлардың  барлығында  шектеулер  мен  қателіктер  болады. 
Осылардың мөлшерлерін азайтатын әдістемелерді құрастыру және оларды пайдаланудың маңызы өте 
зор. Мұны іске асыру бірінші кезектегі орындалатын мәселе болып табылады.  
Морфометрия  –  геоморфологияның  бір  бағыты  бедерді  анықтап,  сипаттау  мақсатында  толық 
сандық  мәліметтерді  зертейді.  Морфометриялық  талдауда  арнайы  өлшемдер  мен  бедердің  сандық 
көрсеткіштерін  анықтап,  зерттеулер  жүргізеді.  Сандық  сипаттамалардың  жинағы  әртүрлі  болуы 
мүмкін.  Ол  морфометриялық  зерттеулердің  мақсаты  мен  оны  аймақтық  бірліктерге  пайдалануға  да 
байланысты болады [3, 4]. 

●
 Науки о Земле 
 
№1 2014 Вестник КазНТУ  
                    
12
Қандай  да  ғылым  саласы  болмасын,  өзінің  даму  сатысында  келесі  жаһандық  ауқымдағы 
мақсаттарды  алдына  қойған:  нысанды  сипаттау;  оның  қасиеттерін  түсіндіру;  өгерістерін  бақылау; 
жағдайын бақылау; осындай қасиеттерге ие нысан құру. Зерттеу барысында бедерді морфометриялық 
көрсеткіштері  арқылы  сипаттап,  алынған  мәліметтердің  негізінде  бедердің  еңістіктік  картасын 
құрастырып,  бедерге  сипаттама  беру  болып  табылады.  Соның  ішінде,  бедердің  еңістігін,  беткей 
экспозияцияларын анықтай отырып, алынған мәліметтер арқылы зерттелетін аймақтағы топырақтың 
қаншалықты  су  эрозияына  ұшырайтынын  анықтап,  сараптап,  жерді  ұтымды  пайдалана  отырып, 
шығын келтіртпей пайдалану, құнарлылығын арттыру ең басты мәселелерге жатады.  
Бұл  жұмысыты  орындап,  бедердің  өлшемдік  үлгісін  алудың  екі  түрлі  әдісі  бар.  Біріншісі  - 
Жерді 
арақашықтықтан 
зерделеу 
барысында, 
яғни 
радарлық 
түсірілімдер, 
аэро- 
және 
фототүсірілімдер  арқылы  алынған  мәліметтерді  сараптап,  өңдеу  барысында  бедер  үлгісін 
құрастыратын  әдістің  бірі.  Аталған  әдістің  көмегімен  нақтылығы  өте  жоғары,  сапалы  мәліметтерді 
алуға қол жеткізуге болады. Алайда, бұл жұмысты орындау үшін пайдаланылатын бағдарламалардың 
қымбаттылығы,  ақпаратты  өңдеуге  кететін  шығын  мен  уақытты  көп  қажет  етуіне  байланысты 
көпшілікке  қол  жетімсіз.      Екіншісі  -  топографиялық  картадағы  мәліметтерді  пайдалана  отырып 
бедердің  өлшемдік  үлгілерін  құрастыру  әдісі.  Жаңа  әдістерін  қатарына  жатпаса  да,  қажетті 
мәліметтерді  алуда  кеңінен  қолдануда.    Оң және  кері  жақтары  бар,  дегенмен  де,  бедердің  өлшемдік 
үлгілерін құрастыруда, үлгілеуде пайдаланылатын бірден-бір маңызды әдістің бірі болып табылады. 
Осындай  зерттеулерде  ГАЖ  бағдарламаларын  пайдаланудың  тиімділігі  мен  пайдалалығын 
бастапқыда  А.М.Берлянт  [5]  атап  кетсе,  бұл  әдісті  кеңінен  пайдаланғандар,  соның  ішінде 
К.А.Мальцев [6], С.М. Кошель [7], Спиридонов А.И. [8]  және басқа да зерттеушілер көп болды. 
Бедердің  сандық  өлшемдік  үлгісін,  еңістік  картасын  құрастыруда  ArcGIS  9.3  бағдарламасын 
және құрамындағы қосымша модульдер, ArcGIS 3D Analyst-тің негізгі құраушы құралдары, яғни 3D 
визуализациялауды пайдаландық.  
Карталарда  берілген  қандай  да  бір  мәліметтер  бойынша  ақпарат  алу  үшін  пайдаланылатын 
картографиялық  зерттеулерді  жүргізу  барысы  4  кезеңнен  тұрады  [9]:  1-кезең  –  картада  бар 
мәліметтердің  қатысымен  шешілетін  мәселелерді  алға  қою;  2-кезең  –  дайындық  кезеңі;  3-кезең  – 
зерттеуді жүргізу; 4-кезең – алынған мәліметтерді сараптау, өңдеу. 
Алғашқы  кезең  картаны  құрастырудың  мақсатын  анықтап  алғаннан  кейін  басталып,  кейіннен 
нақтылы математикалық сипатта анықталады. 
Келесі кезеңде картографиялық мәліметтер мен техникалық құрылғылар жинақтала басталады. 
Картаның 
түрін 
таңдау 
барысында, 
ондағы 
мәліметтердің 
толықтығына, 
нақтылығына, 
жаңашылдығына  және  мәліметтердің  өзара  біріне-бірін  толықтыруына  көңіл  бөлінеді.  Осы  кезеңнің 
бастапқы кезінде, қажетті карталарды жинақтап алып, берілген мәліметтердің тізбегін арнайы әдістер 
арқылы зерттедік. Енді осылардың орындалу ретін баяндап кетейік.  
ArcGIS 3D Analyst нысанды үш өлшемді үлгілеу үшін мәліметтердің негізгі үш типімен жұмыс 
жасайды: грид, TIN және үш өлшемді векторлық мәліметтер. 
TIN (трангуляциялық реттелмейтін тор) – ретсіз таралған нүктелер жиынтығынан тұратын, үздіксіз 
кеңістікті  құрайтын  нүктелерден  тұратын  мәліметтердің  құрылымы.  Олардың  негізінде  зерттелетін 
аймақты  берілген  нүктелер  (мысалға,  биіктіктер)  жиынтығы  арқылы  сипатталады.  Осы  нүктелердің 
қосындысы бедерді құрайтын, бір-бірімен тығыз байланысты үшбұрыштарды қалыптастырады.  
Грид  –  бағаналар  мен  жолақтар  арқылы  құрастырылатын  тең  шаршылар  ұяшығы  ретінде 
сипатталатын нақтылы бедер көрінісін сипаттайды. 
Үш  өлшемді  векторлық  мәліметтер  –  геометриялық  пішіндермен  қоса  сақталынатын  және  Z-
мәніне ие векторлық мәліметтердің негізі болып саналады.  
Ірі  масштабты  зерттеулерде  эрозияға  қарсы  шараларды  анықтау  және  құру  барысында 
жүргізілетін  жобалық  құрылымдар  кезеңінде  беткей  бойынша  ағынның  таралуы  туралы  мәліметтер 
өте қажет. Осы жағдай топырақтың қаншалықты шайылуға ұшырайтыны туралы картаны құрастыру 
мен есептеулер үлкен аумақты қамтитын жұмыстардың ерекшеліктерін айқындайды.  
Жұмысты  орындау  барысында  Қаскелең  ТӨШ  аймағының  1:25  000  масштабтағы 
топографиялық  картасы  негізге  алынып,  ArcGIS  9.3  бағдарламасы  арқылы  басты  нысандары,  яғни 
жол  тораптар,  өзен-көлдер,  елді  мекендер,  биіктік  нүктелер  және  горизонтальдары  цифрленді. 
Арнайы карта құрастырда мәліметтері бар нысандарды [10, 11] пайдалана отырып, бағдарламаның 3D 
Analyst  деген  қосымшасының  оң  жағын  басып,  Create/  Modify  TIN  деген  нұсқаулықты  таңдап, 
шыққан көмекші терезеден қажетті қабаттарды таңдадық (Сурет 1).  
 

жүктеу/скачать 43,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: