Ж ҮПТЫ Қ  ЖҮМЬІСТЫҢ  ТҮРЛЕРІ

в) Ж оспар бойынша мазмұндауға дайындық.
— Жоспар-тезис жасау.
— Тезис бойынша кеңейтілген мазмұндау.
Ж үм ы сты ң  бүл  түрінде  оқуш ы лар  (екі жщ)  бірігіп,
ақы лдасы п,  бір-бірін  тол ы қты р а  оты ры п  еңбек  етеді. 
Мүғалім оқушылардың ж үпты қ жүмыстарын ең алдымен 
олардың жанына барып тыңдайды, сыныптың бәрі тапсыр- 
маларын аяқтады деп шешкен кезде, олардың жауабын бүкіл 
оқуш ылар  болып  тыңдайды,  талдайды.  Бүкіл  сыныптың 
көмегімен мүғалім қорытынды жасайды.
Ж үптағы екі оқушыға екі эпизод беріледі (бір әңгімедегі). 
Олар ең алдымен жеке-жеке жүмыс істейді. Ол үшін мүғалім 
ж үм ы сты ң  мақсатын,  ш еш етін  мәселелерді  айқы н  қоя 
отырып, үлестірмелі қағазға жазып, оқушыларға тапсырады.
Ескерту: алдыңғы жүмыстың түрінде де оқушылардың 
алдында осындай тапсырмалар жатуы керек.
Тапсы рм а үлгісі:
1.  Мәтінді  оқып,  мазмүнын  меңгеру.  Түсініксіз,  қиын 
сөздерді белгілеп алу.
2.  Мәтінге ат қою. Оны мәтіннің ішінен де алуға болады.
3.  Ж оспар жасау.
4.  Ж ауаптың тезисін ойластыру.  Сол бойынша мазмүн-  , 
дауға дайындалу.
5.  Мазмүндаған кезде, мәтіннен үзінді оқу (оцушыкерек 
дептапқан).
6.  Сүрақтар әзірлеу, сол бойынша жанындағы досының 
өзірлігін тексеруге дайындалу.
Тапсырма орындалып біткеніне көзі жеткен соң, мүғалім 
енді олардың бірлесіп жүмыс істеуіне нүсқау береді. Бірінші 
бала екінші балаға өзінің жүмысын түсіндіреді, бүдан кейін 
екінші бала бірінші балаға өз жүмысын айтады.
Ж үптық жүмыстың бүл түрінде өр оқушы әрі мүғалім, 
әрі оқушы қызметін алмастыра отырып атқарады. Бір-біріне 
дайындаған сүрақтарын қоя отырып, білімдерін тексеріседі. 
Мүғалім өзі қалаған оқушыларының қасына келіп, тындауы- 
на болады.  Соңынан бүкіл үжым болып талдайды.
Ж ү п ты қ   ж ү м ы стар д ы   д и ф ф ер ен ц и ал д ап   о қы ту ға 
негіздеп жүргізудің тиімділігі зор. Ол үшін:
а) Ж үптарды ауыстырып отыру керек.
ә)  Қабілеті  жақсы  оқушы  мен  қабілеті  орташа,  нашар 
оқушыларды жүптастыру қажет.
16

б) 
Екі  ж үпқа  (төрт бала)  бір  тапсырма  беріп,  қабілеті 
жақсы окушыны мүғалім ретінде пайдаланған жөн. Мүғалім 
окушы  балалармен  жүмыс  істейді,  түсіндіреді,  талдайды, 
сүрайды, бағалайды.
Мүғалім қызметін жоғары сынып окушысының жүрғізу- 
іне болады.  Мүғалім  ол  окушыны алдын ала дайындайды. 
Ж үм ы сты ң  м ақсаты н  түсіндіреді,  сү р ақ тар д ы   біріғіп 
әзірлейді,  тапсырмаларды  біріғіп  жүйелейді.  Бүл  тәсілді 
м үғалім   үлгірім і  төмен,  окуш ы лары   көп  сы ныптарда, 
сондай-ақ  даралап  окытуды  максат  еткен,  окушылармен 
қосы м ш а  ж ү м ы с,  к өм ек   кө р сету   саб а қ т а р ы н д а   ж и і 
пайдаланады.
Ж үпты қ жүмыстың тағы бір тиімді түріне тоқталайық:
1. Алдыңғы жүп өз жүмысын толық орындап болған соң, 
енді  арттарында  отырған  жүппен  жүмыс  істейді.  Әр  бала 
өзінің  артқы  қатарындағы  баланы  тексереді,  түсіндіреді, 
бірге отырып қорытынды жасайды. Ж еке-ж еке жүмыстан 
соң  екі  ж үп  бірігіп,  ортақтаса,  ынтымақтаса,  үжымдаса 
отырып  бір-бірін  тыңдайды.  Бір  оқушы  басшылық  етіп, 
мүғалім қызметін атқарады.
Ж үмыстың бүл түрі ары қарай былай жалғастырылады. 
Үшінш і  ж үп  төртінш і  ж үппен,  бесінші  ж ү п   алты нш ы  
жүппен бірлеседі. Осындай әдіспен бүкіл сынып жүмыс істеп 
шығады.  Ж екелеген оқуш ылар мүндай жүмыста  белсенді 
қызмет  атқарады.  Қорытынды  кезінде  ол  оқуш ылар  есеп 
береді, өздері жүмыс жүргізген оқушылар біліміне талдау 
жасайды,  бағалау  ж үргізеді.  Ж екелеген  оқуш ы лар  тек 
тексеруші ғана  емес,  әрі  түсіндіруші қызмет  те  атқарады. 
Бүл балаларды да мүғалім алдын-ала дайындап, көмек береді 
(білімдерін толықтыру, тапсырма мақсаты, жумысты жургізу 
тәсілдері туралы).
2.  Ж ү п ты қ   ж үм ы сты ң  тағы   бір  тиімді  ж олы   —  әр 
оқушының  бүкіл  үжыммен  жүмыс  істеуін  үйымдастыру. 
Оны қалай жүргізуге болады? Жүмыстың бүл түрін тақырып 
күрделі,  ауыр  болғанда  ж үргізу  тиімді  болмақ.  Мүнда  да 
әр  ж үп  жүмыс  істейді  (бір-біріне тусіндіреді,  пікірлеседі, 
әңгімелеседі).  Сонан  соң  бірінш і  ж үпты ң  екі  оқуш ысы 
өздерінен кейінгі балалармен жүмыс істейді. Олар тек артқы 
ек і  балам ен  емес,  оры н  ал м аст ы р а  оты ры п,  б ар л ы қ  
үжыммен  жүмыс  істейді.  Артқы  екі  бала  да  солай  етеді. 
Қысқаша айтқанда, бір жүптың екі баласы ж ы лж и отырып 
барлық балаларды оқытып шығады. Яғни бір баладан кейін 
екінші балаға, одан үшіншіге, төртіншіге, бесіншіге дегендей.

Ол балалар да осы үлгіде өз жүмыстарын одан әрі жалғасты- 
рады.  Тақырып  мүндай  жүмыста  жатталып  қалады,  үмы- 
тылмайды. Әр баланың алдында мүндай жүмыста мүғалім 
көмегімен  ж асалған  нүсқау-көм ектер  болуға  тиіс.  Бір- 
бірімен жүмыс істегенде, соны басшылыққа алады. Әр бала 
өзінен соңғы баламен жүмыс істегенде,  тек түсіндіру емес, 
мүмкін  сүрақтан  бастайды.  Егер  ол  толық  ж ауап  бермесе 
немесе  өз дәрежесінде  меңгермесе,  түсіндіре  бастайды.  Ең 
басты, білуге тиіс үғымдар негізінде мүғалім берген сүрақтар, 
тапсырмалар жүйесі жүмысты жеңілдетеді әрі тиімділігін 
арттырады.  Осындай  тәсілмен  ж үретін  ж үпты қ  жүмыс 
үжымдық жүмыстың қызықты да қолайлы бір түрі болып 
табылады.
3. 
Ж үптық жүмысты жүргізудің тағы бір түрі — ауысып- 
ауысып жүмыс істеу. Егер сыныпта оқуш ылар үш қатарда 
отырса, бірінші партадағы жүптың сыңары екінші партаға 
барып жүптасады,  екінші үшіншіге.  Мүның өзі әр  баланы 
бір-бірімен  жүмыс  істеуге  баулуда  өте  тиімді  әрі  әр  бала 
бір-бірін  ж ақсы   танып  үлгереді.  Білімдері,  қабілеті,  тіл 
байлығы,  сауатты лы ғы ,  есте  үстау  дағдысы  мен  зейіні 
дамиды. Үжымдық жүмысты үйымдастыруда әр үстаздың 
өз шеберлігі, ізденісі сөзсіз алдыңғы кезекте түрады. Үстаз 
алдындағы шәкірттерінің ынтасы, қабілеті, білім дәрежесіне 
сай өзіне қолайлы үжымдық жүмыстың түрін саралап ала 
алады.
Ү жы мдық  ж үм ы сты   дүрыс  үйымдастыры п  әрі  оған 
балаларды  ж ақсы   төселдіре  білгенде,  сөзсіз,  оның  берер 
пайдасы көп. Таптаурын болған сабақтарда оқушы кобінде 
тыңдаушы,  үстаз  түсіндіруш і  болса,  мүндай  сабақтарда 
оқуш ы  әрі  мүғалім,  әрі  оқуш ы  қызметінде  болады.  Ең 
бастысы,  бір-бірін  оқытады,  үйретеді,  ешкім  бос  отырмай, 
барлығы оқу еңбегіне жүмылады. Білімді ала әрі бір-біріне 
бере білуге дағдыланады. Күрделі оқу мақсаты мен талабын 
бы лай  қойғанда,  білгендерін  ж еткізе  білуге,  бағалай, 
қорытындылай білуге төселеді. Мысалы, ж үптық жүмыста 
(өз тәжірибемізде)  “бір  айтқанды  қайталап  айта  беруден 
б ал ал ар   ж ал ы қ п ай   м а?”  деген  орынды  сү р ақ   туады. 
Үжымдық жүмысқа дағдыланған балалар бір-бірін жақсы 
біледі дедік. Бүл жүмысты ең алдымен тексеруші, айтушы 
бала алдындағы жолдасының жоспарына, тезисіне қарайды, 
ол  барлығында  бірдей  болуы  мүмкін  емес.  Екіншіден, 
м үғалім   берген  сү р ақ тар   ж үй есі  алдары нда  ж атады . 
Түсіндіргенде,  сүрағанда,  осыларды  басшылыққа  алады. 
Үшіншіден,  тыңдаушы,  жауап  беруші  бала  қай  сүрақты
18

толық  меңгергенін,  қандай  көмек  керектігін  алдын-ала 
айтады.  Өзі  өте  ж ақсы  меңгердім  деген  мәселелерді  өзіне 
келген балаға айтуына, түсіндіруіне болады. Бірігіп талдап, 
(тусінік-жауапты) білімдерін толықтырады да, арт жақтағы 
балаларға  қарай  ж ы лж иды .  М үғалім  дайындайтын  бір 
сүрақ-нүсқаудың  үлгісін  берейік  (“Қорғансыздың  күні”, 
соңғы эпизод — “Өлім қүш ағында”):

жүктеу/скачать 3,05 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: