Ўқув қулланма олий ўқув юртлари давлат таълим стандартлари ва намунавий режаларига мувофиқ ҳолда тайёрланган


Şu aşakdaky sӧzleri fonetik derňew ediň



бет112/119
Дата07.01.2022
өлшемі0,83 Mb.
#19734
1   ...   108   109   110   111   112   113   114   115   ...   119
Şu aşakdaky sӧzleri fonetik derňew ediň.
Mekdep, sülgün, towuk, gül, bahar, ýedi, gel, ýüz, alma, agaҫ, nar, miwe, ҫynar, ruҫka, pil.

LEKSIK DERÑEW ETMEGIŇ ÝOLLARY
Leksik derñewde sözi öz ýerinde dürs ulanmaklyk, ýagny sözlük düzümdäki sözleriñ ulanylyş geriminiñ derejesi, sözüñ many aýratynlygy, gelip çykyşy; umuman, leksik kadalar nazara alynýar. Doly däl leksik derñewde geçilýän tema laýyklykda leksika mahsus düzgünler bölekleýin derñelýär. Meselem, “Sözleriñ köpmanylylygy” atly tema geçilýän bolsa, diñe şoña görä, beýleki leksik kadalara (sözleriñ etimologiýasy—gelip çykyşy, sözleriñ umumyhalky leksika gatnaşygy we ş.m.) degmezden sözleriñ many aýratynlygy boýunça leksik derñewi etmek. Doly leksik derñewde, esasan, aşakdaky düzgünler berjaý edilýär:

1.Sözleri döreýiş çeşmesi nukdaýnazardan derñew etmek (muña başgaça sözleriñ etimologik derñewi hem diýilýär);

2.Sözleri many gatnaşygyna görä derñew etmek (muña başgaça sözleriñ semantic derñewi hem diýilýär);

3.Sözleri ulanylyş gerimi taýyndan derñew etmek;

4. Sözleri ulanylyş ýygylygy taýyndan derñew etmek;

5. Sözleri stillere gatnaşygy we emosional-ekspressiw öwüşginliligi taýdan derñew etmek; Meselem, Magtymguly aýdar, tiken ýok, gül ýok… I. Sözlemde esasy, ýagny “açar” hasaplanýan sözler şular: 1)”Gül” sözi döreýşi taýdan pars diliniñ “gol” sözünden bolup, ösümligi bildirýär. 2) “Tiken” sözüniñ asly tik we en böleklerinden ybarat…

II. “Gül” sözüniñ many aýratynlyklary: a) bu sözüñ omonimiýa gatnaşygy: gül—ösümlik, ýagny gunçanyñ açylan görnüşi we “gülmek” işliginiñ asyl köki, hereket añladýar; b)köpmanyly söz: öz hakyky manysyna meñzeşlik esasynda goşmaça mana geçýär: gül—almadyk hamyrdan bişirilen çörekdäki ýanyk; gözünde gül bar (menek); ç)sinonimiýa gatnaşygy : eger hereket manysyndaky “gül” göz öñünde tutulsa, onda onuñ sinonimi “ýylgyr” sözi; d)antonime gatnaşygy: eger hereket manysyndaky “gül” göz öñünde tutulsa, onda onuñ antonimi “agla, ýygla” sözleri; e)söz manysy giñelen görnüşde; ä)başga ýa-da bile ulanylýan sözleri bilen göçme mana eýedir: gül ýaly çaga (meñzetme); gül durmuş ýa-da gül ömür (metafora).

III.Bu söz ulanylyş gerimi taýyndan umumyhalky söz, adalga görnüşinde hem ulanylyp bilinýär: biologiýa, filologiýa, lukmançylyk ylmynda adalgadyr.

IV. Bu söz ulanylyş ýygylygy taýyndan işjeñ ulanylýan sözdür.

V. Sözüñ stillere gatnaşygy we emosional-ekspressiw öwüşginliligi taýdan hyzmaty uludyr. Göni manyda ähli stillerde ulanylýar. Göçme manyda ulanylanda emosional-ekspressiw öwüşginlilige eýedir. Meselem, gül ömrüñi kül etmek we ş.m.

Leksik derñewiñ zerurulygy sözleýşiñ emele getirilmeginde has aýdyñ duýulýar.



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   108   109   110   111   112   113   114   115   ...   119




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет