Ва а. Т.,До зы баев м д. 71 Бошанов а д., К. Ул-мухаммед м. А., Мэжитов с. Ф. бас ре сагадиев к. , Токаев ц. К., Т0лепбаев б. А., Туймебаев ж д

медениет тарихын зерттеудеп басты такырып 
eTin 
алынды. Букшодактык 
аукымда жэне Казакстанда да 1950 жылдардын екшхш жартысы мен 1960 
жылдардын ортасында б1рнеше монографиялар, итапшалар мен макала-
ларжарыккерд1.62 
■' I
1961 жылы академик С. Бейшевтщ «Казакстандагы социализм жещск
мэселенщ теориясы мен тарихы жешндеп очерктер» ютабы шыгып, онын
арнайы тарауы мэдени тенкер1с тарихына арналды.
Медениет дамуынын тарихы «Казакстан Компартиясы тарихынын
очерктерЬ (1963), «Казак КСР тарихы. Социализм fleyipi» (1963, 1967) 
кнаптарында, «Казак КСР тарихынын» 4 жэне 5-томдарында, сондай-ак 
уш томдык «Кенеспк Казакстаннын мемлекет жэне кукык тарихында», 
кептомдык КСРО тарихында (7-т., М., 1967) зерделещц.
Айта кету керек, тарихи зерттеулер кещ спгш щ кенекмне шыгарма- 
шылык кызмет1 1960-1970 жылдарга сейкес келген б1ркатар тарихшы- 
профессорлардын гылыми 1здешстер1 ип ыкпал етп. Тарихшылардын 
Букшодактык Кенесшщ (Мэскеу, 18—21 желтоксан, 1962 жыл) uieuiiMaepi, 
сондай-ак тарихи деректердш жариялануы тшмд1 гылыми 1здешстерге кен 
жол ашты. 1960 жылдардын орта тусында «Казакстандагы мэдениет куры- 
лысы» (1918-1932) жене «Казакстан Кенес Одагынын ¥ л ы Отан согысы 
жылдары кезещнде» (1941-1945)63 жинактарынын 6ipiHUii томдары жа­
рык кердй 
Щ
 
Щ
*УЛ'
1
*-.. JW
1965 жылдын мамыр-маусым айларында Мэскеуде еткен кенестж 
мэдениет тарихынын проблемалары женщцеи м еж ш с «КСРО-дагы меде­
ниет курылысы» тарихы жене Казакстандагы медени-тарихи урдютер ту­
ралы жалпы тужырымдар жасалган енбектердщ жарык керуше колайлы 
жагдай жасады.64 
< 
* 
и
¥ з а к уакыттар бойы Казакстаннын медениет тарихын кернекп та­
лым, академик Р.Б. Сулейменов зерттедг. Ол ез 1зденютер1 нетижесшде 
кептеген 
монографиялар мен макалалар жазды. Булардын iuiiHeH 
Х.И. Бисеновпен 
6ipirin 
жазган «Артта калган халыктардын медени да­
муынын социалистж жолы (Казакстан кенестж медениетшщ калыптасу 
тарихы. 1917—1965)» енбепн айрыкша атап етуге болады. Сондай-ак «Ме- 
дени тенкерютщ лениндж идеялары жене онын Казакстанда жузеге асы- 
рылуы» 
монографиясы да медениет тарихын зерттеудеп кунды енбек 
саналады. Оларда, автордын ез1 атап еткеншдей: «Казак КСРмнде кенестж 
медени кайта ерлеу шараларынын жузеге асырылуын», сондай-ак «Казак­
стан халыктарыныц рухани медениетшде капиталистж емес дамудын 
лениндж идеяларынын 
KepiHic 
табуын зерделеуге талпыныс жасалын- 
ган»65. Эрине, тугырнамалык тургыдан бул зерттеулер кенестж кезен идео- 
логиясынын ыкпалында жазылган, ейтсе де Р.Б. Сулейменов ез енбекте- 
р1нде бай деректж материалдар непзшде 1917 жылдан 70-жылдар басына 
дейш п халыкка бш м беру, гылым жене медениет салалары дамуынын 
тарихын кайта жангыртты. Онын зерттеушщ кептеген тужырымдары щ щ
бугшге дейш езектш к кунын жойган жок.
Улы Отан согысы жылдарындагы Казакстан медениетшщ тарихы кен 
аукымдык кужаттык непзде академик М.К- Козыбаевтын 1ргел1 енбекте-
р1нде карастырылды.66 Бул енбектерде автор Казакстан медениеп, когам- 
дык ем1рдщ осы саласына партиялык басшылык меселелер1мен гана шекте-
32

л in калмай, енбекинлердщ майдан мен тылга кемеп, согыс жылдарында- 
ры мэдени eMip жактарын датерен камтыган.
1970—1980 жылдары жарык керген А.К. Канапин мен А.Д. Янда- 
ровтын, Н. Жанд1лдиннщ, К. Бейсембиевтщ, М. Бурабаев пен В. Чер- 
няктщ монографиялык енбектер! жене Р.Б. Сулейменовтщ «Казакстан­
дагы медени тенкерктщ зертгелу кезендер!»67 атты макаласы халкымыздын 
рухани емтршдег! езгерютер туралы кен epi терен тусшжтер тургысында 
жазылган. Казакстан тарихшылары, сондай-ак зиялы кауымнын, онын 
шпнде улт зиялыларынын да калыптасу тарихы жещнде, бул ретте олардын 
ездершщ ойынша, бул урдгстщ ерекше жактарын аша отырып, зерттеулер 
журпздь6®
Осы жылдары тагдырлары елм4здщ тарихымен б!те кайнаскан б^ркатар 
галымдар мен жазушылар, артист, енш1лер казакстандыктардын жана урпа- 
гына еткен ем 
i p
жолдары туралы естелжтерж арнады. Казакстан зиялы- 
лары ата буын екшдершщ шыгармашыл ык жолы мен тагдыры медени да­
му дын тарихын жене осы замангы медениет турлершщ калыптасу ерекше- 
лжтерш ашып 
6 e p f l i .
Сонымен катар олар енердщ дербес жанрларыньщ, 
тутастай алганда медениетпц дамуына коскан еркайсысынын жеке улесте- 
p iH
де бейнелеп керсетедь69
¥лы Отан согысы жылдары Казакстанда коныс тепкен кенеспк белпш 
медениет кайраткерлершщ ер жылдары жариялаган естёлжт^ршдё сол 
жылдары пзе косып, 6ipre еткен енбек пен рухани ещ р жайлы айтылады. 
Авторлардьщ eздepiнe тен жеке есерлерщщ кептуртдш согас сынагы- 
нын ауыр жылдарындагы республиканын медени 
e M i p i m n
жалпы кескш- 
келбеп туралы туспнщшши кенейту1м1зге жене байытуымызга мумк!щ 
дщ бередь70 Тутастай алганда, Казакстаннын кенеспк кезендеп медени- 
ет тарихы жeнiндeгi зерттеулер моральдык жагынан eлeyлi турде есюрдь 
Эйткенмен, бул багыттагы жумыстар e3iHiH айтарлыктай дерекнамалык 
мен1н жоймайды. Сандык мвлiмeттepдi жалпылау жещйеН б1рсыпыра 
жумыстар журпзщщ жене гылыми айналымга кен квлeмдi деректемелж
- корлар енпзщщ.
1980 жылдардын соны мен 1990 жылдардын бас кез| аралыгы (горба- 
чевтж жариялылык пен демократияландыру жылдары) — медениет тари- 
хынын 4пкезещне сейкес келедк Жогарыда атап етшгешндей, Казакстан 
КП ОК сол жылдары Ш. Кудайбердиевт1, Ж. Аймауытовты, М. Жума- 
баевты жене казак медениетщщ баска да екщдерш актау туралы каулы 
кабылдады жене сонын нэтижеанде вдeбиeтiмiздiн барлык екшдершщ 
eciMaepi 
мен олардын шыгармалары халкымен кайта кауышты. Бул еамдер 
кеп жылдар бойы ауызга алынбады немесе 
Tepic 
пигылды топка жене Кенес 
еюметшщ жаулары катарына жаткызылып келген едь А. Байтурсынов- 
тын, Ш. Кудайбердиевтщ шыгармалары, «Алаш» партиясыныц багдарла- 
малык кужаттары, М. Жумабаевтын, М. Дулатовтьщ, Ж. Аймауытовтын, 
К- Кеменгеровтщ жене баскалардьщ жумыстары жарияланды. Тутастай 
алганда, жарияланган дереккездер Казакстан тарихы кенеспк кезешнщ 
бурынгыдан мулде баскаша кескщ-келбетш керсетп. Медениетке партия- 
лык-мемлекетпк басшылык, А. Байтурсынов пен Т. Жургеновтщ агарту
халкомындагы жауапты кызмсп мен кезкарастары, медениет саласындагы
Казак елкелж комитетшщ багытымен келюпеген казак зиялы кауымынын
33

0 3
iHfliK ой-шюрлерь тш мен мэдени-улттык дэстурд1 сактауга умтылган 
казак 
зиялыларын ултшылдар ретанде багалаган Ф. Голощекиннщ оларга
карым-катынасы жана сипатта KepiHai.
Жогарыда айтылып кеткендей, 1920-30 жылдардагы Казакстан тарих
гылым ын ын жагдайы зерттеупп I.M. Козыбаевтын «Казакстан тарихна- 
масы: тарих тагылымдары» (1990) киабында карастырылды. Мурагаттык 
деректемелер непзшде кпапта 1920 жылдардагы мэдениет тарихы мен 
онын барысы жешнде кунды мэшметтер келтфшген. P.M. Жумашевтщ 
зертгеулервде жэне онын «Казакстан мэдениетшщ тарихнамасы» (Кара­
ганды, 2003) монографиясында мэдениет проблемасы жана тугырнама- 
лык кезкарас тургысынан карастырылган. А.Т. Капаеванын «Мэдениет
жэне саясат» атты ipreM монографиялык енбеп (Алматы, 2004) Казакстан 
мэдениетшщ тарихына арналган, онда 1946-1991 жылдардагы Кенес 
эюметшщ Казакстаннын мэдени саласында журпзген мемлекетпк сая-
саты карастырылады. 
'
¥лы Отан согысы мэселелерш, казакстандыктардьщ ж е тс к е коскан
улесш зерттеу. Кенеспк кезеннщ ¥лы Отан согысы жылдарындагы Казак- 
стан тарихнамасы букшодактык тарихнаманын 6ip б е л т болды жэне сон-
дыктан ол жалпы зерттеулерде де,72 сондай-ак согыс жылдарындагы рес­
публика тарихы жешндеп енбектерд1 талдаган арнайы енбектерде де кара­
стырылды.73 
' 

жүктеу/скачать 63,86 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: