Вестник КазНУ. Серия филологическая, №1(131). 2011 25

 

Г. Е. Керімова 

 

АЛҒАШҚЫ ҚАЗАҚ ГАЗЕТТЕРІНДЕГІ АРАБ СӨЗДЕРІНІҢ 

ФОНЕТИКАЛЫҚ ЖАҒЫНАН ИГЕРІЛУІ 

 

 

Қазақ  баспасөзінің  алғашқы  қарлығаштары 

болып  есептелетін  «Дала  уалаятының  газеті» 

жəне  «Түркістан  уалаятының  газеттерінде» 

кездесетін  сөздердің  көпшілігі  араб  тілінен 

енген  кірме  сөздер  болып  табылады.  Араб 

тілінің  дыбыстық  жүйесінің  басты  ерекшелігі - 

дауыссыз  фонемалардың  көптігінде.  Сондай-ақ, 

көмей  арқылы  дыбысталатын,  эмфатикалық, 

тісаралық  фонемалардың  болуы  да  араб  тіліне 

тəн құбылыс.  

 Қазақ  жəне  араб  тілдерінің  дыбыстық 

құрылымы  əртүрлі  болғандықтан,  бір  тілдегі 

дыбыс  эквиваленті  екінші  тілде  кездесе 

бермейді.  Сондықтан,  қазақ  тіліне  енген  араб 

сөздері  тіліміздің  фонетикалық  жүйесіне  бейім- 

 

 

деліп,  алғашқы  бейнесі  өзгерістерге  ұшырап, 

тілімізге  сіңісіп  кеткен.  «Əр  тілдің  өзіне  тəн 

заңдары  бар.  Демек,  белгілі  бір  тілдегі 

дыбыстың  фонемалық  қасиеті  екінші  бір  тілде 

өзгеше түрде  кездесуі мүмкін» [1;220]. 

«Дала  уалаятының  газеті»  жəне  «Түркістан 

уалаятының  газеттерінде»  кездесетін  араб 

сөздеріне  шолу  жасағанда,  қазақ  тілінің 

дыбысталу  жүйесіне  сəйкес  келмесе  де,  аталған 

газеттерде 

кейбір 

сөздерді 

араб 

тілінің 

орфографиясына 

лайықтап 

жазуға 

бағыт 

ұстанғандық байқалады.  

ب

  ба дыбысының п-ға ауысуы  

 Қазақ  тілінде  ұяң  б  дауыссыз  дыбысымен 

аяқталатын  сөздер  кездеспейтіндіктен,  араб