Вестник серия «Филологические науки» основан в 2008 году выходит 4 раза в год астана 2015 2

 
65 
ОТЗЫВЫ УЧЕНЫХ-ЛИНГВИСТОВ О ДИССЕРТАЦИИ БЕЙСЕНОВОЙ Ж.С. 
«ОТРАСЛЕВАЯ ТЕРМИНОЛОГИЯ: ТИПОЛОГИЯ, КЛАССИФИКАЦИЯ, 
ФУНКЦИОНИРОВАНИЕ» 
 
 

 
66 
 

 
67 
 

 
68 
 

 
69 
 
 

 
70 
УДК 81’ 373.611:81’ 42 
Котлярова Тамара Григорьевна 
СПЕЦИФИКА СЛОВОПРОИЗВОДСТВА В СОВРЕМЕННЫХ  
МЕДИЙНЫХ ТЕКСТАХ 
 
 
 
Аннотация 
 
В  статье  характеризуются  основные  тенденции  в  современном  медийном 
словотворчестве  –  усиление  семантической  конденсации,  рост  префиксальной  субстан-
тивации,  обилие  сложных  новообразований.  Дается  анализ  словообразовательных  средств 
создания экспрессивности медийных текстов: нестандартных словообразовательных моделей 
и способов, различных нарушений деривационных правил и норм. 
 
Ключевые 
слова: 
суффиксальная 
и 
префиксальная 
интернационализация, 
семантические 
конденсаты, 
сложные 
новообразования, 
неогенная 
аббревиация, 
чересступенчатое словообразование, неузуальная деривация. 
 
 
Андатпа 
 
Мақалада  заманауиақпарат  құралдарындағы  сөз  шығармашылығындағы  негізгі 
үрдістер  -  семантикалық  конденсацияның  күшеюі,  префиксалдық  субстантивтенудің  өсуі, 
күдлелі  жаңа  сөз  түзілімдерінің  қарқынды  дамуы  сипатталады.  Ақпарат  құралдарындағы 
мәтіндердің  экспрессивтілігі  жасалуы  барысына  сөзжасамдық  тұрғыдан,  атап  айтқанда, 
қалыптан  тыс сөзжасамдық  модельдер мен  тәсілдер, деривациялық ережелер  мен  нормалар 
бұзылуының түрлері бойынша талдау жүргізіледі. 
 
Тірек  сөздер: жұрнақтық және  префикстік  интернационализациялау,  семантикалық 
конденсаторлар,  күрделі  жана  сөздер,  неоген  қысқартылған  атаулар,  сатылы  сөзқұрау, 
мәнсіз деривация. 
 
 
Summary 
The  article  deals  with  the  main  trends  in  modern  media  word  formation  -  increased  semantic 
condensation,  the  growth  of  prefixed  substantivation,  an  abundance  of  complex  neologisms.  Much 
attention  is  given  to  the  analysis  of  word-building  means  creating  expressive  media  texts:  non-
standard word-formation models and methods, various violations of derivation rules and regulations. 
 
Keywords:  suffixed  and  prefixed  internationalization,  semantic  condensates,  complex 
neologisms, neogenic abbreviation, inter-stepped word formation, non-usual derivation. 
 
 
Активизация  словообразовательных  процессов  в  настоящее  время  привела  к 
появлению  большого  количества  новообразований,  широко  представленных  в  текстах 
современных средств массовой информации. Как справедливо отмечают дериватологи, «СМИ, 
диктующие  социокультурные  и  языковые  моды,  влияют  на  общественную  престижность  как 
отдельных  лексем,  так  и  целых  словообразовательных  типов,  являясь  основными 
«поставщиками» 
неологизмов, 
неозаимствований,  интернационализмов 
и 
гибридных 
неодериватов, новых словообразовательных формантов и моделей» [1, 15]. Наиболее значимую 
роль в неологии современных средств массовой информации играют имена существительные. 
Рассмотрим  на  материале  субстантивной  лексики,  извлеченной  из  дискурсов  казахстанских  и 
российских СМИ, некоторые тенденции современного медийного словотворчества.  
 
Завидную  регулярность  в  языке  современных  СМИ  проявляют  существительные  на  -
изация,  называющие  процессы  через  отношение  к  признаку  или  предмету:  йогуртизация, 
компьютеризация, 
интернетизация, 
фермеризация, 
канадизация, 
банализация, 
конфликтонизация,  чеченизация,талибанизация,  стаканизация,  автомобилизация,  а  также 
албанизация  экономики,  балканизация  конфликтов,  бартеризация  страны,  витринизация 
магазинов,  капитализация  Казахстана,компьютеризация  сельских  школ,  паспортизация  и 
удостоверенизация  населения  и  др.  Приведем  примеры  дискурсного  употребления  подобных 
дериватов:  «Даешь  махабатизацию  без  балапанизации»  //  ЭК,  10.03.2006.  «Мосты  к 
гармонизации» // КП, 16.09.2005. Такие субстантивы мотивируются не только нарицательными 

 
71 
и  собственными  (компьютер,  Албания,  Канада)  существительными,  но  и  словосочетаниями. 
Например, страны третьего мира —>третьемиризация страны. 
 
Новообразования с данным суффиксом обычно называют социально значимое событие 
или  явление,  нередко  негативного  характера.  Вместе  с  тем  у  ряда  абстрактных 
существительных  на  –изация  отмечается  наличие  экспрессивного  фона:  «На  особенности 
питания человека повлияла  урбанизация, супермаркетизацияи популярность западного  образа 
жизни»  //  Огонек,  19.03.2012.  «Знаю,  что  нелегко  живется  печатным  СМИ  в  эпоху  всеобщей 
цифровизации, в эпоху тотального Интернета» // КП, 18.06.2013. 
 
Подобные  примеры  иллюстрируют  собой  новый  процесс  в  словообразовании.  Еще 
М.В.  Пановв  1968  году  отмечал  неогенность  и  принципиальность  подобных  дериватов, 
поскольку  они  образуются  не  от  глагола,  как  следовало  всем  существительным  с 
процессуальным  значением,  а  от  другого  имени.  В.В.  Лопатин  подобные  пары  криминал  – 
криминализация,  зарплата  –  зарплатизация  относит  к  так  называемому  «чересступенчатому 
словообразованию»,  когда  процессуальный  субстантив  минует  в  своем  образовании  фазу 
глагольного  деривата  по  аналогии  политика  –  политизировать  –  политизация.  Абсолютную 
новизну  подобных  производных  подчеркивает  и  характер  производящей  основы.  Если 
традиционно  они  создавались  на  базе  иноязычных  слов  или  существительных  с  конкретной 
семантикой,  то  сегодня  можно  отметить  дериваты,  образованные  от  имен  собственных. 
Например:  нурсултанизация  Казахстана,  путинизация  России,  церетелизация  Москвы, 
биланизация  эстрады  и  др.  Подобные  существительные  –  наименования  процессов  – 
свидетельствуют  о  появлении  нового  направления  мотивации:  не  от  глагола  к  имени,  а  от 
имени к имени. 
 
В  газетном  дискурсе  активно  используется  новый  суффикс  –инг:  автобусинг, 
автомобилинг,  болванинг,  зацепинг,  дурачинг.  Популярность  подобного  суффиксального 
форманта  Е.И.  Коряковцева  объясняет  следующим  образом:  «В  результате  экспансии 
английского  языка,  которой  способствует  глобальная  коммуникации  и  прежде  всего  средства 
массовой 
информации, 
создающие 
и 
поддерживающие 
англо-американскую 
лингвокультурную моду, в словообразовательных системах ряда славянских языков, благодаря 
словотворчеству  СМИ,  а  также  реципиентов  их  текстов,  достаточно  активно  формируются 
модели с формантами –инг/ing/-ink»[1, 13]. 
 
Наблюдения  над  языком  СМИ  позволяют  подтвердить  актуализацию  процесса 
префиксального  словообразования,  а  точнее  –  именной  иноязычной  префиксации.  Так, 
широкий  класс  производных  образуют  заимствованные  приставки:  анти-,  супер-,  гипер-, 
псевдо-,  де-,  про-,  ре-,  квази-,  контр-,  интер-,  экс-.  Если  префикс  псевдо-, 
например,традиционноспециализировался 
на 
создании 
терминологической 
лексики 
(псевдокристалл, псевдонаука, псевдокультура), то в настоящий момент эта приставкавыходит 
за  пределы  терминологии  и  начинает  производить  слова  в  сфере  общеупотребительной 
лексики,  которую  можно  представить  несколькими  группами.  Это  наименования  лиц  по 
социальному  статусу  или  партийной  принадлежности:  псевдодемократ,  всевдогуманист, 
псевдопатриот  инаименования  явлений,  связанных  с  культурой,  историей,  со  сферой 
идеологизации: 
псевдосвобода, 
всевдосоциализм, 
псевдопартийность, 
псевдожизнь, 
псевдорынок,  псевдоинформационность.  Приведем  примеры  из  газетного  дискурса:  «Оставим 
псевдоблагородные  разговоры  про  будущее  наших  детей»  //  Литер,  26.10.2004.  «Скоро 
начнется  псевдопрямая  трансляция  предвыборной  конференции»  //  АиФ,  2005.  «Квазивойна  в 
Израиле» // ОРТ, 19.04.2002. 
 
Слова  с  приставкой  ре-тоже  изначально  относились  к  терминологической  лексике.  В 
последнее время отмечается рост ее продуктивности при том, что функциональная значимость 
практически  не  изменилась.  Она  по-прежнему  участвует  в  образовании  терминологических 
наименований в сфере экономики и политики: реэкспорт, реимпорт, реэмигрант, реэвакуация 
и  др.  В  целом  можно  отметить  активность  тех  приставок,  которые  выражают  значение 
отрицания,  противодействия,  уничтожения  результатов  чего-нибудь:  контрдемонстрация, 
контрмитинг,  контрлозунги,  квазиреформа,  деполитизация,  антирынок,  антипарламент. 
«Театр  при  всей  своей  антивиртуальности  на  самом  деле  виртуальное  искусство  //  КП, 

 
72 
17.01.2002.  «Нет  канала  Шредер  и  антиШредер,  нет  канала английской  королевы  и  прочее  // 
АиФ, 2002, №46. 
 
Приставки супер-, гипер-, ультра-, архи-, присоединяясь к исходным словам именных 
частей  речи,  образуют  производные  существительные  и  прилагательные  со  значением 
признака  в  высокой,  максимально  возможной  степени.  Суперпрезентация:  «Опять  же  — 
размах,  с  которым  проходила  подготовка  к  выходу  альбома,  суперпрезентация»  //  КП, 
12.04.2002.  Суперминистерство  доходов:  «А  вместо  нынешнего  Минфина  будет  создано 
суперминистерство  доходов  //  КП,  11.05.2001.  Суперреферент:  «...мама  Тамара  Васильевна 
говорит  о  курсах  суперреферентов,  которые  Оксана  сочла  необходимым  дополнением  к 
университетскому  диплому»  //  КП,  24.06.2006.  Суперсыщик:  «Безусловный  профессионал, 
яркий,  блестящий,  умный,  очень  артистичный  человек,  суперсыщик  //  КП,  01.03.2002. 
Суперфильм:  «Увы,  лично  мне  воспринять  «Азазель»  как  суперфильм  нашего  времени  не 
удалось»  //  КП,  12.03.2002.  Суперпатриотический:  «На  съемках  этого  фильма  о  Чечне, 
который  уже  успели  окрестить  и  суперпатриотическим,  и  нацистским,  Леше  Чадову  труднее 
всего  было  научиться  стрелять  людям  в  лицо»  //  КП,  26.04.2002.  Ультрапатриотический: 
«Судебная палата по информационным спорам при президенте настоятельно порекомендовала 
Комитету РФ по печати обратиться в суд с иском о прекращении деятельности редакции газеты 
«Завтра» 
... 
Кроме 
того, 
в 
«черном 
списке» 
длинный 
перечень 
изданий 
ультрапатриотического толка» // КП, 17,09.1994. Архитрудоемкий «Губернатор Ульяновской 
области  предложил  на  конкурс  о  перезахоронении  В.  Ленина  архитрудоемкий  проект: 
«...перенести целиком Мавзолей с телом вождя на родину Ильича» // КП, 22.12.2005. 
 
В  некоторых  случаях  данные  приставки  не  только  указывают  на  высокую  степень 
признака, но и выражают позитивную  или негативную  оценку, вносят иронический оттенок в 
семантику  новообразований.  Например:  «Это  те  самые  суперзлодеи,  представители 
гипердьявола,  супергады!  ...  Ультрасатанисты!»  //  КП,  16.10.2001;  «...поток  анонимных 
суперужасов, 
архикошмарных 
разоблачений 
и 
гиперправдивых 
журналистских 
расследований...»  //  КП,  16.10.2001;  «Трудиться  в  нашем  бистро  официанткой  можно  только 
людям с супержелезными нервами...» // КП, 26.09.2000; «В меню входили самые гипервредные 
гастрономические  удовольствия...»  //  КП,  26.09.2000;  «Если  взлетит  на  Ильинке  церквушка, 
будет  бактериям  суперпирушка...»  //  КП,  1.08.2001;  «Кстати,  если  он  ...растрепал  твою 
суперукладку, обозвал тебя мужиком - это тоже шутка!» // КП, 12.04.2002. 
 
Как  справедливо  отметил  Л.П.  Крысин,  активизация  употребления  иноязычных  слов 
или  частей  слов  представляет  один  из  наиболее  живых  и  социально  значимых  процессов, 
происходящих в современной русской речи и способствующих расширению в первую очередь 
специальной  терминологии  в  сфере  экономики,  политики,  культуры  [2].  Тенденция  к 
интернационализации в медийном словотворчестве, по нашему мнению, протекает в основном 
в направлении активного использования аффиксальных морфем иноязычного происхождения, 
будь то префикс или суффикс, которые способны одинаково сочетаться как с заимствованными 
основами, так и исконными.  
 
Другим  заметным  явлением  современного  медийного  словотворчества  является 
функциональный динамизм, который проявляется в активном проникновении в литературный 
язык  тех  словообразовательных  моделей,  которые  ранее  использовались  на  периферии 
русского языка, т.е. в жаргонной, разговорной, профессиональной речи.  
Системную заданность на страницах СМИ проявляют существительные со значением носителя 
признака,  в  том  числе  предметного  и  процессуального:  налоговик  (работник  налоговой 
службы),  жилищник  (работник  жилищно-коммунального  хозяйства),  альтернативщик  (тот, 
кто находится на альтернативной службе), цеховик (тот, кто работает в цехе), рефератчик (тот, 
кто пишет рефераты), информационщик (работник информационной службы). 
 
Являясь 
результатом 
семантического 
стяжения, 
подобные 
субстантивные 
новообразования,  так  называемые  семантические  конденсаты,  или  универбаты,  нередко 
строятся по суффиксальной модели. Среди новообразований много таких, которые созданы по 
моделям,  распространенным  в  разговорной  речи,  просторечии,  в  том  числе  жаргонах.  В  их 
основе  лежат  словосочетания,  к  которым  добавляется  один  из  суффиксальных  формантов:  -

 
73 
ник,  -ец,  –-ик,  -ун,  -ак.Например,  турбазник  (человек,  проживающий  на  турбазе),  травник 
(целитель,  занимающийся  травами),  картошник,  арбузник  (продавец  картошки  или  арбузов), 
мыльник (создатель или любитель мыльной оперы, сам мыльный сериал), рыночник (сторонник 
рыночной  системы  или  торгующий  на  рынке),  отановец  (сторонник  или  член  партии  Отан), 
путинец,  жириновец  (сторонник  политики  В.Жириновского  В.Путина),  санаторщик, 
стадионщик  (лицо  по  месту  пребывания),  обещальщик  (кто  много  обещает),  звездун 
(популярная личность, которая кичится своей известностью), невезун (невезучий человек).
 
 
Универбация,  или  семантическая  конденсация,  являясь  разновидностью 
компрессивного  словообразования,  стремится  к  обозначению  одним  словом  комплекса 
значений,  выражаемых  сочетанием  слов.  Широкая  представленность  семантических 
конденсатов  в  периодике  свидетельствует  о  тяготении  газетного  дискурса  к 
однословности наименования.  
 
Наибольшее  число  универбатов  образованы  по  модели:  «прилагательное  + 
существительное = основа прилагательного + суффикс -к (реже суффикс -ник) ». 
Приведем  примеры:  автогражданка  (автомобильное  страхование  граждан),  боевка  (боевая 
брезентовая  одежда  пожарных),  взлетка  (взлетная  полоса),  минималка  (минимальный  размер 
оплаты  труда),  молодежка  (молодежная  команда,  сборная),  мобилка  или  мобильник 
(мобильный  телефон),  кругосветка  (кругосветная  сеть  Интернета),  пищевка  (пищевая 
промышленность), повременка (повременная оплата), социалка (социальная сфера), спортивки 
(спортивная  обувь),  этилка  (этиловая  жидкость),  бесшумник  (бесшумное  оружие),  сольник 
(сольный концерт) и др.  
Проиллюстрируем контекстное  употребление данных дериватов: «Столько прорех в социалке, 
а  деньги  в  бюджете  республики  не  осваиваются  по  назначению  и  в  сроки»  //  КН,  1.09.2004. 
«Замыкают  список  минусовиков  лидеры  народной  партии,  которым,  по  мнению  журналистов, 
не  удалась  широко  разрекламированная  акция,  организованная  совместными  усилиями»  // 
Профиль,  2012,  №34.  «За  тридцать  рабочих  дней  ему  удалось  наковырять  из  высотки 
стройматериалов насто тысяч тенге» // Караван, №14, 2008. «На ТЭФИ академики прокатят все 
мыльники // КП, 13.09. 2004. «У новых казахов появились золотые мобильники» // Литер, 2006.  
 
Тяготеют  к  семантическим  конденсатам  и  новообразования  откровенщина, 
аномальщина,  серийщина  со  значением  признака  как  отрицательно  оцениваемого  явления, 
образованные с помощью суффикса -щин. «После полуночи острая и тонкая ирония основного 
состава  СЭФа  сменилась  пресыщенной  откровенщиной»  //  КП,  25.10.2001.  «Кинофестиваль 
подарит  нам  настоящее  кино,  а  не  ту  серийщину  и  небывальщину,  которую  я  не  могу 
досмотреть  до  конца»  //  МК,  20.06.2008.  «Когда  сказать  нечего,  в  ход  идет  нецензурщина?»  // 
АиФ, №10, 2006.  
 
Высокая активность в современной прессе отмечается и у суффикса -ант: дискуссант 
(активный участник дискуссии), подписант (человек, поставивший подпись под документом), 
компенсант  (получивший  компенсацию),  фабрикант  (участник  фабрики  звезд),  нобелемант, 
апробант,  комплексант  (имеющий  комплексы).  «Не  признавать  популярность  фабрикантов 
нельзя, их песни звучат на всех теле- и радиоканалах» // КН, 09.04.2004. 
 
Иллюстративный 
материал 
свидетельствует 
о 
тяготении 
к 
«разговорному» 
направлению в словотворчестве семантических конденсатов. Нам представляется, что именно 
«разговорность»  делает  их  столь  популярными  в  газетном  дискурсе,  поскольку  позволяет 
пишущему  в  сжатой  компрессивной  форме  выразить  объемный  смысл.  Мы  разделяем  идею 
В.К. Харченко о том, что «на поверхности восприятия в таких дериватах «легкий» суффикс -к 
прекрасно отвечает идее компрессии разговорного дискурса, а на глубинном уровне прекрасно 
снимает  рабочее  напряжение,  подчеркивая  привычность,  компактность,  свернутость, 
заведомую результативность производственных операций» [3, 69]. Широкая представленность 
семантических конденсатов в разговорном и публицистическом дискурсах, где принципиально 
необходимо  «сжимать»  в  одно  слово  повторяющееся  словосочетание,  в  некоторой  степени  и 
опровергает  на  словообразовательном  уровне  тенденцию  к  аналитизму,  свойственную 
русскому языку.  

 
74 
Одной из особенностей словотворчества является обилие сложных новообразований. Сложные 
дериваты обычно создаются по существующим в языке типам и моделям как способом чистого 
сложения, так и сложно-аффиксальными способами. 
 
К  чистому  сложению  относятся  такие  узуальные  и  окказиональные  новообразования, 
как  обезьянолюди,  человекоптица,  землеподобие,  джипоненавистники,  блокообразующий, 
сайтостроитель,  киберпространство.  Немало  отмечается  словосложений  с  компонентами 
евро-, 
кино-, 
теле-, 
медиа-, 
супер: 
европризнанный, 
евроновичок, 
киногурман, 
киноизоляционизм,  киноинициатива,  киноолигарх,  кинопрофи,  киношквал,  телеправа, 
медеааналитик.  Интересен  пример,  в  котором  обыгрывается  компонент  супер-:«Итак, 
прекрасная  половина  обещанной  суперфишки  на  церемонии  31  января  –  суперженщина, 
суперсексуалка, суперМаша. Короче, СУПЕРВСЕ!» // МК, 2004, №4. 
 
Многие  сложные  новообразования  дают,  как  правило,  не  только  развернутую 
характеристику,  но  и  оценку  (чаще  негативную,  с  ироническим  подтекстом)  тех  или  иных 
явлений. Приведем примеры: «Но ... спустя почти 13 лет, Петра, естественно, подзабывшего  о 
своем  амурно-армейском  приключении,  знакомый  ошарашил  известием:  якобы  его  русская 
любовь  тогда  срочно  вернулась  в  Россию...»  //  КП,  25.01.2002.  «Самое  скандальное  во  всей 
этой  кинозатее  —  имена  героев  второго  плана»  //  КП,  31.01.03.  «Конвейер  работал  очень 
хорошо,  и  каждый  год  на  международный  рынок  выбрасываются  новые  гладиаторы-
конкурсобежцы // АиФ, №25, 2003. 
 
Активно 
используется 
в 
сложных 
новообразованиях 
компонент 
-мания: 
лозунгомания,карлсономания,бригадомания,  (слово  появилось  после  выхода  на  экраны 
телесериала «Бригада»), асаромания («Уже больше месяца, как Талды-Корган охватила самая 
настоящая асаромания» // АиФ, №29, 2005), иваномания («После выхода хита «Тучи» началась 
настоящая иваномания: аншлаги на стадионах, стаи поклонниц и первые строчки хит-парадов» 
// КН, 17.03.2000). 
 
На  страницах  газет  наблюдается  актуализация  неузуальных  способов  деривации 
сложных  слов,  по  по-разному  определяемых  в  научной  литературе:  контаминация  (Е.А. 
Земская,  Н.А.  Николина),  гибридизация  (В.М.  Костюков).  По  сути,  они  представляют 
наложение  соседних  частей  исходных  слов  при  их  формальном  тождестве.  Например, 
баобабушка / баобаб + бабушка; кидманули / Кидман + обманули, Клунирование / Дж. Клуни + 
клонировать,  народная  целлюлительница  /  целительница  +  целлюлит.  Подобным  способом 
образованы окказионализмы: спортитутка, думак, депутан, досиденты, отсиденты. Другой 
пример, когда в рекламном тексте используется следующее графическое обозначение деривата: 
«Чтобы  иметь  СОКолиное  зрение,  пейте  наш  сок».  Или  пример,  когда  в  названии  газетной 
статьи о том, сколько стоит празднование Нового года, используется тот же прием тмезиса, при 
котором  одно  исходное  слово  вставляется  внутрь  другого:  «ДЕД  ОтМороз  и  СНЕГурка».  По 
такому  же  принципу  построены  заголовки  статей  в  республиканской  ежедневной  газете 
«Литер»:  «МалоВАТТо  будет»  и  «Кругом  одно  расСТРОЙство»,  где  речь  идет  о  повышении 
тарифов на электроэнергию и о проблемах студенческих стройотрядов. 
 
В  словообразовательных  гибридах  возможны  формальные  замены  графем  при 
контаминации.  Затаскали  +  тоска  —>  затоскали:  «Затоскали  Диму  Билана,  обвинили  в 
воровстве…  Первый  раз  на  это  творение  песенного  искусства  Дима  Билан  позарился  еще  в 
прошлом  году.  Тогда  песня  называлась  просто  «Тоска»…  //  Новое  дело,  23.10.2008.  Абай  + 
обойдется  —>  обайдется  «Не  обайдется  …  Покидая  Абая,  оппозиционеры  не  забыли 
прихватить с собой и  технику» // КП, 21.07.2001. Напортачить + партия —> напартачить: 
«К  чему  приведет  новый  закон  о  политических  партиях?  Что  здесь  еще  напартачили?»  // 
Российская газета, 10.01.2008.  
 
Специфическое  место  в  словотворчестве  СМИ  занимают  аббревиатуры,  которые  по 
традиции  принято  считать  скучными  словами,  поскольку  они  употребляются  в  деловой  и 
научной  речи.  По  справедливому  замечанию  Е.А.  Земской,  аббревиация  выполняет  в  языке 
компрессивную  функцию,  т.е.  служит  для  создания  более  кратких,  чем  соотносительное 
словосочетание, 
номинаций. 
Современные 
аббревиатуры 
отличается 
благозвучием, 
напоминают  односложные  или  двусложные  слова.  Так,  ЛОМ  расшифровывается  как  левое 

 
75 
объединение  молодежи,  РЕПА  –  рекламно-проспектное  агентство,  ВЕК  –  восточно-
европейская  компания,  НИКА  –  ночной  информационный  канал,  БАРС  —  Банк  развития 
собственности,  ГраД  –  партия  «Гражданское  достоинство»,  ШАРМ  —  шоу  армянских 
мужчин,  КЕДР  —  Конструктивно-экологическое  движение  России.Возросло  в  языке  и 
количество 
аббревиатур-омонимов, 
например: 
КСП 
(Клуб 
самодеятельной 
песни; 
кооперативное  совместное  предприятие;  коллективное  сельское  предприятие),  ЧП 
(чрезвычайное  происшествие  и  частная  практика),  НЭП  (новая  экономическая  политика  и 
наведение  элементарного  порядка),  ОРЗ  (острое  респираторное  заболевание  и  шутливое 
очень рано завязал), СПБ (Санкт-Петербург и скорая бытовая помощь) и др. 
 
В газетных дискурсах аббревиатуры нередко  становятся проявлением языковой игры. 
«Воровать  мобильники  теперь  –  ГИБДДлое  дело»  //  КП,  28.02.2008  (ГИБДД  +  гиблый). 
«СМИшные ответы… Не успеет Георгий Молокин обозначить проблему, вопрос власти задать, 
на него сразу следует  ответ чиновников – либо в другой передаче, либо на деле, какими-либо 
решениями»  //  Аргументы  и  факты,  26.05.2010  (СМИ  +  смешной).  «А  Россия  лишь 
МММычала» // Комсомольская правда, 13.04.2011 (МММ + мычать). 
 
 
Таким  образом,  в  современном  словопроизводстве,  результаты  которого  находят 
системное  отражение  в  современных  медийных  текстах,  реализуются  различные  способы 
создания новообразований. Абсолютное большинство дериватов, созданных по продуктивным 
словообразовательным  моделям,  имеют  ярко  выраженную  стилистическую  маркированность 
приниженности  и  нередко  жаргонности,  что,  в  свою  очередь,  свидетельствует  о  стремлении 
имитировать  живую  разговорную  речь,  создать  непринужденный  тон  общения  и  дать  оценку 
описываемых  событий.  Словообразовательные  заимствования  –  префиксы  и  суффиксы, 
активно  включающиеся  в  деривационные  процессы,  способствуют  увеличению  фонда 
интернациональных  языковых  элементов  в  лексической  и  словообразовательных  системах, 
которые,  в  свою  очередь,  придают  текстам  СМИ  особый  эмоциональный  фон.  Употребление 
окказионализмов 
и 
неузуальных 
дериватов, 
безусловно, 
способствует 
возрастанию 
личностного начала, большей экспрессивности и выразительности газетного текста. 
Список литературы: 
1 
Коряковцева Е.И. Словообразовательные ресурсы новых функциональных стилей славянских языков 
//  Word-formation  and  the  new  functional  styles  of  Slavic  languages.  International  Slavictic  Committee 
Commission  on  word-formation.  Papersin  thematic  Session.  XV  International  Congress  of  Slavists.  –  Sedlce, 
2013. – С. 9-38. 
2 
Крысин Л.П. Иноязычное слово в контексте современной общественной жизни // Русский язык конца 
ХХ столетия (1985 – 1995). – М.: «Языки русской культуры», 2000. – С. 142-161. 
3 
Харченко В.К. Современная повседневная речь. – М.: Издательство ЛКИ, 2010. – 184 с. 
 
 
ӘОЖ 81:001.12/18 
Әбдірәсілов Ербол Құралбайұлы 
ҚАЗІРГІ ТІЛ ЗЕРТТЕУЛЕРІНЕН КҮТІЛЕТІН СҰРАНЫС ТАЛАПТАРЫ  
 
 
Аңдатпа 
 
Мақалада  қазіргі  қазақ  тіл  біліміндегі  зерттеулерге  жетпей  жатқан  практикалық 
тиімділік  мәселелері,  ұғымдық  зерттеулер  нәтижесі  практикада  көрініс  таппай 
жатқандығы  немесе  практиканы  нақты  ұсыныстармен  қамтамасыз  ете  алмай 
отырғандығықарастырылады.  
 
Тірек  сөздер:  қазіргі  тіл  зерттеулері,  грамматиканы  зерттеу  бағыттары, 
практикалық сұраныс, жүйелеу, ұсыну. 
 
 
Аннотация 
 
В  статье  рассматривается  недостаточные  стороны  современных  языковых 
исследований,  вопросы  практических  эффективностей,  неиспользования  в  практике 

 
76 
результатов 
абстрактных 
исследований 
либо 
необеспеченность 
конкретными 
предложениями практики использования языка.  
 
Ключевые  слова:  современные  языковые  исследования,  направления  исследования 
грамматики, потребности практики, унификация, предложения.
 
 
 
Summary 
 
The  article  discusses  the  lack  of  modern  linguistic  research  side,  questions  of  practical 
efficiency, non-use in the practice of the results of research abstract or concrete proposals insecurity 
of the use of language. 
 
Key  words:  modern  language  studies,  research  direction  of  grammar,  practical  needs, 
unification proposals. 
 
 
Тілдегі  сөздердің  мағынасын  айқындау,  топтау,  оларды  мағыналық  қызметіне  қарай 
сөз  түрлеріне,  яғни  сөз  таптарына  топтастырып,  сөйлем  түрлері  мен  сөз  тіркестерінің  өзара 
байланысу  тәсілдерін  белгілеу,  сөйлем  мүшелерін  сөздердің  сөйлем  жүйесіндегі  атқаратын 
қызметі  мен  тілдік  ерекшеліктері  бойынша  бойынша  жіктеп  көрсету,  т.б.  –  грамматиканы 
зерттеудің  классикалық  қалыптасқан  үлгісі  ретінде  түсініледі.  Тіл  ішіндегі  әрбір  сөздің, 
бірліктің  орнын  жіктеп  бөлу  –  өз  алдына  қажет  жүйе.  Бұл  үрдіс,  бұл  зерттеу  тәсілінің 
көмегімен қазақ грамматикасын зерттеу  ХХ ғасырда  белсенді жүргізілді, қазақ тіл біліміндегі 
ғылыми-зерттеу жұмыстарының негізгі дені осы бағытта жазылып, мақала, монография, сөздік-
еңбек,  анықтағыш,  оқулық,  оқу  құралы,  т.б.  түрде  жарияланды.  Бұл  зерттеу  тәсілі  қазақ 
грамматикасының 
ғылыми 
түрдегі 
құрылымын, 
жүйесін, 
ондағы 
заңдылықтарды, 
құбылыстарды  анықтауда  жалғасуда.  Әлі  де  анықталмаған  тіл  бірліктері  мен  ондағы 
заңдылықтарды  анықтап,  грамматикадағы  теориялық  тұжырымдардытолықтыра,  жетілдіре 
түсу қай уақыт кезеңінде де қажетті зерттеу бағыты.  
 
Тілді,  тіл  грамматикасын  зерттеудің  ХХ  ғасыр  соңында,  ХХІ  ғасыр  басында  бірнеше 
бағыттары қалыптасты: тіл ғылымын, оның қолданысын өзге салалардың дамуымен ұштастыра 
зерттеу  (қолданбалы  лингвистика),  тілді  оқытудың  тиімді  жолдары  мен  әдістерін  іздестіру 
(әдістеме),  тіл  мүкістігі,  тіл  байлығының,  сөздік  қорының  мағыналық  ерекшеліктерінің  ми 
қызметімен  байланысы  (нейролингвистика),  тілдік  ойлаудың,  тілдік  шығарылымның  адам 
көңіл-күйімен,  әлеуметтік  қабілетімен  байланысы  (психолингвистика),  тілдің  әлеуметтік 
құбылыстармен  өзара  байланысы,  өзара  көріністенуі  (социолингвистика),  тілді  адам 
табиғатымен,  тіршілік  үдерісімен  тығыз  бірлікте  қарау  (антрополингвистика),  тілдегі  ойлау 
үлгілерінің  әр  ұлт  тіліне  тән  ерекшелігін  мәдениетпен,  ойлаумен,  таныммен  ұштастыра 
қарастыру  (лингвомәдениет,  когнитивтік  (танымдық)  лингвистика),  жоғарыда  тілдегі  орны 
бойынша  жүйеленген  бірліктердің  тілде  беретін  мағынасы,  мағынасының  түрленуі,  жұмсалу 
табиғаты функционалды (жұмсалымдық, қызметтік) грамматика, т.б.  
 
Бір  сөзбен  тіл  ғылымын  зерделеушілер  тілді  ұғымдық,  танымдық  қырынан  қарап, 
тілдің құрылымдық емес, логикалық заңдылықтардың негізделуі, құбылысқа айналу табиғатын 
анықтауға  кеңінен  ден  қойды.  Бұл  бағытта  еңбектер:  монография,  диссертация,  мақалалар 
әлемдік  тіл  ғылымында  да,  қазақ  тіл  білімінде  де  жазылуда.  Осы  бағыттағы  тіл  табиғатын, 
мұндай  еңбектер  арқылы  қарастыратын  мәселе,  айтқысы  келген  ой,  негізгі  тіл  табиғатына 
қатысты жалпы тұжырым зерттеушіге де, оны оқып, танысатын мамандарға да түсінікті. Бірақ 
осы  еңбектердің нақты практикаға, тілдің қолданысына қатысты берері не, олардан аларымыз 
не,  көздегеніміз  не,  тілдегі  сөздерді,  сөйлемдерді,  құбылыстарды,  оралымдарды,  бірліктерді 
жүйелейді  ме,  нендей  тиімді  ақпараттар  мен  мәліметтер  ала  аламыз  деген  бағыттағы  заңды 
сауалдар  туындайды.  Біздің  соңғы  кезеңдердегі  зерттеу  жұмыстарымыздан  таппай жүргеніміз 
де,  алғымыз  келіп,  бірақ  бұлыңғыр  теориямен  шектеліп  қала  беріп,  оның  практикасына 
қатысты қажетті еңбек нәтижесін ала алмай жүргеніміз де басты кемшін тұс па деген ой келеді. 
Бұл  –  теория  жазылмасын,  теория  қалыптастырылмасын  деген  сөз  емес.  Дегенмен,  сол 
теорияның  нәтижесінен  алынатын  тілдік  тиімді  деректер,  топтастырулар,  жүйелеулер, 
сатылаулар  (мысалы,  тілді  оқытудағы  тілдік  материалдарды)  да  қатар  жүруі,  жарық  көріп, 
көзбен, оқып, түсініп, практикада қолдануға дайын өнім түрінде көз алдымызда жатуы тиісті.  

 
77 
 
Ұғым қуып жазғанымызбен, ұғымнан ұғым тудырып мәтін қуалағанымызбен, «ғылыми 
еңбек» 
көлемін 
толтырғанымызбен, 
қомақты 
етіп 
кітап 
атаулыны 
түр-түрімен 
шығарғанымызбен,  кең  белең  алып  жатқан  үрдістерді  деректі-дерексіз  түсініп-түсінбей 
қабылдағанымызбен, негізгі айтар ой мен тұжырымды, одан шығар мысал мен құрылымды іс 
жүзінде жүйелей алмай жатамыз.  
 
Бұл – бір жағынан көштен қалмаған жетістігіміз десек, екінші жағынан – кемшілігіміз 
не  адасуымыз,  не  үшінші  тұрғыдан  ғылымды  Абайдың  тілімен  айтсақ  «байқап, 
аңғарғанымызды ауызша, жазбаша тілмен жеткізудегі» кемшін жағымыз болар?!  
 
Қызығы  сол,  бұл  үрдіс  тек  тіл  біліміне,  тек  гуманитарлық  бағыттағы  ғылым 
салаларына ғана емес, жалпы ғылым салаларының барлығына дерлік, басым бөлігіне тән болып 
отырғаны  байқалады.  Медицинадағы  ауру  түрлері  оларды  емдеу  тәсілдері  де  қазіргі  уақытта 
дерексіздікке,  нақтылықтан  тыс  жалпы  теорияға  негізделеді.  Бұл  алысқа  бармайа-ақ  түсінікті 
деп ойлаймыз.  
 
Тіл  білімі  бойынша  ойымызды  жалғастырып,  дәлелмен  сөйлеп  көрейік.  Расында, 
жоғарыда айтылғандай, тілді зерттеудің жаңа бағыттарын түсініп, тәсілдерін меңгерген болсақ, 
олардың нәтижесін неге көзбен шұқып, қолмен ұстарлық, көпшіліктің оқып-білуіне, танысуына 
құрал  боларлық  еңбектер  мен  анықтамалықтар,  практикалық  еңбектер  шығармасқа?!  Әрине, 
қазақ  лексикографиясы  мен  қолданбалы  лингвистикасы  сөздікке,  анықтамалыққа,  т.б.  кенде 
емес.  Екі  тілді  сөздіктер,  түсіндірме  сөздіктер,  тұрақты  теңеулер  сөздігі,  салалық  терминдер 
сөздіктері,  т.б.  Енді  осы  сөздіктермен  қатар,  айтылып  өткен  тілді  зерттеудің,  танып-білудің 
жаңа  тәсілдері  бойынша  жүргізілген  жұмыстардың  нәтижесінде  неге  мынандай  сөздіктерді 
әзірлемеске немесе жинақтамасқа?! Мысалы, қазақ тіліндегі танымдық, логикалық бірліктердің 
көрінісін  жинақтайтын  оралымдарды  түсіндірмесімен  немесе  жүйесін  кестелі  сызбамен 
көрсететін тіркестер мен сөйлемдердің анықтама еңбегін жасамасқа?! Немесе сөздердің тіркесу 
заңдылықтарын  немесе  тіркесе  алмау  заңдылықтарын  көрсетіп,  жүйелеген  еңбек  түрін 
әзірлемеске?! Немесе этикет түрлерін жағдаяттарға байланысты топтастырып, олардың тілдегі 
қолданыстарын  барынша  қамтыған  ауқымды  еңбектер  әзірлемеске?!  Немесе,  грамматикалық 
оралымдардың,  бірліктердің  қолданылуы  мүмкін  мағыналық,  мазмұндық  қызметтерін, 
жұмсалымдағы ерекшеліктерін, оның тіл заңдылықтарымен байланысын жан-жақты қамтыған 
мысалдардың жүйеленген еңбегін жинақтамасқа?! т.б.  
Мұның барлығы тілді үйренушіге де, 
тілді  танушыға  да,  қолданушыға  да,  тілді  зерттеушіге  де  қажет.  Демек,  тіл  зерттеуінің 
бұлыңғыр  теориясының  бірыңғай  кете  беруі  практикадағы  қажеттілікті  қамтамасыз  етпейді. 
Қазіргі  тілшілер  қауымының  өзі  де,  тіл  туралы  қызығушылық  білдірушілер  де  бірыңғай 
теориялық тұжырымдарды алға ұсынатын еңбектерден шаршай бастағаны анық. Оның себебі – 
нәтиженің көрініс таппауы.  
 
Ономастикалық  бірліктердің  тілдегі  бар  барлық  дерлік  нұсқасын,  олардың 
сөзжасамдық  үлгілерін  жинақтаған  еңбектің  қажеттігі,  бүкіл  қазақ  сөзіндегі  сөзжасамдық 
мүмкіндіктердің  баршасын  дерлік  жинақтаған  еңбек  түрі,  кісі  есімдері,  олардың  электрондық 
және  қағаз  нұсқадағы  қоры,  орысша-қазақша  сөздіктер мүмкіндігінше  барлық  сөздерді  дерлік 
қамти отырып шығарылса да, аудармасы сөздіктерде көрініс таппаған сөздерді, соңғы уақыттар 
үрдісінде  жиі  пайдалана  бастаған  сөздермен  қоса  отырып,  олардың  тізбесін  анықтау,  аударма 
баламасы бойынша ізденіс жасау, көпшілікке ұсыну түріндегі еңбек түрлері де осындай үлкен 
қажеттілікке ие.  
 
Бұдан  өзге  мәселелердің  де  практикасы  қазақ  тіл  білімінің  алдында  тұрған  ауқымды 
міндеттер қатарына енетіні анық.  
 
Мұның  сыртында  қазіргі  қазақ  орфографиясы  мен  пунктуациясындағы  мәселелер 
арнайы  қарастырып, авторлық  ұстанымдар  мен  қалыптасқан  ережелердің  аражігін  ажыратып, 
оның қайсысын өзектенген нұсқа ретінде қабылдануы керектігі, қайсысы қайта ретке келтірілуі 
керектігі де авторлар тарапынан ғана емес, ұжымдық зерттеу, талдау жұмыстарын, сол негізде 
ереже, қағидаларды қайта жазып шығу қажеттігін аңғартады.  
 
Өйткені  тіс  қаққан  маманның  өзі  қазіргі  тілдегі  өзгерістерге  қарап  отырып,  бір  ғана 
үтірдің қай тұста қойылып,  қай тұста  қойылмау қажеттігін ажырата алмайтын деңгейге жетіп 
қалды.  Бұл  тілдің  дамуы  ма,  әлде  тыныс  белгілерін  қолданудағы  тілдік  білімнің  қоғамдағы 

 
78 
төмендеуі, мектептердегі сапасыз оқытылуы ма? Тіл аударма мен орыс, қазақ тілдерінің қатар 
қолданысы салдарынан өзіндік интеграцияға түскенін мойындау қажет.   Сонда 
да 
дерлік 
интеграция  ережелерден,  тілдік  заңдылықтардан  тыс  қолданылып,  тыныс  белгілерінің 
нормаларының сақталмауына, сауатсыз тіл мәртебесіне алып келмеу тиісті.  
 
Сондай-ақ,  қосарлай  жазылатын,  біріге  жазылатын,  тіркесе  жазылатын  сөздердің 
арасында  да  алуан  түрлі  пікірлер,  ұстанымдар  бар.  Дәлелдің  қажеті  тағы  да  терең  ізденісті 
қажет  етпейді.  Бұл  мәселемен,  біріншіден,  әр  маман  күнделікті  бетпе-бет  келіп  жүргені,  әр 
журналистің  немесе  өзге  маманның  бас  қатырып  жүргені  жасырын  емес.  Екіншіден,  түрлі 
газеттердегі, 
кітаптардағы, 
журналдардағы, 
мәтіндердегі, 
электрондық 
ақпарат 
құралдарындағы  өзіңіз  күмән  тудырған  сөздің  жазылып  жүру  тәжірибесін  салыстырып 
көрсеңіз де, еш қиындықсыз жарыспалы жазылу үлгілеріне тап боласыз: әртүрлі – әр түрлі, кез 
келген – кез-келген, атсалысты – ат салысты, мекенжай – мекен-жай – мекен жай, бір біріне – 
бір-біріне, бірінен бірі – бірінен-бірі, келісімшарт – келісім-шарт – келісім шарт, т.б. Тіпті, осы 
келтіріп  отырған  мысалдарымызға  қатысты  осында  да проблема  бар ма  деген  оймен  әрбіріңіз 
өз  ұстанымдарыңызды  қорғап  үлгеретіндеріңіз,  сол  бағытта  ойлап  үлгеретіндеріңіз  де 
заңдылық.  Бір  сөзбен,  қазіргі  қазақ  тілі  үшін  орфографиядағы  қағидаттардың  тіл  дамуына 
байланысты ерекшеліктерді ескере отырып зерттелген, жүйеленген нұсқасы, оның түсіндірмесі 
қажет. 
 
Аударма  мен  терминдерді  қабылдау  саласында  да  өзекті  мәселелер  жетіп  артылады. 
Көптеген  сөздердің  аудармасын  қалыптастырып  үлгергендігімізді  демеу  етіп,  өз  өзімізді 
жұбатып жүргеніміз де рас. Дегенмен, мұнымен тоқтап қалу тілмен айналысушы мамандардың 
қай-қайсысына  да  сын  болып  қала  бермек.  Бұл  орайда  термин  мәтіндеріндегі  терминдердің 
синтаксистік  табиғаты,  мәнмәтіндік  жүйедегі  орны,  дефиницияны  ашудағы  аударма  сөздің 
мүмкіндігі  әр  терминге  қатысты  кешенді  зерттеп-талдауды  қажет  етеді.  Қазіргідей  біржақты 
мағынасын негіз етіп алып, аудара салып, сөздік құрастыра салуды тілдің өмірдегі қолданылу 
практикасы көтере бермейді. Әлемдік терминологияда мұндай тәжірибе бар. Онсыз терминнің 
толығымен  дефиницияны  жан-жақты  ашуы,  қолданысының  ғұмырлы  болмағы  күмәнді. 
Мысалы,  «ғаламтор»  түрінде  аударылған  термин  қазіргі  мәтіндердің  көпшілігінде  «интернет» 
түрінде, «нысан» термині «объект» түрінде, «қызмет» термині – «функция» түрінде т.б. қайта 
кірме нұқасында қолданылып, заң мәтіндерінің өзінде де кері үдеріс көрініс тапқан. Сонымен 
бірге қазақ тілінде бір нұсқамен аударылған екі түрлі кірме термин мәтін ішінде қатар келген 
жағдайлар  да  аудармашы  мамандарға  да,  мәтін  түзушілерге  қиындық  тудыратындығы  анық. 
Немесе, бір ғана «доход»  сөзі қазақ тілінде кейде «табыс»,«кіріс» сөздерімен алынып жүргені 
белгілі.  
 
Жинақтай  келгенде,  тіл  білімінде  абстрактілі  теорияны  жазу,  теориялық  еңбектерді 
қарастыру,  ашылмай  жатқан  теориялық  тұжырымдар  мен  мәселелерді  тоқтату  қажет  емес 
шығар,  дегенмен  сол  теориялық  еңбектің  әрқайсысы  тұжырымдары  бойынша  жүйеленген 
тиімді  еңбектердің  қатар  дайындалуы,  зерттеу  нәтижесінде  туындаған  теориялық 
тұжырымдарының  практикалық  жүйелеу,  топтастыру,  салыстыру  бағытындағы  тілдік 
материалдармен қамтамасыз етілуі уақыт талабынан туындаған қажеттілік.  
 
 
ӘОЖ 811.512.122`37 
Жапақов Серік Игілікұл, Жұбанова Сауле Хорезмқызы 
ЛИНГВОСИНЕРГЕТИКАЛЫҚ АСПЕКТІНІҢ ҰЛТТЫҚ МАЗМҰНЫ 
 
 
Аңдатпа 
 
Бұл  мақалада  когнитивтік  аспектінің  бір  тармағы  лингвосинергетиканың  ұлттық 
үлгісі туралы қарастырылды. Лингвосинергетиканың дискурста, диалогта, коммуникативтік 
қарым-қатынас  кезіндегі  рөлі  талданды.  Синергетиканың  манипулятивтік  қызметі  тілдік 
фактілер арқылы талданды. 
 
Тірек  сөздер:  коммуникант,  синергетика,  когниция,  диалог,  манипуляция,  дискурс, 
семантика. 

 
79 
 
Аннотация 
 
В  данной  статье  рассмотрены  лингвосинергетические  национальные  модели  как 
раздел  когнитивных  аспектов.  Рассмотрена  роль  лингвосинергических  дискурсов,  диалогов  в 
коммуникативном 
общении. 
Функция 
синергетических 
манипуляций 
представлена 
посредством языковых факторов. 
 
Ключевые слова: коммуникант, синергетика, когниция, диалог, манипуляция, дискурс, 
семантика. 
 
 
Summary 
 
This  article  describes  lingvo-synergistic  national  models  as  a  branch  of  cognitive  aspects. 
The  authors  examine  the  role  lingvo-synergistic  discourses  and  dialogues  in  the  communicative 
interaction. Synergistic function manipulation represented by linguistic factors.  
 
Key  words:  communicant,  Synergetics,  cognition,  dialogue,  manipulation,  discourse, 
semantics. 
 
 
Адамзаттың ғасырлар бойы қалыптасқан мәдени құндылықтары мен ұлт болмысының 
тікелей көрінісі болып табылатын асыл қазынасы – оның тілі.  
 
Тіл  тек  қатынас  құралы  ғана  емес  сонымен  қатар,  этностың  дүниетанымын, 
шаруашылық  тәжірибесің,  салттары  мен  ғұрыптарын  бейнелеуде  маңызды  және  шешуші  рөл 
атқарады.Ұлттың  тілі  халықтың  рухани  өмірін,  тарихын,  ұлттық  нақышты,  дүниенің  тілдік 
бейнесін  сипаттау  құралы  болып  табылады.  Қазіргі  таңда  тілдің  табиғатын  жан-жақты 
саралауға  арналған  тіл  біліміндегі  зерттеу  жұмыстары  ұлттың  ойлау  жүйесіне  тән 
ерекшеліктерімен және этностың болмысымен тығыз сабақтастықта алынып, коммуникативтік, 
когнитивтік тұрғыдан зерделеу бүгінгі күн тәртібінің көкейкесті мәселелерінің біріне айналды. 
Осыған  орай  XX  ғасыр  мен  XXI  ғасырлар  тоғысындағы  әлемдік  лингвистикада  тілдің  сан 
қырлы  құбылыстарын  түрлі  аспектіде  қарастырған  зерттеулер  пайда  бола  бастады.  Қазақ  тіл 
ғылымында  тілді  антропоцентристік,  функционалдық,  семасиологиялық,  ономасиологиялық, 
гносиялогиялық,  психолингвистикалық,  прагматикалық  аспект  тұрғысынан  зерттеу  кең  өріс 
алды. Әсіресе, тілді түрлі саламен тығыз байланыста қарастыруға деген қызығушылық артты. 
Тіл  ғылымының  басқа  ғылымдармен  байланысы  Лингвистиканың  когнитивтік  ғылымның 
пайда  болуына  қатысуы  маңызды  процес.  Бұл  жөнінде  Р.Стеннинг  былай  деген  –  «Сложите 
вместе логику, лингвистику, психологию и компьютерную науку – и вы получите когнитивную 
науку» [1, 210]. 
 
Яғни  тілді  психологиямен,  философиямен,  тарихпен,  педагогикамен  т.б.  салалармен 
байланысты  зерттеу  ғылымға  өзгеше  серпін  берді.  Тіпті,  ғалымдартіл  білімін  кванттық, 
физикалық, инженерлік, медициналық т.б. салаларыменсабақтастыруға мән бере бастады. Тілді 
бұлай  жан-жақты  зерттеу  өз  кезегінде  қазақ  тіл  біліміне  де  тың  ойлар  алып  келді.  Осы  тұста 
тілді  когнитивтік  аспектіде  қарастыру  да  оң  нәтижелер  бере  бастады.Егерәр  түрлі 
көзқарастарды  негізге  ала  отырып  зерделесек,  біз  когнитивтік  ғылымның  тілді  зерттеумен 
қатар  когницияны  да  қарастырып,  оның  философиялық  және  инженерлік  ғылыми  жақтарын 
қарастыратынын  байқауға  да  болады.  Тіл  ғылымының  басқа  ғылымдармен  байланысы 
лингвистикада когнитивтік ғылымның пайда болуына алып келді. Бұл уақыты келген маңызды 
үдеріс  еді.  Өйткені  тіл  сананы  білдіреді  де,  ойды  білдірудің  негізгі  құралы  ретінде 
қолданылады,  сонда  тілді  зерттеу  –  бұл  сананы  жанама  түрде  зерттеу  болып  табылады.  Тіл 
санаға  ықпал  етеді  де,  соның  нәтижесінде  когнитивтік  ғылымда  лингвистикаға  көп  орын 
бөлінеді.  Бүгінгі  таңда  лингвистиканы  таным  –  мәдениет  –  тіл  үштігінің  принциптері 
негізінде,  этностың  танымдық  ерекшелігін  тілдік  фактілер  арқылы  когнитивтік  құрылым 
тұрғысында ғылыми талдау өзекті мәселе болып табылады.  
 
Кез-келген  ұжымдық  қоғамдастық  немесе  индивид  қоршаған  ортаны  ойлау  арқылы 
танып  біледі  десек,  тіл  ой  қызметін  бейнеге,  белгілі  бір  тілдік  үлгіге  түсіреді.  Ал  адамның 
ақиқат  болмысты  танып-білуі  –  барлық  этносқа  ортақ,  себебі  таным-түсінік  арқылы  адам 
дүниені  таниды.  Ал  осы  адам  танымының  нәтижелері  тілдік  таңбалар  арқылы  тілден  көрініс 
табады. Таным – шындық дүниенің бейнесі. Бұл – ғалам бейнесінің тілден көрініс табуы.  

 
80 
 
Когнитивтік лингвистиканың негізінде бүгінгі таңда тілдік құрылымдарды жан-жақты 
зерттеп,  нәтижесінде  когнитивтік  грамматика,  когнитивтік  лексикология  айқындалса, 
семантика  саласы  бойынша  –  прототиптік  семантика,  концептуальды  семантика,  фреймалық 
семантика,  процедуралық  семантика  айқындалды.  Міне,  осындай  іргелі  зерттеулердің 
арқасында  қазіргі  таңда  лингвкогнитологияда,  психолингвистикада  ғалымдар  сөздің 
коммуникантқа  әсерін,  ақпараттардың  қабылдануы  мен  жадта  сақталуын  жан-жақты  зерттей 
отырып,  тіл  ғылымында  синэргетика  терминін  қолдана  бастады.Синергетика  тек  тіл  білімі 
саласында ғана емес, жаратылыстану  саласында, әлеуметтану, философия, психология  сияқты 
гуманитарлық  салаларда  да  жиі  қолданылады.  Синергетикалық  көзқарас,  жаңаша  ойлау 
стилінің  қалыптасуының  негізі  болып  танылады.Синергетика  –  грек  тілінен  аударғанда 
бірлескен  әрекет  энергиясы.  Синергетика  ұғымын  ғылымға  1971  жылы  неміс  физигі  Г.Хакен 
енгізген.  Ең  алғаш  рет  бұл  термин  қазақ  тіл  білімінде  зерттеуші  З.Абдуллинаның  еңбегінде 
қарастырылды.Зерттеуші өз еңбегінде балалар әдебиетінің тілін қарастыра келіп: «синергетика 
– бұл сөздің қуатын, адам мен тілдің арасындағы байланысты қарастыратын сала.Синергетика 
– құрылым элементтері мен қоршаған  орта энергиясының арасындағы байланысты зерттейтін 
ғылыми  бағыт.  Синергетика  лингвомәдениеттанымдық  зерттеудің  әдістемелік  құраласы  және 
тұспалдай  айту  белгілерінің  бейнелілігін  туындатудың  көзі  болып  табылады»  деген  пікір 
айтады  [2,  97]  Яғни  синергетикалық  зерттеудің  мәні  белгілі  бір  лингвомәдениеттанымдық 
кеңістіктің  тиісті  бөлігінің  «үзігін»  білдіреді,  оның  шеңберінде  екіншілік  немесе  жанама-
туынды  атау  белгісінің  поэтикалық  энергиясының  қалыптасуына  ықпал  ететін  күштік 
кернеудің  симультандық  (сызықтық  емес)  тетіктері  қалыптасады.  Синергетика  осылайша 
тұспалдай  айту  белгілерінің  поэтикалық  энергиясын  лингвомәдениеттанымдық  зерттеу 
әдістемесі  (ментальдік  сұлба  және  эвристикалық  көзқарас)  философиялық  аспектісінің  аса 
маңызды  элементі  болып  табылады.  Мұндай  көзқарастың  өзіндік  ерекшелігі  синергетиканың 
әмбебап  және  пәнаралық  сипатымен  анықталады.  Осыған  байланысты  бейнелі  сөз 
синергетикасын  тану  оның  қалыптасуы  мен  сөйлемде  қолданылу  факторларын  кең  ауқымда 
қарастыруды  топшылайды.  Синергетикада  аттрактор  –  «белгілі  бір  жүйенің  жаңа  сапалық 
күйге  көшуі»,  бифуркация  –  «ескі  сапаның  жаңа  сапаға  жинақталуы»,  детектор  –  «белгілі  бір 
құрылымды мүмкін жағдайдан нақты жағдайға айналдыру», диссипативтік құрылым – «белгілі 
бір толық энергиялық құрылымның кеми келіп, басқа энергияға айналуы», келісім қағидасы – 
«өзара  қарым-қатынас  пен  диалогтың  қалыптасу»,  қалыптасу  қағидасы  –  «жаңа  мазмұнға  ие 
болу» сынды ұғымдар бар. 
 
Баршамызға  белгілі,  когнитивтік  лингвистика  таным  арқылы  кодталған  ақпараттарды 
тасмалдаушы таңбаларды зерттеумен айналысады. Біздің пайымдауымызша лингвосинергетика 
дискурстық  деңгейдегі  диалогтың  мақсатты  энергетикалық  қуатын  анықтау  болып  табылады. 
Адамның дискурс әлемімен өзара қарым-қатынасының бүкіл алуан түрлілігі Ю.Н.Карауловтың 
белгілі  пайымдауында  былайша  көрініс  тапқан:  «Әр  мәтіннің  артында  (дискурстың 
нәтижесінде) тілдің жүйесін меңгерген тілдік тұлға тұр» [3, 27]. Мұны К.Ф.Седов та анағұрлым 
айқын және әділ дәлелдеп береді: «әр тілдік тұлғаның артында өзі жасаған көптеген мәтіндер 
(дискурстар) тұр» [4, 4]. Себебі «Коммуникант – белгілі бір әлеуметтік жіктің өкілі. Адамның 
дағдылы іс-әрекеті немесе әлеуметтік әдебі, оның ішінде сөз әдебі, сол әлеуметтік жікке, ортаға 
лайық  болады.  Коммуниканттың  жас  ерекшелігі  (бала,  ересек,  қарт),  жынысы  (әйел,  еркек), 
мекені (ауыл тұрғыны, қала тұрғыны), кәсібі, жұмысы, от басындағы орны әлеуметтік белгілері 
болып табылады» [1,12]. 
 
Дискурстың  лингвомәдениеттанымдық  маңыздылығы  ауқымды  ойлау  бірлігі  – 
концептімен  –  екіжақты  байланысына  қатысты:  априорлық  (сезімдік  тәжірибені,  заттармен 
болатын  тікелей  әрекеттерді  түйіндеудің  қалыптасқан  жолы)  және  лингво-креативтік  (тілдік 
бірліктердің  семантикасы  арқылы  тілдік  қарым-қатынас,  дүниетаным  негізінде  қалыптасқан). 
Априорлық концептілер – дискурстың мағынақұрағыш көзі, ал лингвокреативтік концептілер – 
оның туындылары, әмбебап және идиоэтникалық дискурсивтік-ойлау әрекетінің нәтижелері. 
 
Тілдік  коммуникациядағы  осындай  белгілерді  зерделей  отырып  синэргетиканың  мәні 
ерекше  екендігі  байқалады.  Синергетика  ең  алдымен  әр  түрлі  шектеулі  ақпараттардан  бүтін 
жүйе  құрастыруға  тырысудан  ақпараттарды  контекстік  қабылдау  арқылы  дүниеге  біртұтас 

 
81 
көзқарас  қалыптастыруға  көшу  керектігін  түсінуден  басталады.  Батыс  ғалымдары 
синергетикалық білімдерді беру мен  оны қалыптастыруды жүзеге асыру жағдайында индивид 
өздігінен  шешім  іздеуге,  қорытынды  жасауға,  жалпылауға  ұмтылады.  Бұл  кезде  оның 
танымдық және шығармашылық қабілеттері артады деген пікірлер айтуда. Ал қазақ халқының 
болмысы мен дүниетанымдық ерекшелігіне сай лингвосинергетиканың біздегі мазмұнын қалай 
пайымдауға  болады?  Жоғарыда  атап  өткендей,  ақпараттық  контекстен  ортақ  көзқарас 
қалыптастыру  үшін  синергетика  ретінде  нені  ұғынамыз  деген  мәселе  ой  тастайды.  Ол  үшін 
алдымен  этностың,  қоғамдастық  мүшесінің  синергетикалық  иммунитетіне  әсер  етуші 
факторды  нақтылауымыз  қажет.  Оның  оң  және  теріс  факторлары  бар.  Кез-келген  контексте, 
диалогте  синергетикалық  мәнге  лайық  тілдік  таңбаларды  саралап  алған  жөн.  Ең  алдымен 
назарға  алатынымыз  оң  әсері  бар  таңбалар.  Мысалы  –  құран.  Құран  аяттары  мен  сүрелерді 
алайық. Бұл мәтіндерадамға синергетикалық қуат беретін факторлар. Әрбір адам құран аяттары 
мен  сүрелері  оқылғанда  психологиялық  тыныс,  рухани  байлық,  жан  азығын  алады.  Және  де 
құранды,  оның  шарттарын  бұлжытпай  орындайды.  Бұл  құранның  адам  санасында  сонау 
атеистік  кезеңдегіден,  қазіргі  таңда  адамзаттың  барлығы  мойындайтын  энергетикалық  қуатқа 
ие болуы. Адамзаттың санасы, дүниетанымы соны мойындады. Неге құран? Біріншіден, мәтін 
ретінде  болсын,  диалог  кезінде  болсын  адамзат  құраннан  қуат  алады.  Екіншіден,  аттрактор 
сипатына  ие.  Яғни,  құран  мәтіні  адам  санасын  жаңа  сапаға  көтерді.  Үшіншіден, 
бифуркациялық  мәнге  ие  болып  бүкіл  адамзаттың  құранға  деген  ілтипатты  көзқарасы 
қалыптасты. Детектор ретінде құран адамзатты дұрыс жолға бағыттайтын нақты мойындалған 
дүние  болды.  Диссипативтік  құрылым  ретінде  қарасақ  құран  адамзаттың  қуат  алатын 
энергиясына айналды. Келісім қағидасы мәнінде құран адамдар арасындағы қарым-қатынасың 
ізгі болуын айқындап, қалыптасу қағидасына сай құран адамзат бас иетін мәнге ие болды.  
Ендігі  мәселе,  пәнаралық  немесе  салалық  байланыс  турасында.  Құранды  зерттеу,  оны  тану 
тарихшылардың  да,  математиктердің  де,  философтардың  да.  медицинаның  да,  құқықтанудың 
да, педагогика мен психологияның да назарында. Тек бұл ғана емес, бұдан басқа ұлтымыздың 
төл  байлығына  жататын  баталар,  мақал-мәтелдер,  ырым-тыйымдар,  өсиет-термелер,  салт-
дәстүрлер  мен  әдет-ғұрыптар  т.б.  құндылықтарды  да  осыған  жатқызуға  болады.  Барлығында 
синергетикалық  қуат  бар.  Мысалы,  бата  турасында  айтсақ.  Батаның  оң  бата  және  теріс  бата 
деген  түрлері.  Оң  бата  -  жақсы  тілеу.  Теріс  бата  –  қарғыстың  түрі.  Екеуінде  де  адам 
психологиясы  мен  танымына  әсер  ететін  энергиялық  қуат  бар.  Жақсы  бата  алған  адам 
марқайып,  қуанып,  бойы  жеңілдеп  қалады.  Ал  «теріс  бата»  деген  ұғымның  өзі  адамға  кері 
энергия  береді.  Адам  ол  жағдайға  жеткізбеуге  тырысады.  Ал  оң  батаны  арнайы  барып  тұрып 
немесе бата берушіні қонақ ете отырып алады. Екеуінде де мақсат бір, бірақ екеуіндегі мазмұн 
екі түрлі. Екінші бір мәселе, бұларда манипуляциялық қабілет бар. Яғни, адамзат санасына әсер 
ете отырып, тұспалдау арқылы ой деңгейін көтеру қасиетіне ие. Тұлғаны жаңа көзқарастар мен 
танымның  келесі  сатысына  жетелейді.Тұспалдай  айту  белгілері  синэргетикасының  мұндай 
өзіндік  ерекшелігі  Е.В.Князева  негізін  қалаған  заңдылықтың  шешуші  пресуппозитивтік 
негіздемесі  ретінде  қызмет  атқарды  дей  келе:  «Біз  нақты  бөлшектерге  тереңдеген  сайын, 
синэргетика  үшін  орын  аз  қалады»  [5,  102]  деген  қорытынды  жасайды.Яғни  кейде  тілдік 
таңбаны  жан-жақты  қарастырғанымызбен  синергиялық  қасиетіне  баға  беруге  мән  бере 
бермейміз.  Біз  жоғарыда  айтқан  құран,  бата,  өсиет  т.б.  тілдік  бірліктердің  мәтін  мазмұнында 
ғана  емес,  атауының  өзінде  синергетика  бар  екенін  мойындауымыз  керек.  Сонымен  қатар 
бұларда манипулятивтік мән де басым. Яғни, адамды ойға жетелеу, көзқарасын қалыптастыру, 
өз  мақсатына  көндіру  сипаты  ерекше.  Манипуляция  дегеніміздің  өзі  адам  санасынрухани 
жолмен  кодтау  немесе  бағдарламалау.  Г.Шиллер  айтқандай:  «манипуляцияның  мақсаты 
күшпен  емес,  сөз  арқылы  адам  санасын  өзгерту».  Біз  сөз  етіп  отырған  құран  да,  баталар  да, 
өсиет-термелер де, ырым-тыйым сөздердің адам санасына манипулятивтік әсері күшті.Өйткені 
ұлттық мәдениетті меңгеру мен әлеуметтік психологияның қалыптасуы тіл көмегі арқылы ғана 
мүмкін  болады.  Сондықтан  тілдік  тұлғаның  болмысын  зерделеу  кешенді  талдау  негізінде 
тарихи-мәдени  қайнар  көздерді,  мәтіннің  этноұлттық  ерекшеліктері  мен  әлеуметтік  сипатын, 
халықтың  философиялық-дүниетанымы  мен  психологиялық  мінездемесін  айқындау  арқылы 
іске  асуы  және  адамның  тілдік  болмысын  түсінуге,  зерделеуге  жетелейтін  лингвистикалық 

 
82 
категория  ретіндегі  тілдік  тұлға  құбылысы  қазіргі  білім  парадигмасының  мазмұнын,  күй-
қалпын айқындаушы маңызды ғылыми ұғымға айналуда.  
 
Біз  мұл  мақалада  тіл  ғылымында  белсенді  қарастырылып  келе  жатқан  синергетика 
құбылысының  ұлттық  мазмұнын  сөз  етуге  тырыстық.  Басты  мақсат,  лингвосинергетика 
жүйесін  талдауда  біз  ұлттық  таным  мен  болмыстың  нәтижесін  қандай  фактілер  арқылы 
қарайтынымызды  айқындау.  Әрине,  тек  құран,  бата,  мақал-мәтел  т.б.  бағалауыштық  қасиеті 
жоғары  мәтіндер,  тілдік  таңбалар  тұрғысынан  қарау  аздық  етеді.  Біз  тек  осылар  ғана  деген 
ойдан аулақпыз. Бұл ұлттық санаға әсер етуші синергетикалық факторлардың бір парасы ғана. 
Бұдан басқа дәрісханаларда білім беру кезіндегі дискурс, диалогты қарастыру да осы аспектіге 
жатады. Басқа да нысандарына жол тапқан әсте дұрыс. Тек ұлттық тіл білімінң негізіне қарай 
бағыттай  білу  керек  деп  ойлаймыз.  Өйткені  тіл  өз  бойында  адамзат  тарихының  мыңжылдық 
шежіресі  мен  танымын,  ғаламдық  тәжірибесін  жинақтай  отырып,  ұлттық  мәдениетпен 
байланысты  болады.  Қоғам  дамығын  сайын  тіл  де  дамиды  және  тіл  ғаламның  тілдік  бейнесін 
жасайды.  
Пайдаланылған әдебиеттер: 
1.Стеннинг  Р.(StenningK).  Methodical  semanticism  considered  as  a  history  of  progress  incognitive  science  // 
The making of cognitive science: Essays in honour of George Miller / Ed. by W. Hirst. Cambridge (Mass.), 1988. 
-210 
2.Абдуллина З. Балалар әдебиетінің тілдік тұлғасы. Ф.ғ.к диссерт. –Алматы: 2008. 120 б 
3.Караулов Ю.Н. Русский язык и языковая личность.- Москва, Наука, 1987. 261 с. 
4.Седов К.Ф.Становлениедискурсивногомышленияязыковойличности. Психои 
социолингвистическиеаспекты.-Саратов: изд. СГУ:1999. 180 с 
5.Князева Е.Н. Синергетика языка, сознания и культуры. Академия.-М, 2002. -371 с. 
 
 
УДК 801.5.54 
Фаткиева Гульнара Тагировна 
ОСОБЕННОСТИ ФУНКЦИОНИРОВАНИЯ ТЕРМИНОЛОГИЧЕСКОЙ ЛЕКСИКИ 
В ЯЗЫКОВОМ ПРОСТРАНСТВЕ ГАЗЕТНОГО ТЕКСТА 
 
 
Аннотация 
 
В 
статье 
представлены 
особенности 
функционирования 
стилистически 
маркированной  лексики  в  языковом  пространстве  газетного  текста  за  последние 
десятилетия. Корпус функционально маркированной лексики книжного стиля представляет и 
терминологическая  лексика.  Анализ  языка СМИ  показывает,  что  термины  составляют  35% 
от 
общего 
корпуса 
стилистически 
маркированной 
лексики 
книжного 
стиля. 
Терминологическая  лексика  в  словарях  отмечается  пометой  «спец.».  Большая  их  часть 
зафиксирована  в  толковых  словарях  русского  языка.  Незафиксированные  термины  являются 
либо  новыми,  либо  имеют  узкоспециальный  характер  и  составляют  словник  специальных 
профессиональных  словарей.  Необходимость  в  применении  специальной  лексики  в  языке 
печатных  изданий  дает  нам  основание  говорить  о  функционально  маркированной  лексики 
книжного стиля.  
 
Ключевые 
слова: 
публицистический 
стиль, 
язык 
СМИ, 
книжный 
стиль, 
стилистически маркированная лексика, термины.
 
 
 
Аңдатпа 
 
Мақалада  соңғы  онжылдықтағы  тілдік  кеңістіктегі  газет  мәтіндерінің  стильдік 
маркерленген  лексиканың  қызмет  ету  ерекшеліктері  туралы  айтылады.  Кітаби  стильдің 
функционалды маркерленген лексикасының корпусын терминологиялық лексика да танытады. 
БАҚ  тілін  сараптау  барысында  кітаби  стилдің  стилистикалық  маркерленген  лексикасының 
жалпы  корпусын  35%  терминдер  құрайтыны  анықталды.  Терминдік  лексика  сөздіктерде 
«спец»  деген  белгімен  көрсетілген.  Оның  көп  бөлігі  орыс  тілінің  түсіндірмелі  сөздігінде 
берілген.  Көрсетілмеген  терминдер  не  жаңа,  не  қолдану  аясы  тар  және  арнайы  кәсіби 

 
83 
сөздіктерді құрайды.  Баспа  тілінде  арнайы  лексиканы қолдану қажеттілігі кітаби  стильдің 
маркерленген лексикасының қызметі туралы айтуға негіз болмақ. 
 
Тірек сөздер: публицистикалық стиль, БАҚ тілі, кітаби стиль, стильдік маркерленген 
лексика, терминдер. 
 
 
Summary 
 
The article deals with the features of stylistically marked units described in the newspapers 
during the last decades. The corpus of functionally marked units typical for the literary style is also 
based on the terminological units. The media language analysis proves the fact that 35 % of the total 
corpus of stylistically marked units typical for the literary style belongs to terms. The terminological 
units  have  a  special  label  "spec.".  The  significant  part  of  such  units  is  entried  in  the  defining 
dictionaries of the Russian language. The units not mentioned in such dictionaries are either new or 
focused on special subjects belonging to the professional dictionaries. The relevance in special unites 
applying in media suggests that there are functionally marked units typical for the literary style. 
 
Key words: publicistic style, media language, literary style, stylistically marked unites, terms. 
 
 
Для  печатных  изданий  последних  десятилетий  присуща  принципиальная  схема 
функционально-стилевого расслоения современного русского языка, стилистический динамизм 
или сочетание контрастных стилистических элементов. Все это является результатом того, что, 
язык  газеты  в  своем  составе  содержит  единицы  всех  функциональных  стилей,  что  в  свою 
очередь,  приводит  к  модификации  публицистического  стиля  и  выделения  его  «газетно-
публицистического подстиля» [1] или «языка СМИ» [2]. 
 
Анализ  официальной  и  неофициальной  прессы  Казахстана  за  последние  десятилетия 
дает  основание  утверждать,  что  стилистически  маркированная  лексика  в  языке  средств 
массовой информации имеет неоднородный состав.  
 
Степень  использования  разных  стилистически  окрашенных  единиц  в  языковом 
пространстве  напрямую  зависит  от  статуса  газеты.  Лексический  состав  языка  казахстанских 
газет  включает  в  себя  компонентный  состав  стилистически  маркированной  лексики,  который 
отличается в количественном и качественном отношениях.  
 
Стилистическая  маркированность  принадлежит  к  числу 
наиболее  широких 
лингвистических  понятий.  Стилистически  маркированные  слова  –  это  единицы,  несущие 
стилистическую  окраску,  проявление  которой  наблюдается  на  функциональном  и 
экспрессивно-эмоциональном уровнях.  
 
К  функционально  маркированным  словам  относятся  те  единицы,  которые  имеют 
функционально-стилистическую  нагрузку,  то  есть  это  слова,  принадлежащие  либо  к 
разговорному  стилю,  либо  к  книжному.  Маркированные  единицы  второй  разновидности 
содержат  в  своем  составе  не  только  предметно-логическое  выражение,  но  и  эмоциональную 
оценку.  Функциональная  и  экспрессивно-эмоциональная  маркированность  имеют  общие  и 
дифференциальные признаки. Слова и первой, и второй разновидности представляют комплекс 
стилистически маркированных единиц, изучение которых дает возможность проанализировать 
характер модификации газетно-публицистического стиля.  
 Функциональной  маркированностью  в  языке  казахстанских  газет  отличаются  единицы 
разговорного  (разговорные,  профессиональные  и  просторечно-жаргонные  единицы)  и 
книжного  (собственно  книжные,  высокие,  официальные  и  терминологические  единицы) 
стилей. 
Отдельного 
рассмотрения 
требует 
корпус 
терминологической 
лексики, 
функционирующий в языковом пространстве газетного текста.  
 
Cтилистически  маркированными  для  публицистического  стиля  будут  и  слова, 
связанные  с  определенными  отраслями  знаний,  с  профессиональной  сферой  деятельности, 
термины.  Терминологическая  лексика  в  словарях  отмечается  пометой  «спец.».  Анализ  языка 
печатных  СМИ  показал,  что  общее  количество  терминов,  выявленных  в  языке  казахстанских 
газет,  составляет  35%  от  общего  корпуса  выявленной  лексики  книжного  стиля.  Большая  их 

жүктеу/скачать 4,44 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: