Вестник серия «Филологические науки» основан в 2008 году выходит 4 раза в год астана 2015 2

 
 
220 
сөздерімен  де  тығыз  байланысты.  Осы  күндері  зерттеушілер  заң  терминдерінің  жасалу 
жолдары  туралы  сөз  қозғағанда  термин  қалыптасуының  негізгі  үш  жолын  атап  көрсетеді. 
Біріншісіне  –  халықаралық  термндерді:  волюта,  акт,  аффект,  баланс,  вердикт,  вотум, 
геноцид, дубликат, кадастр, кворум, кодекс, нотариус, коносамент, конституция; екіншісіне 
– аударма ақылы енген терминдерді: закон – заң, законный – заңды, законодательство – низам, 
юридический  –  заңи,  государственное  право  –  мемлекеттік  құқық;  үшіншісіне  –  термин 
сипаттағы сөздер ресми стильде, сонымен қатар публицистикалық стилде қолданылып, екінші 
жағынан  мағыналық  стилдік  реңті  иеленетін,  бірінің  орнына  бірі  қолданылатын  терминдік 
атауыш  сөздерді:  закондательная  власть  –  низамшы  билік  (заң  шығарушы  билік); 
законодательство  –  низам,  заңдар;  индивидуальное  наказание  –  жазаны  даралау,  жазасын 
дәлеледеу;  претензия  –  тілек  шағым,  талап-тілек  т.б.  жатқызылады  [1,96-97].  Осы  ретте 
зерттеуші  тарапынан  заң  терминдерінің  қалыптасуында  бұрынғы  тәжірибеде  бар  әдет-ғұрып 
нормалары  мен  билер  практикасында  көрініс  тапқан  құқықтық  мәнге  ие  термин  сөздердің 
бүгінгі заңнамадағы  қолданысы  сөз  етілмейтінін атап өту  керек.  Қазақстан Республикасының 
заңдары  мен  кодекстерінде,  нормативтік-құқықтық  актілерінде  кездесетін  бірқатар  заң 
терминдерінің  шығу  төркіні,  қалыптасу  тарихы  қазақ  халқының  әдет-ғұрпымен,  билер 
институтымен тікелей байланысты. Мысалы, құн, айып, айыпкер, заң, дау, борыш, куә, куәгер, 
шағым, билік, халық соты, билер соты, жаза, қылмыс, ауыр қылмыс, дау, төресін беру, шешім 
шығару, үкім, өлім жазасы т.б. Осы аталған терминдер бүгінгі заңнама құжаттарында молынан 
кездеседі. Сан ғасыр халықтың қолданысында болып,  сұрыпталып терминге айналған аталған 
сөздермен  қатар,  бүгінгі  күні  заңнама  құжаттарында  кездеспейтін,  алайда  кезінде  құқықтық 
мәні  болған  бірқатар  сөздердің  болғанын  атап  өту  керек.  Мысалы,  жақсы  (орыс  тіліндегі 
«хороши»  мәніндегі  сөз  емес,  «үш  жақсы»,  «бес  жақсы»  т.б.  деп  келетін  құн  төлеуде 
қолданылған мағынасы көнерген сөз), тоғыз (мысалы, екі түйе бастатқан «тоғыз»,алты ат 
бастатқан «тоғыз», төрт түйе бастатқан «тоғыз», жетім бастатқан «тоғыз») т.б. сөздер. 
Қазақ тілінің түсіндірме сөздігінде тоғыз сөзі туралы: «қазақтың ескі дәстүрі бойынша үлкен 
жиын-тойда ат бәйгесіне берілетін сыйлық немесе әртүрлі дау-шарда төленетін айып» [2, 156] 
деп түсініктеме берілген. Демек,  тоғыз сөзі сыйлық ұғымымен қатар, айып ретінде төленетін 
құн  ұғымында  да  жұмсалған.  Мұның  мысалын  «Абылай  аспаған  сары  бел»  атты  шешендік 
сөзден көреміз: «...Байлауда өлген Ботақанның құнын берсін, Жанайды босатсын! Мың кісінің 
жолына бас-басына «жетім» бастатқан «тоғыз» (курсивпен белгілеген біз) және мың кісінің 
жолына  бас-басына  түйе  бастатып  «тоғыз»  берсін!  (курсивпен  белгілеген  біз)  Қалған  мың 
кісіге мың ат, мың шапан берсін! Бұған көнбесе, тұрысатұғын жерін айтсын!» деп жіберді...». 
[3, 47] МЖ 9-том 
 
Ал  құнның  мөлшерін  анықтауда  айып  ретінде  төленетін  жақсы  сөзінін  мәнін 
Мәшһүр  Жүсіп  көрсетеді:  «Жақсы»  дегеннің  басы  «жетім»:  қалы  кілем,  қара  нар,  мылтық  – 
сондаймен «тоғыз» болады».  
 
Сонымен мағынасы көмескіленген бұл сөздер қазақ билері кезінде дауды шешуде 
құқықтық мәнге ие атив қолданыста болып, құн төлеудің бір түрі, мөлшері ұғымында келген. 
Бүгінгі күні бұл сөздер тарихи сөздер қатарынан орын алған.  
 
Сондай-ақ құн сөзінің өзі қазақ билерінің тұсында қара құн, сүйек құны, өнер құны 
деп  ажыратылып,  үш  ұғымда  жұмсалғанын  атап  өту  керек.  Мұны  біз  Мәшһүр  Жүсіптің 
«Бұрынғы  замандағы  құн  төлеу,  адам  емдеу  салты»  атты  мақаласынан  кездестіреміз: 
«Абылайханның хан болып, дәуірі жүріп тұрғанда, құнға кесім қылдырған. Тамам талас сөздің 
үстінен  қаратып,  бітім  айтқызып,  билік  қылдыра  тұғын  биі  –  Күлік  Шобалай  баласы 
Жаңабатыр би екен. Бұл кісінің құнға қылған кесімі – «қара» құн: жүз жылқы, он екі «жақсы»; 
сүйек құны – елу жылқы, алты «жақсы»; өнер құны – «тоқал құн» болады – тоғыз «жақсы». Бұл 
үш құн: еркекте – Көтеш ақынға алынған, ұрғашыда – Ұлбикеге алынған».  
 
Бүгінгі  заң  терминологиясында  қара  құн,  сүйек  құны,  өнер  құны  деген  ұғымдар 
кездеспегенімен,  құн  сөзі  кең  ұғымда  қолданылатынын,  құн  сөзімен  бірқатар  жаңа  тіркестер 
жасалғанын,  сондай-ақ  құн  ұғымын  беретін  жаңа  терминдердің  қалпытасқанын  көреміз. 
Мәселен, заңнама терминдерінің сөздігінде  құн – стоимость [4, 116] деп балама  беріліп,  құн 
қайтару/жазасын  беру  –  возмездие,  құн  өсімі  –  стоимость,  құн  түбірінен  туындаған 

 
 
221 
құндылық  сөзі  –  ценность  т.б. деп аударылып,  құн сөзімен жасалған  бірқатар сөздер мен сөз 
тіркестері берілген. Сондай-ақ аударма сөздіктегі құн сөзінің орысша баламасы: «выкуп; плата; 
возмездие; ресценка; стоимость; цена» [5,299] деп бірілген. Қазіргі заң терминологиясында құн 
сөзінің кең ұғымда жұмсалатын  выкуп – өтеуін төлеп алу/сатып алу [6, 81],  плата/оплата – 
ақшалай  өтеу,  ақшалай  орнын  толтыру,  бірдеңе  үшін  сыйақы,[6,  355],  возмездие  –  зауал  – 
қылмыс  үшін,  жасалған  зұлымдық  үшін  төленетін құн, өтелетін жаза, цена  –  баға  –  тауар, 
жұмыс, қызмет көрсету құнының ақшалай тұлғалануы [6, 597] деген мысалдардан көреміз. Осы 
мысалдардан  көрінгендей  қазіргі  заң  терминдерінің  қалыптасып,  дамуына  қазақтың  бұрынғы 
төл сөздерінің ұйтқы болып отырғанын айту. 
 
Қоғамның дамуымен халықтың тұрмысы мен әлеуметтік өміріне, ғылымға үлкен 
өзгерістер еніп, лексикамызға жаңа атаулар қосылып, соны ұғымдар пайда болды. Осыған орай 
тілімізде бұрыннан бар сөздер жаңа мәнге ие болып, сөздің мағынасы кеңейе түсті немесе жаңа 
атаулар, терминдер қалыптасты.  
 
ХХ  ғасырдың  басындағы  қазақ  қоғамындағы  саяси  өмір,  Алаш  идеясының 
жандануы,  алғаш  кәсіби  қазақ  заңгерлерінің  (Б.Қаратаев,  Ж.Ақбаев)  пайда  болуы,  қазақ 
әліпбиінің  жүйеленуі,  ресми  стильдегі  құжаттардың  айналымға  түсуі  т.б.  –  сөзсіз  заң 
терминдерінің  дамуына  үлкен  өзгерістер  әкелді.  Осы  кезде  бұрынғы  құқықтық  мәндегі 
терминдердің  бірқатары  ескіріп,  оның  есесіне  жаңа  ұғымды  білдіретін  соны  атаулар  пайда 
болды. Мысалы, аға сұлтан, хан,болыс, би, қазы, ұлық т.б осы сияқты көне атаулар архаизмге 
айналды.  Ал  кеңес, сот, прокурор,қорғаушы,  тергеуші  т.б. сөздер осы кезде терминдік мәнге 
ие  бола  бастады.  Осы  кездегі  салалық  терминологияның  қалыптасуы  туралы  белгілі  ғалым 
Ш.Құрманбайұлы:  «Нақты  бір  ғылым  салалары  бойынша  терминологияның  қалыптасуы 
алғашқы ғылыми еңбектердің, оқулықтардың, терминологиялық сөздіктердің жарық көруімен, 
олардың өзге тілдерден аударылуымен тығыз байланысты. Бізде қазақ тілінде жазылған ондай 
еңбектердің  жарық  көруі  аяқталып  келе  жатқан  ғасырдың  бірінші  онжылдығынан  басталады. 
Яғни,  бұл  дегеніміз  –  қазақтың  ғылыми  терминологиясының  туындауы  да  дәл  осы  кезеңнен 
басталуға  тиіс  деген  сөз»  [7,  431]  деп  тұжырымдайды.  Сонадай-ақ  тілші-ғалым  бұл  істің 
басында тұрған қайраткерлерді де атап өтеді: «... осы кезеңде қазақ тілінде алғашқы оқулықтар 
мен  түрлі  деңгейдегі  ғылыми  және  ғылыми-көпшілік  еңбектер  жазған  А.Байтұрсынұлы, 
Х.Досмұхамедұлы,  Ж.Күдерин,  Е.Омарұлы,  С.Қожанұлы,  М.Дулатұлы,  М.Жұмабайұлы, 
Ж.Аймауытұлы,  Ғ.Қараш,  К.Жәленов  сияқты  қазақ  зиялыларының  есімдері  аталуға  тиіс»  [7, 
431]. 
 
Осы  ретте  салалық  терминологияны  қалыптастыруда  А.Байтұрсынұлы  мен 
Х.Досмұхамедұлының  еңбегі  ерекше.  Аталған  ғалымдар  қазақ  тілі  саласына  қатысты 
терминдерді  түзуде,  негізгі  ұғымдарын  анықтауда  үлкен  еңбек  сіңірді.  Мәселен,  Халел 
Досмұхамедов  орыс  тілінен  енген  кірме  сөздерді  қолдануда  қазақ  тілінің  дыбысталу 
заңдылығын  сақтап,  ана  тілімізге  бейімдеп  қолдану  керектігін  алға  тартты.  Мысалы,  песір 
(писарь), ауылнай (волосной), сот (суд) т.б. сөздерді атап айтуға болады. Жалпы алғанда ХХ 
ғасырдың бас кезінде орыс тілі арқылы енген терминдерді қолдануда ана тілінің фонетикалық 
заңдылығына бейімдеп қолдану басты назарда болды. 
 
Қазақ  тілінде  заң  терминдерін  арнайы  жүйелеп,  сөздік  жасаған  ғалым  Т.Күлтелеев 
болды.  Сондай-ақ  ХХ  ғасырдың  60-ыншы  жылдардың  басында  жарыққа  шыққан  заң 
құжаттары – заң терминдерінің қалыптасып дамуына өз әсерін тигізді. Осы қатарға 1986 жылы 
С.Байсалов бастаған авторлар жасаған заң терминдерінің орысша-қазақша түсіндірме сөздігін 
жатқызуға болады. 
 
Заң  терминдерінің  жасалуы  және  дамуы  тәуелсіздік  кезінде  қабылданған  заң 
құжаттарымен,  заң  құжаттарының  аудармасымен,  халықаралық  термин  сөздердің  тілімізге 
енуімен,  жалпы  заң  саласындағы  ресми  құжаттардың  кең  қолданысқа  енуімен  тікелей 
байланысты болып табылады. Заң терминдерінің өзі іштей салаланып: құқық қорғау саласының 
заң  терминдері,  әділет  саласының  заң  терминдері,  прокуратура  саласының  заң  терминдері, 
дипломатия  саласының  заң  терминдері,  сот  саласының  заң  терминдері  т.б.  болып  бөліне 
бастады. Осы бағытта салалық термин сөздіктерінің жарыққа шығуы тәуелсіздік жылдарының 
жемісі болып табылады. Тәуелсіздік жылдары заң терминдерінің бірқатар аударма, түсіндірме 

 
 
222 
сөздіктері,  құқық  қорғау  саласының  ресми  құжаттары  т.б.  жарыққа  шықты.  Осы  ретте  «Заңи 
терминдердің  түсіндірме-этимологиялық  сөздігі»  [8],  «Халықаралық  құқық  бойынша 
терминдердің  түсіндірме  сөздігі»  [9],  «Заң  терминдерінің  түсіндірме  сөздігі»  (азаматтық-
құқықтық  қатынастар  бойынша)  [6],  «Құқық  саласының  терминдер  сөздігі»  [10],  Заңнама 
терминдерінің  қазақша-орысша,  орысша-қазақша  сөздігі  [4],  Заңнамада  жиі  қолданылатын 
сөздер мен сөз тіркестері [11] т.б. еңбектерді атап өтуге болады. 
 
Заң  терминдерін  аудару  мәселесі  туралы,  Қазақстан  Республикасы  заңнамасындағы 
мемлекеттік  тіл  мәселесіне  қатысты  [12],  сот  істерін  мемлекеттік  тілде  жүргізудің  өзекті 
мәселесіне  байланысты  [13]  т.б.  тәуелсіздік  жылдары  конференциялар,  дөңгелек  үстелдер 
ұйымдастылып, баспасөз беттерінде де заң терминдерінің өзекті мәселелері сөз болып келеді.  
 
Жоғарыда  көрсетілгендей  соңғы  жылдары  заң  терминдерін  қалыптастыруда 
халықаралық  қолданыстағы  термин  сөздерді  аудармай  сол  қалпында  қолдану:  акт,  акционер, 
акцепт,  акциз,  а-конто,  аннуитет,  банк  лизингі,  биржа,  бюджет,  валюта,  веб-сайт, 
ведомоство,  гендер,  грант,  гид,  градация,  декларация,  дендрология,  дебитор,  депозит, 
заемшы,  иммунитет,  инвестициялық  капитал,  инкассолық  өкім,  инцидент,  кассация,  квота, 
монополялық, митинг, нотариат, оффшорлық, процестік, психотроптық, ранг, рента, форс-
мажор;  балама  берілген  терминдер:  анализ  –  талдау,  амнистия  –  рақымшылық,  артерия  – 
күретамыр,  аффект  –  жан  күйзелісі,  каньон  –  аңғар,  административный  –  әкімшілік, 
анонимно  –  жасырын,  профильный  –  бейінді,  гипотеза  –  болжал,  процесс  –  үдеріс,  рынок  – 
нарық, шантаж – бопса, юстиция – әділет т.б. кездеседі. 
 
Қазақ тіліндегі заң терминдерінің құрамы туралы А.Исенова өзінің зерттеу жұмысында 
жазды.  Ғалымның  анықтауынша  «заң  терминдері  тек  төл  сөздерден  ғана  емес,  оның  құрамы 
араб, парсы, орыс кірме сөздерінен де тұрады. Тіпті төл сөз болып саналатын «заң» сөзі қазақ 
тіліне  қытай  тілінен  ауысса,  виндикация,  виза,  браконьер,  аудиенция,  атташе,  аттестация, 
арбитр,  баланс,  миссия,  рекламация,  репатриация,  регламент  т.б.  орыс  тілінен  не  орыс  тілі 
арқылы басқа батыс европа тілдерінен ауысып келген терминдер. Енді бір топ заң терминдері 
араб,  иран  тілдерінен  ауысқан:  заңдық  ұғымды  білдіретін  мизам,  жамиғат,  куә,  мүдде,  мұрат 
арыз, мақсұт, қарар, рәсім т.б.» [12, 27]  
 
Қорыта  айтқанда,  заң  терминдерінің  қалыптасту,  даму  жолы  –  ұлт  тіліндегі  төл 
сөздермен  тығыз  байланысты.  Сондай-ақ  шет  тілінен  енген  кірме  сөздердің  өзі  ұлттық  реңк 
алып,  қазақ  тілінің  негізгі  сөздік  қорынан  орын  ала  білген.  Кейбір  халықаралық  терминдер 
қазақ  тіліндегі  сәтті  баламасын  тапуып  жатса,  енді  бір  тобы  сол  аударылмаған  күйі  тілімізге 
сіңіп отыр.  
Пайдаланылған әдебиеттер: 
1 Әлкебаева Д. Қазақ тілі стилистикасының прагматикасы. – Алматы, 2005. – 266 б. 
2 Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. 9-том. – Алматы: Қазақ ССР-інің «Ғылым» баспасы, 1986. – 546 б. 
3 Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы. 9-том. – Павлодар, 2009. – 433 б. 
4 Құраст. М.Айымбетов. Заңнама терминдерінің қазақша-орысша, орысша-қазақша сөздігі. – Қарағанды: 
Экожан, 2011. – 483 б. 
5 Бектаев Қ. Үлкен қазақша-орысша орысша қазақша сөздік. – Алматы: Алтын қазына, 2001. – 704 б. 
6  Тоқсанбай  С.Р.  Заң  терминдерінің  түсіндірме  сөздігі  (азаматтық-құқықтық  қатынастар  бойынша).  – 
Астана: Зерде, 2009 – 640 б.  
7 Ұлттық рухтың ұлы тіні. Ғылыми мақалалар жинағы. – Алматы: Ғылым, 1999. – 568 б. 
8  Ізімұлы  М.  Заңи  терминдердің  түсіндірме-этимологиялық  сөздігі.  –  Алматы:  Сөздік-Словарь,  1999.  – 
312 б. 
9 Досжанова Г.С. Халықаралық құқық бойынша терминдердің түсіндірме сөздігі. – Алматы: Заң әдебиеті, 
2002. 67 б. 
10 Құраст. М.Айымбетов. Құқық саласының терминдер сөздігі. – Астана: 2009. – 450 б. 
11  Құраст.  Демеш  К.  Заңнамада  жиі  қолданылатын  сөздер  мен  сөз  тіркестері  (Қазақша-орысша  және 
орысша-қазақша сөздік). – Алматы: Қазығұрт баспасы, 2013. – 440 б. 
12  Қазақстан  Республикасы  заңнамасындағы  мемлекеттік  тіл:  мәселелер  және  келешегі.  Республикалық 
ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары. – Астана: Ш.Шаяхметов атындағы Тілдерді дамытудың 
республикалық үйлестіру-әдістемелік орталығы. 2010. – 192 б. 
13  Сот  істерін  мемлекеттік  тілде  жүргізудің  өзекті  мәселелері:  дөңгелек  үстел  материалдары.  –  Астана, 
2011. – 100 б. 

 
 
223 
УДК 81-11 
Рахимова Айман Оразгалиевна, Молдахметова Салтанат Саткожановна 
СПОСОБЫ ПОВЫШЕНИЯ ПОЛОЖИТЕЛЬНОЙ МОТИВАЦИИ К ИЗУЧЕНИЮ 
РУССКОГО ЯЗЫКА ПУТЕМ ПРИМЕНЕНИЯ АКТИВНЫХ ФОРМ ОБУЧЕНИЯ 
 
 
Аннотация 
 
Одним из актуальных направлений современного языкознания является использование 
активных  методов  обучения  для  развития  интереса  и  активизации  познавательной 
деятельности студентов на занятиях  русского языка,  воспитания у  них  любви и интереса к 
русскому языку как к предмету. 
 
Ключевые слова: язык, способы обучения, традиционные методы, активные методы. 
 
 
Аңдатпа 
 
Қазіргі  тіл  білімінің  өзекті  бағыттарының  бірі  –  орыс  тілі  сабақтарында 
студенттердің  танымдық  әрекеттері  және  қызығушылығын  дамытудаоқытудың  белсенді 
әдістерін  қолдана  отырып,  орыс  тілі  пән  ретінде  олардың  бойларында  қызығушылығын 
арттыру. 
 
Тірек сөздер: тіл, оқыту тәсілдері, дәстүрлі әдістер, белсенді әдістер. 
 
 
Summary 
 
One  of  the  important  directions  of  modern  linguistics  is  the  use  of  active  learning  methods 
for  the  development  of  interest  and  enhance  the  cognitive  activity  of  students  in  the  Russian 
languageclassroom,upbringing of love and interest in the Russian language as a subject. 
 
Key words: language, ways of learning, traditional methods, active methods. 
 
Переход современного образования на новый 
более качественный уровень невозможен 
без использования новых информационных 
технологий в сфере обучения. 
Н. Назарбаев 
 
«Научись делать трудное - привычным, 
привычное - легким, легкое - прекрасным» 
К.С. Станиславский 
 
 
В  Послании  Президента  Республики  Казахстан  Нурсултана  Назарбаева  народу 
Казахстана  говорится,  что  Казахстан  должен  восприниматься  во  всем  мире  как 
высокообразованная страна, население которой пользуется тремя языками. Это: казахский язык 
–  государственный  язык,  русский  язык  как  язык  межнационального  общения  и  английский 
язык – язык успешной интеграции в глобальную экономику. Необходимость изучения русского 
языка как средства коммуникации так же раскрывается в Конституции Республики Казахстан: 
«Как в государственных, так и в негосударственных учебных заведениях казахский и русский 
языки  являются  обязательными  учебными  предметами  и  входят  в  перечень  дисциплин, 
включаемых в документ об образовании». 
 
Опираясь на вышеуказанные документы, перед преподавателями русского языка стоит 
непростая задача: среди множества существующих способов обучения необходимо выбрать те, 
которые  наиболее  эффективны  для  нынешнего  дня,  те,  которые  помогут  добиться  более 
весомых результатов для усвоения новых знаний учащимися. 
Неудивительно,  что  сейчас  в  теории  и  практике  обучения  очень  важное  и  весомое  место 
занимает  технология  активного  обучения.  (В  других  источниках  можно  встретить  названия 
«активные методы», «методы активного обучения»).  
 
Если  совсем  недавно  традиционные  методы  занимали  95%  учебного  времени,  а 
нетрадиционные- 5%, т.е. последние носили экзотический характер (в основном для показа на 

 
 
224 
открытых занятиях), то теперь, по прогнозам опытных экспертов, нетрадиционные (активные) 
методы составляют около 60%, а традиционные - 40%. 
 
Постоянно  совершенствовать  учебный  процесс,  быть  в  поиске  нетрадиционных, 
инновационных  приемов  и  сочетать  их  с  традиционными  формами  и  методами  обучения  – 
таковы  требования  времени,  стоящие  перед  современными  педагогами.  И  сейчас  перед 
преподавателями  стоит  немаловажная  задача:  использовать  активные  методы  обучения  для 
развития интереса и активизации познавательной деятельности студентов на занятиях русского 
языка,  воспитывать  у  них  любовь  и  интерес  к  русскому  языку  как  к  предмету.  Что  же  мы 
понимаем  под  активными  методами  обучения?  Активные  методы  обучения–  это  система 
методов,  обеспечивающих  активность  и  разнообразие  мыслительной  и  практической 
деятельности  студентов  в  процессе  освоения  учебного  материала.  АМО  строятся  на 
практической  направленности,  игровом  действе  и  творческом  характере  обучения, 
интерактивности, разнообразных коммуникациях, диалоге и полилоге, использовании знаний и 
опыта  обучающихся,  групповой  форме  организации  их  работы,  вовлечении  в  процесс  всех 
органов  чувств,  деятельностном  подходе  к  обучению,  движении  и  рефлексии.Использование 
активных  методов  обучения  помогает  преподавателю  научить  своего  студента  не  просто 
получать  готовые  знания,  а  самостоятельно  проводить  поиск,  анализ,  научиться 
формулировать  полученную  информацию.  Все  это  в  целом  и  будет  результатом  всех 
полученных  на  занятии знаний. Что же  лежит в основе  активных методов обучения? Прежде 
всего,  это  навыки,  которые  показывают  студенту,  как  самостоятельно  находить  ответы  на 
полученные  вопросы.  А  помогают  им  в  этом  такие  виды  активных  методов,  как  научное 
исследование, проектная деятельность, решение проблемных и логических задач и другие. 
 
Особенно  важно  приступить  к  развитию  познавательной  активности  студентов  уже  в 
начале  изучения  предмета.  Если  студенты  поймут  всю  важность  задачи,  поставленной  перед 
ними, и полюбят наш предмет, то успех в обучении почти обеспечен. 
 
Например, свое первое занятие  «Языковая ситуация современного Казахстана» важно 
начать  с  беседы  о  русском  языке,  о  дружбе  русского  и  казахского  народов.  Студентам 
предлагается изучить портфолио, в котором красочно оформлены высказывания о русском и 
казахском  языках  многих  видных  государственных  деятелей,  писателей,  помещены  их 
портреты, собраны пословицы и поговорки, эссе на данную тему, тексты казахских и русских 
писателей  и  т.д.  Такая  (казалось  бы,  непринужденная),  форма  работы  позволяет  не  только 
установить  положительный  контакт  на  первом  занятии  между  преподавателем  и  студентами, 
но  и  плавно  перейти  ко  второй  части  темы  занятия  «Историческая  личность  и  ее  роль  в 
развитии истории». Завершением такого рода занятия может быть проведение дебатов о роли 
личности в истории. 
 
Но это только начало. Дальше успех будет зависеть от того, как преподаватель сможет 
поддерживать  интерес  к  предмету  от  занятия  к  занятию,  от  темы  к  теме.  Большое  значение 
имеет  живое,  научно-популярное  объяснение  нового  материала;  такое  объяснение,  при 
котором  неизвестные  студентам  факты  преподносятся  в  виде  интересного  рассказа,  который 
убеждает  их  в  том,  что  овладеть  языком  -  значит,  действительно  повысить  культуру  речи, 
понять  тайну  языка,  научиться  говорить  еще  точнее  и  ярче.  В  тех  случаях,  когда  материал  в 
какой-то  мере  знаком  студентам,  его  необходимо  дополнить  такими  сведениями,  о  которых 
они и не подозревали. 
 
Также  действенным  средством  активизации  аудитории  является 
игровая 
деятельность.  Об  обучающих  возможностях  игр  известно  давно.  Как  показали 
педагогические и психологические исследования, игра имеет огромное значение в становлении 
человеческой личности. 
 
К игровым методам работы относятся как ролевые и деловые формы, так и отдельные 
элементы познавательной игровой деятельности, такие как устное состязание  «Кто лучше 
знает  обычаи  и  традиции  казахского  народа?»,  викторина  «Современные  писатели 
Казахстана»,  конкурс  «Лучший  специалист»,  блиц  -  турнир  «Моя  специальность», 
«Инсценировка фрагментов из произведений поэтов и писателей Казахстана» и др. 
 
Преимущество  ролевой  игры  перед  другими  коммуникативными  упражнениями 

 
 
225 
заключается  в  том,  что  она  предполагает  подражание  действительности  в  ее  наиболее 
существенных  чертах,  усиление  личной  сопричастности  ко  всему  происходящему.Студент 
включается  в  ситуацию  хотя  и  не  через  свое  я,  но  через  «я»  соответствующей  роли.  Ясно 
ощущаемое  личностное  ядро  повышает  эмоциональный  тонус  "актера",  что  положительно 
сказывается на результате. 
 
Ролевая  игра  способствует  формированию  учебного  сотрудничества  и  партнерства, 
поскольку  она  предполагает  участие  группы  студентов,  которые  должны  слаженно 
взаимодействовать,  точно  учитывая  реакции  друг  друга,  и  друг  другу  помогать.  Процесс 
обучения  в  этих  условиях  имеет  четко  выраженный  групповой  характер.  Такая  деятельность 
оказывает  положительное  влияние  на  личность  обучаемого,  она  приобретает  подлинно 
коллективный характер. А ведь это не что иное, как прообраз трудовой деятельности взрослого 
человека. 
 
Можно выделить правила ролевых игр, а именно: 

 
студент должен четко понимать стоящие перед ним цели, идеи, особенности других 
действующих  лиц,  найти  место  своей  роли  среди  других,  воспринимать  разыгрываемое 
действо в целом; 

 
студенту  необходимо  поставить  себя  в  ситуацию,  которая  может  возникнуть  в  реальной 
жизни; 

 
студент должен адаптироваться к своей роли в предложенной ситуации, при этом в одних 
случаях он может играть самого себя, в других - взять на себя воображаемую роль; 

 
участникам  ролевых  игр  необходимо  вести  себя  так,  как  если  бы  все  происходило  бы  в 
реальной жизни, их поведение должно соответствовать их роли. 
Данный метод обучения можно использовать во время изучения следующих лексических тем: 
«Многонациональная  культура  современного  Казахстана»,  «Моя  специальность»,  «Экология 
окружающей среды», «Этика деловых отношений», «Традиции и обычаи казахского народа» и 
др. 
 
Использование  активных  форм  обучения  –  нетрадиционных  лекций  имеет 
действенное значение на этапе объяснения нового материала: 

 
лекции 
вдвоем 
(работа 
преподавателя 
и 
подготовленного 
студента, 
взаимодействующих  на  проблемно-организованном  материале,  как  между  собой,  так  и  с 
аудиторией); 

 
лекции-иллюстрации  (устная  речь  преподавателя  сопровождается  схемами, 
таблицами,  образами,  символами,  тем  самым  придавая  выступлению  яркость,  образность, 
повышается информативность материала, уровень восприятия, осмысления, запоминания.); 

 
лекции-пресс-конференции  (в  основе  этой  формы  лежит  желание  студентов 
задавать вопросы, умение преподавателя ориентироваться в вопросах студентов и с их учетом 
строить взаимоотношения с аудиторией); 

 
лекции-  провокации  (речь  выступающего  содержит  запланированные  ошибки  и 
неточности); 

 
и др. 
 
Согласно  Концепции  развития  образования  Республики  Казахстан,  основной  целью 
образования становится  не  простая совокупность  знаний,  умений и  навыков,  а  основанная на 
них  личная,  социальная  и  профессиональная  компетентность  –  умение  самостоятельно 
добывать  информацию,  умение  рационально  и  эффективно  жить  и  работать  в  быстро 
изменяющемся  мире.  Перед  преподавателем  стоит  задача  -  «не  поучать,  а  побудить,  не 
оценивать,  а  анализировать.  Учитель  по  отношению  к  учащемуся  становится  не  только 
источником  информации,  а  источником  духовного  и  интеллектуального  импульса, 
побуждающего к действию» (Л.Г.Петерсон). И одним из таких методов, позволяющих нашим 
студентам  проявить  способности  самостоятельной  деятельности  по  сбору  информации, 
побуждающих правильно ее использовать, является метод-интервью, метод опроса. 
 
Интервью-  это  своеобразный  деловой  диалог  с  целью  получения  оперативной, 
первичной, личностной, эмоциональной информации по актуальной и значимой проблеме. 

 
 
226 
 
Выделяют следующие виды интервью: 

 
«свободное»  интервью  –  это  беседа  с  респондентами  на  заданную  тему.  Каждый 
вопрос  заранее  не  записан,  но  многие  из  них  запланированы.  Этот  вид  используется  при 
проведении опроса среди студентов КазГЮУ «Необходимо ли студенту заниматься наукой?» 

 
«жесткое»  интервью  –  обычно  заранее  оговаривается  с  респондентом.  Ему 
предлагаются конкретные вопросы, к которым он должен предварительно подготовиться. Этот 
вид  используется  при  закреплении  темы  ««Что  означает  для  меня  быть  толерантной 
личностью?»» и др.  
  Данная форма работы ставит перед студентами следующие цели: 

 
получить необходимую информацию; 

 
установить тесный личностный контакт с респондентом; 

 
диагностировать аудиторию; 

 
использовать полученные сведения на практике 

 
и др. 
Применение следующего необычного задания вызывает у студентов удивление в начале 
его выполнения, радость в процессе работы, удовольствие при виде ее результатов, пробуждая 
интерес  не  только  к  изучаемым  вопросам,  но  и  к  русскому  языку  как  учебному  предмету  в 
целом. Это форма работы – микроисследование. 
 
Задание  этого  типа  предполагает  формирование  у  студентов  исследовательских 
умений: работать с научно-популярной литературой и справочниками; анализировать языковые 
единицы;  формулировать  выводы;  составлять  текст.  Нестандартный  подход  проявляется  в 
необычной формулировке темы, в занимательном характере исследования. Здесь, так же как и 
в  предыдущем  типе  заданий,  за  внешней  простотой  формы  –  серьезное  лингвистическое 
содержание. 
 
Наиболее типичны следующие: 

 
развернутый  ответ  на  вопрос  проблемного  характера  или  необычно 
сформулированный  вопрос  (в  основе  –  сопоставление  несопоставимых  на  первый  взгляд 
фактов);  «Как  я  понимаю  личностные  и  профессиональные  качества?»,  «Каким  предстанет 
Казахстан  в  глазах  иностранцев  после  общения  со  мной?»,  «Легко  ли  быть  молодым?»,  «Я 
выбираю жизнь». 

 
эссе  на  тему  «Что  я  делаю  сегодня,  чтобы  моё  будущее  было  успешным?», 
«Судьба  личности  в  зеркале  судьбы  Казахстана»,  «Роль  Казахстана  в  решении  глобальных 
экологических проблем», «Как сохранить здоровье нации?» 
 
Вся  разнообразная  работа  на  уроках  русского  языка  дает  возможность  привить 
студентам любовь к языку и постичь его тайны, научить уважать и ценить культуру русского 
народа, воспитывает чувство дружбы между народами, что так необходимо каждому в жизни. 
 
Ведь  недаром  Конфуций  первым  в  истории  возвысил  человека,  он  был  учителем 
человечности:  «Прекрасна  та  деревня,  в  которой  господствует  человечность».  До  Конфуция 
признавались  только  боги,  цари,  герои;  он  же  провозгласил:  «Человек  -  творец  культуры, 
создающий  Прекрасное,  Возвышенное  и  Должное,  поэтому  он  не  уступает  богам. 
Очеловечивает  человека  способность  осмыслить  свою  жизнь.  Прежде  чем  поучать  других, 
позаботься  о  собственном  совершенствовании.  Будь  мастером  не  ремесел,  а  собственного 
сердца, постигни смысл жизни в самоуглубленной работе" сознания, для которой не требуются 
ни  технические  орудия,  ни  власть»  -  это  главный  завет  Конфуция,  который  сквозь  века 
обращен к каждому из нас. 

жүктеу/скачать 4,65 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: