Вестник университета

158
ӘОЖ 336.1
З.О. ИМАНБАЕВА,
Қ. Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік
мемлекеттік университеті (Ақтөбе қ.),
э.ғ.к., доцент.
Ғ.Е. КЕРІМБЕК, 
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті (Астана қ.),
э.ғ.к., доцент.
К.Б. САТЫМБЕКОВА,
М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан
мемлекеттік университеті (Шымкент қ.),
э.ғ.к.
ӨЗІНДІК  ҚҰННЫҢ  ДӘСТҮРЛІ  ҚАДАМЫ  МЕН  ФУНКЦИОНАЛДЫ 
КАЛЬКУЛЯЦИЯ  ҚАДАМЫ  АРАСЫНДАҒЫ  АЙЫРМАШЫЛЫҚ. 
ӨНІМНІҢ  ӨЗІНДІК  ҚҰНЫН  ДҰРЫС  ЕСЕПТЕМЕГЕНДІКТЕН 
ТУЫНДАЙТЫН  ҚАТЕЛІКТЕР
Аңдатпа
Өнім шығару немесе қызмет көрсету тиісті ресурстық қамтамасыз етуді ұйғарады, оның шамасы кә-
сі порынның  экономикалық  даму  деңгейіне  айтарлықтай  әсер  етеді.  Сондықтан  әрбір  кәсіпорын  немесе
өндірістік буын өнімдерін өндіру (жұмыстарды, қызметтерді) қаншаға шығатынын білуі тиіс. Бұл фактор,
әсіресе, нарықтық қатынастар жағдайында өте маңызды, өйткені өнімнің өндіріс шығындары деңгейі кәсіпо-
рын  және  оның  экономикасының  бәсекеге  қабілеттілігіне  әсер  етеді.  Кез  келген  кәсіпорында  шаруашы-
лық-өндірістік қызмет шикізат, материалдар, отын, энергия тұтынумен, жалақы төлеумен, қызметкерлердің
әлеуметтік  және  зейнетақылық  сақтандыруға  төлемдер  төлеумен,  амортизацияны  есептеумен,  сондай-ақ
басқа  да  бірқатар  қажетті  шығындармен  байланысты.  Осы  шығындар  үнемі  кәсіпорынның  түсімі,  өнімді
(жұмыстарды, қызметтерді) сатудан өтеледі, сол арқылы өндірістік үрдістің үздіксіздігін қамтамасыз етеді.
Кәсіпорынның барлық шығындар сомасын есептеу үшін оларды ақшалай бірыңғай көрсеткішке келтіреді.
Осындай көрсеткіш өзіндік құн болып табылады. АВС костинг – өнімнің өзіндік құнын есептеу және бизнес-
үрдістердің  тиімділігін  айқындау  мақсатында  шығын  есебі  және  калькуляциялаудың  негізгі  объектілері
ре тінде  операцияларды  қарастыратын  калькуляциялық  жүйе.  Әдістің  мәні  мынадай:  үстеме  шығыстарды
өн дірістік  бөлімшелерге  бөлу  орнына  өнім  немесе  басқа  өнімнің  орындалуын  өндіріс  мүддесінде  жүзеге
асыратын белсенділіктің (функциялары) нақты түрлерімен қатынасады.
Тірек сөздер: басқару есебі, өнімнің өзіндік құны, өндіріс шығындары, трансферттік баға, функционал-
ды калькуляциясы, үстеме шығын.
Басқарушылық есептің маңызды міндеттерінің бірі өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау
болып табылады. Өнімнің өзіндік құны – бұл оны өндіру және сату шығындарының ақшалай
нысандығы бейнесі. Кәсіпорын өнімінің (жұмыс, қызмет) өзіндік құны, өнімді (жұмыс, қызмет)
өндіру процесінде, табиғи ресурстарды, шикізат, материалдар, отын, энергия, негізгі қорлар,
еңбек  ресурстары,  сонымен  қатар  өндіру  және  сатудағы  басқадай  шығындарды  қолданумен
байланысты шығындардан құралады.
Өнімнің  өзіндік  құны  кәсіпорынның  жетістіктері  мен  бар  резервтерін,  шаруашылық
қызметінің нәтижесін бейнелейтін, көрсеткіштер.
Өнімнің өзіндік құнына енгізіледі:
1) еңбек шығындары және кәсіпорындағы өнімді өндірудегі құралдар мен еңбек заттары.
Оларға қатысты: өндірісті игеру және дайындау шығындары, шығарылатын өнімнің сапасы және
өндірістік процестерді бақылау бойынша шығындарды қоса алғандағы, өндірісті ұйымдасты ру
және технологияны игеру; өндірістік процесті қамтамасыз ету бойынша шығындар, техника
қауіпсіздігі және жайлы еңбек жағдайын қамтамасыз ету; жұмыс күшін жинаумен байланысты,
шығындар; мамандарды дайындау және қайта дайындау және басқалары;
2) өнімді өткізумен байланысты, шығындар: орама, сақтау, тиеу және тасымалдау, жарнама,
тасымалдау, делдалдық мекемелердің қызметін төлеу және басқалары;

159
3)  осы  кәсіпорынның  өнімін  өндіру  және  сатумен  тікелей  байланыссыз,  бірақ  оларды
өнімнің  өзіндік  құнына  кіргізу  жолымен  орнын  толтырудағы  жай  ұдайы  өндірісті  шығын-
дар(геологиялық – іздеу және барлау жұмыстары бойынша шығындарды жабуға аударымдар,
жерді қайта өңдеу шығындар, тамырын жіберген ағашты суаруға, суға төлем және т.б.) [1].
Сонымен  қатар  өнімнің  өзіндік  құнында  ішкі  өндірістік  себептер  бойынша  ақаудан  жо-
ғалтулар, табиғи жоғалтулар шек нормасында өндірістегі және қоймадағы материалдық құн-
дылықтардың  жетіспеушілігі,  өндірістік  себептермен  еңбекке  қабілеттілігін  жоғалтуда  тө-
ленетін жәрдемақылар (сот шешімі бойынша) кіргізіледі.
Кәсіпорын үшін өз шығындарын басқару мүмкіндігі болуы, өзіндік құнға ықпал ете алуы
өте маңызды, яғни өзіндік құнның құрылымы туралы анық сенімді ақпарат қажет. Дәл осындай
ақпарат басқару есебі жүйесінде пайда болады.
Қазіргі  заманғы  калькуляциялау  кәсіпорын  немесе  жауапкершілік  орталығы  қабылдаған
жоспарды бағалау негізіне сүйенеді. Нақты калькуляциялау мәліметтері өзіндік құн жөніндегі
жоспарлы тапсырмалардан ауытқу себептерін талдау және өзіндік құнды, кейінгі жоспарлау
үшін жаңа техника мен заманға сай технологиялық процестерді және т.б. енгізудің экономика-
лық тиімділігін негіздеу үшін қолданылады.
Калькуляциялау  трансферттік  баға  белгілеуге  негіз  болып  қызмет  етеді.  Трансферттік
(ішкі)  баға  бір  кәсіпорынның  бөлімшелері  арасындағы  коммерциялық  операцияларда  пай-
даланы лады.
Кәсіпорын  бөлімшесі  сыртқы  сатып  алушыларға  өз  бетінше  шығуға  құқық  алған  кезде,
трансферттік бағаларды жасау көкейкесті маңызға ие болды. Бұл жағдайда ұйымның жалпы
қаржылық жағдайы трансферттік бағаны дұрыс қалыптастыруға байланысты болады.
Егер  бөлімшенің  өнімі  (көрсетілетін  қызметі)  кәсіпорынның  ішінде  толығымен  тұты-
нылатын болса, трансфертті бағаның шамасы таза есептік және тұтастай кәсіпорынның қар-
жылық жағдайына әсер етпейді.
Сондықтан өндірістік есеп пен калькуляциялау, өнімнің өзіндік құнын ғана емес, тұтастай
кәсіпорынның басқару жүйесінің негізгі элементтері болып табылады.
Өндіріс  шығынын  дәстүрлі  калькуляциялау  жүйесі  бірнеше  онжылдық  бұрын  құрылған
болатын, ол кезде көптеген компаниялар өнімнің шектеулі түрін шығаратын болған және де
негізгі материалдар мен негізгі өндіріс жұмысшыларының еңбегіне кеткен шығындар өндіріс
шығынының  ішінде  болған.  Үстеме  шығындар  соншалықты  үлкен  болған  емес,  сондықтан
өндіріс шығынын азайту салдарынан өнімге қатысты үстеме шығынды дәл үлестіру маңызды
болған емес. Керісінше, ақпаратты өңдеуге кеткен шығын айтарлықтай жоғары болады, сон-
дықтан үстеме шығынды үлестірудің қиындау тәсілін қолдану ақталған жоқ.
Қазіргі  таңда  компаниялар  өнімнің  кең  өнім  түрін  өндіруде.  Негізгі  өндіріс  жұмыс шы-
ларының еңбегіне кеткен шығын жиынтығының аз бөлігін құрайды. Сондықтан негізгі өндіріс
жұмысшыларының еңбек базасы ретінде өнімге қатысты үстеме шығынды үлестірудің жеңіл
тәсілі өзін-өзі ақтамады, әсіресе ақпаратты өңдеудің айтарлықтай қиын тәсілі оларды қолдану
үшін кедергі болмай қалды. Оған қоса 20 ғасырдың 80-ші жылдары жергілікті бәсекелестік
аса ықтимал және аса құнды ақпараттың жеткіліксіздігінің негізінде дұрыс шешім қабылдамай
қателік жіберді. Осы жылдары нашар жүйелі ақпараттың балама құны өсті және шығын есептеу
жүйесінің  жаңалау  түрін  енгізуге  кететін  шығындар  азайды,  сонымен  қатар  өнімнің  өзіндік
құны бойынша нақты мәліметтерді алуға сұраныс өсті.
Өткен ғасырдың 80-ші жылдары АҚШ пен Еуропаның кейбір компаниялары ақпараттарды
өңдеуге кететін шығынның төмендеу салдарынан, есептеу шығынының функционалды жүйесін
қолдана  бастады.  Пайда  болған  жаңа  жүйелердің  атқару  қызметін  бақылау  негізінде  пайда
болған мақалалардың топтамасында Купер мен Каплан концепциясы ой көрсетіп, «шығынның
функционалды калькуляциялау жүйесі» терминін ұсынды. Бұл мақалалар 1988 жылы алғаш рет
басылымға шықты [2].
Басқару  есебі  бойынша  әдебиеттерде  функционалды  калькуляциялаудың  бірнеше  сино-
нимдері  кездеседі:  «қызмет  түрлері  бойынша  калькуляциялау»,  «операциялық  калькуляция»
және т.б. Бірақ біз «өзіндік құнның функционалды калькуляциясы» сөз тіркесін қолданамыз.
Өзіндік құнның функционалды калькуляциясы (Activity Based Costing-ABC) – бұл шығын-
ды кәсіпорында жүргізілетін функциялардан соңғы өнімге апаратын тәсілі [3].

160
Бұл  функцияны  кәсіпорында  болатын  нақты  процесс  деп  түсінеміз,  мысалы,  қоймадан
материалдарды  станокқа  дейін  жеткізу  немесе  өнімнің  бір  түрінен  келесі  түрге  шығаратын
құрылғыны  қайта  жөндеу,  тапсырыс  берушімен  байланысты  әкімшілік  немесе  маркетингтік
жұмыс  және  т.б.  әрбір  функция  үшін  нақты  шығынды  есептеу  мақсатында  кәсіпорындағы
мұндай функциялар бірдей және берік ажыратылған болуы қажет. Функция сөзінің синонимдері
болып табылатындар: бизнес-процесс, қор, қызмет түрі.
Өнімге қатысты үстеме шығындарды үлестірудің дәстүрлі жүйесінде, шығарылатын өнім
көлемін  сипаттайтын  тікелей  көрсеткіштер  үлестіру  базасы  ретінде  қолданылады,  мысалы,
негізгі  өндіріс  жұмысшыларының  жұмыс  уақыты  (еңбек-сағат)  немесе  құрылғының  жұмыс
уақыты (машина сағат). Үлестіру базасы сөзінің синонимі болып табылатын сөздер: шығын
факторы, шығын драйвері, шығын негізі, шығын көрсеткіші, белсенділік деңгейі және т.б. [4].
Көлемді  көрсеткіштер  әрбір  шығарылатын  өнім  түрінің  санына  байланысты  тұтынған
қор санын нақты өлшеуге мүмкіндік береді. Бұл қорлар негізгі материалдарды, негізгі өндіріс
жұмысшыларының  еңбегін,  ауыспалы  электрэнергияны  және  басқа  ауыспалы  шығындарды
кіргізеді. Өндіріс физикалық көлеміне тікелей қатыссыз, бірақ кәсіпорынның қызметіне қажетті
көптеген ресурстар (қызметтер) бар, олар қысқа мерзімде болашаққа тұрақты қатысты болып
қалады.  Оларға:  материалдарды  сатып  алу,  материалдардың  орын  ауыстыруы,  құрылғыны
жөндеу, өндіріс процесінің кестесін құру, өнімді аралық техникалық бақылау және т.б. осындай
типтегі ресурстар шығындарын өнімнің шығару көлемімен тікелей байланыстыруға болмайды.
АВС  жүйесі  әрбір  функция  үшін  функция  бойынша  шығынға  әсер  етуші  көрсеткіште
өзгеріп отыратын айтарлықтай нақты және атына лайықты шығын факторы бар деп негіздейді.
Осыған орай, АВС жүйесі шығын факторы мен шығын арасында шарт байланысын емес, себеп-
салдар байланысын байқайды және қолданады, бұл дәстүрлі калькуляцияда жасалады [5].
АВС технологиясын терең түсіну және қадағалау үшін оның ұқсастығы мен айырмашылы-
ғын дәстүрлі калькуляциялау жүйесімен салыстыра отырып, келесі мысалды қарастырайық:
А компаниясы қарапайым өндіріс технологиясын қолдана отырып, бір құрылғыда «А» және
«Б» өнімін шығарады. Өнімдер өндіріс көлемі бойынша ерекшеленеді. «А»-ірі партиялармен
өндірілетін, ірі сериялы өнім, ал «Б» – ұсақ сериялы. Әр түрлі қызмет шығындары және өндіріс
көлемі, енгізілетін материалдар туралы мәліметтер.
Көрсеткіштер
«Б» өнімі
«А» өнімі
Барлығы
1 өнімге машина-сағат
2
2
1 өнімге еңбек-сағаты
4
4
Жылдық өндіріс көлемі, бірлік
1 000
10 000
Құрылғының жұмыс уақыты, сағат
2 000
20 000
22 000
Негізгі  өндірістік  жұмысшылардың  жұмыс  уақыты,
сағат
4 000
40 000
44 000
Сатып алынған материалдар саны
80
160
240
Құрылғыны жөндеу саны
40
60
100
Ерекше функциялар бойынша үстеме шығындар:
$
- өндіріс көлеміне қатысы бар
110 000
- материалдарды сатып алуға қатысы бар
120 000
- құрылғыны жөндеуге қатысы бар
210 000
Барлығы, үстеме шығындар
440 000
Табу керек: Әрбір өнім түріне (бірлікке, және жалпы сомаға) үстеме шығындарды анықтау,
төмендегілерді қолданып:
1) калькуляциялаудың дәстүрлі жүйесін;
2) АВС жүйесін жүргізіледі.
Шешуі: Алдымен, калькуляцияның дәстүрлі жүйесі бойынша үстеме шығындарды бөлеміз.
Жеңілдету  үшін  бұл  мысалда  үстеме  шығындарды  бөлудің  бірінші  сатысы  өткізіліп  кеткен.
Каль куляциялаудың дәстүрлі жүйесі төңірегінде бір ғана шығын орталығы бар деп ұйғарылады.

161
Сондықтан біз бірден екінші сатыға өтеміз. Ол үшін бөлудің жалпы зауыттық мөлшерлемесін
есептейміз:
 
Үстеме шығындардың бөлу мөлшерлемесі, $1 машина/сағат =
20 ($440 000/22 000 машина/сагат)
Үстеме шығындар $ бөлу мөлшерлемесі, $ 1 еңбек/сағат =
10 ($440 000/44 000 еңбек/сағат)
Табылған мөлшерлемелерді қолданып, үстеме шығындарды (ҮШ) өнімге апарамыз.
Үстеме шығын
«Б» өнімі
«А» өнімі
Бір өнімге үстеме шығындар,
$/бірлік
40
(2 машина / сағат $20/сағаттан
немесе 4 еңбек/сағаты
$10/сағаттан)
40
(2 машина / сағат $20/сағаттан
немесе 4 еңбек/сағаты
$10/сағаттан)
Өндірістің  жылдық  көлеміне
бөлінген, ҮШ жиынтығы, $
40 000
(1 000 бірлік * $40/бірлік)
400 000
(10 000 бірлік * $40/бірлік)
Барлығы:
$ 440 000
Дәстүрлі  жүйе  үлестіруге  пропорционалды  өндіріс  көлемімен  өлшенетін  қордың  шек-
теулі санын қолдана отырып (бұл негізгі өндіріс жұмысшыларының жұмыс сағаты немесе құ-
рылғының жұмыс сағаты) өнімге үстеме шығындарды бөлуді жүзеге асырады. Мысалға қарап,
біз «А» және «Б» өнімдеріне шығындардың бөлінгенін көрдік. Құрылғының жұмыс уақыты
және негізгі өндіріс жұмысшыларының жұмыс уақыты, әрбір өнім үшін бірдей пропорцияда
болғандықтан, бір бұйымға кететін шығын бірдей болады [6].
АВС жүйесін қолданамыз:
АВС  жүйесін  анықтау  үшін,  үстеме  шығындарды  бөлу  үшін  арнайы  мөлшерлемелерді
есептеу  қажеттілігі  айқын.  Ол  функция  (қызмет  түрі)  өніміне  қажеттілік  негізінде  әрбір
функциямен (өндіріс көлемі, сатып алумен және құрылғыны жөндеумен) байланысты.
Үстеме шығын мөлшерлемесі
Есептеу
Түсініктеме
Өндіріс көлемі бойынша
үстеме шығын мөлшерлемесі,
$/машина/сағат
5 ($110 000/22 000
машина/сағат)
Өндіріс көлемімен байланысты үстеме шығын
үшін машина немесе еңбек-сағатта көрсетілген
өндіріс көлемі шығынның себеп-салдар
факторлары болып табылады
Немесе: $/еңбек/сағат
2.50 ($110 000/ 44 000
еңбек/сағат)
Сатып алынған материалдардың функциямен
байланысты үстеме шығын үшін сатып
алулардың жалпы саны шығынның себеп-
салдар факторлары болып табылады
Сатып алу бойынша үстеме
шығын мөлшерлемесі, $/1
сатып алуға
500 ($120 000/ 240
сатып алу)
Құрылғыны жөндеу функциясы бойынша
байланысқан үстеме шығын үшін құрылғыны
жөндеудің жалпы саны шығынның себеп-салдар
факторлары болып табылады.
Жөндеу бойынша үстеме
шығын мөлшерлемесі, $/1
жөндеуге
2 100 ($210 000/100
жөндеу)
Табылған мөлшерлемені қолданайық.
Үстеме шығын
«Б» өнімі
«А» өнімі
Өндіріс көлемі бойынша үстеме
шығын, $/бірлік
10
(2 машина / сағат $5/сағаттан
немесе 4 еңбек/сағат $2,50/
сағаттан)
10
(2 машина / сағат $5/сағаттан
немесе 4 еңбек/сағат $2,50/
сағаттан)
Сатып алулар бойынша үстеме
шығын, $/бірлік
40
(80 сатып алу*$500 /сатып
алу)÷1 000 бірлік
8
(160 сатып алу*$500 /сатып
алу)÷10 000 бірлік

162
Жөндеу бойынша
Үстеме шығын, $/бірлік
84
(40 жөндеу* $2 100 /жөндеу) ÷
1 000 бірлік
12,60
(60 жөндеу* $2 100 /
жөндеу)÷10 000 бірлік
1 өнімге үстеме шығын барлығы,
$/бірлік
134
30,60
Өндірістің жылдық көлеміне
бөлінген, жиынтық үстеме
шығын, $
134 000
(1 000 бірлік*$134/бірлік)
306 000
(10 000 бірлік*$30,60/бірлік)
$440 000
АВС  жүйесі  бөлудің  базасы  ретінше  шығынның  көптеген  факторларын  қолданатынды-
ғына көңіл бөліңіз, ал дәстүрлі есеп жүйесі шығынды үлестірудің максимум екі жүйесін қолда-
нады [7]. Сондықтан АВС жүйесіндегі шығынның мөлшерлеме факторлары үстеме шығын-
ның пайда болу себептерімен байланысты. Біздің мысалда АВС жүйесі бөлудің үш базасын
қолда нуда (құрылғының жұмыс сағаты немесе негізгі өндіріс жұмысшыларының жұмыс саны,
жөндеу  саны  және  сатып  алуға  тапсырыс  саны),  ал  дәстүрлі  жүйе  үлестірудің  бір  базасын
қолданады (құрылғының жұмыс санын немесе негізгі өндіріс жұмысшыларының санын). Әрбір
жүйені қолданудан алынған өнімнің өзіндік құнын салыстыру мақсатында кестеге жазамыз.
Өнім
Дәстүрлі жүйе
АВС жүйесі
«Б» өнімі (ұсақ сериялы)
40
134
«А» өнімі (ірі сериялы)
40
30.60
«А»  ірі  сериялы  өнімнің  өзіндік  құнын  дәстүрлі  жүйемен  есептеу  шығыны  «Б»  ұсақ
сериялы өнімнің өзіндік құнына тең. Оның себебі, өз өндірісі үшін екі өнім де әрбір бірлігіне
бірдей тепе-теңдікте сағат санын қажет етеді. Осыған орай бірлікке кететін үстеме шығын «А»
өнімі үшін де, «Б» өнімі үшін де бірдей бөлінеді.
Өнімнің  өзіндік  құнын  бағалауда  екі  жүйені  қолдануды  салыстыру  нәтижесі  «Б»  ұсақ
сериялы өніммен салыстырғанда «А» ірі сериялы өнімнің өзіндік құны жоғары болатындығын
дәстүрлі жүйе көрсетеді. Оның себебі, ұсақ сериялы өнімге қарағанда ірі сериялы өнім сағатты
10 есе көп жұмсайды, ұсақ сериялы өніммен салыстырғанда, ірі сериялы өнім үшін материалды
екі есе көп сатып алатын, ал құрылғыны жөндеу 1,5 жиі жасалатын. Өндіріс көлемімен бай-
ланысты көрсеткіштерге негізделген дәстүрлі есептеу жүйесі бұл айырмашылықтарды үстеме
шығынды салыстырмалы тұтынуда жоққа шығарады. Нәтижесінде ірі сериялы өнімнің өзіндік
құны жоғарылайды, ал ұсақ сериялы өнімнің өзіндік құны керісінше төмендейді.
АВС жүйесі енгізу қорларын тұтынуды салыстырғандағы айырмашылықты растайды және
әрбір  өнім  үшін  олардың  сәйкес  санын  бақылайды.  Есеп  нәтижесінде  ұсақ  сериялы  өнімге
өндіріс  шығыны  көбірек  кететіні  байқалады,  өйткені  енгізу  қорларын  өңдеумен  байланысы
жоқ сандарды көп қолданады. Ал үлестіру базасы ретінде өндіріс көлемімен ғана байланысты
көрсеткішті қолданған кезде ірі сериялы өнімге шығынның айтарлықтай көп үлесі бөлінеді.
Бұл жағдайда ірі сериялы өнімдер басқа шығындардың бөлігін өзіне алып, ұсақ сериялы өнімге
«субсидия» болады [8].
Компания  ірі  сериялы  өнімнің  арқасында  ұсақ  сериялы  өнім  өндірісін  кеңейтіп,  өндіріс
номенклатурасына қатысты қате шешім қабылдауы мүмкін.
Кәсіпорын басшысының алдында тұрған маңызды міндет шығарылатын өнімнің өзіндік
құнын төмендету, шығындарды азайту жолымен тиімділікті арттыру өндірістік процестің бар-
лық сатысында жүруі тиіс. Басты көңілді өнімнің өзіндік құнын төмендету жолдарына емес,
бірінші  кезекте  шығындар  түрлерін  азайту  керек.  Ондай  шығындарға  өндірісті  басқару  мен
ұйымдастыру шығындарын апаруға болады.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1  Безбородова Т.И. Бухгалтерский (управленческий) учет. – Пенза, 2010.
2  Бухгалтерский  управленческий  учет:  методические  указания  к  практическим  занятиям  /  сост.
С.А. Лукьянова. – Омск: Изд-во ОмГУ, 2006.
3  Дмитриева  Е.Л.,  Наумова  Н.В.,  Москаленко  Н.В.  Бухгалтерский  управленческий  учет:  учеб.
пособие. – Тамбов: Изд-во ГОУ ВПО ТГТУ, 2010.
Кестенің жалғасы

163
4  Иванова  Ж.А.  Операционный  анализ:  учеб.  пособие.  –  Улан-Удэ:  Издательство  РИО.  ВСГТУ,
2005.
5  Управленческий учет: конспект лекций / сост. Т.А. Понкрашева. – Новгород: НовГУ им. Ярослава
Мудрого. – 2001.
6  Кукукина И.Г. Управленческий учет: метод. пособие. – Иваново, 2001.
7  Жарикова Л.А. Управленческий учет. – Тамбов: Издательство ТГТУ, 2004.
8  Вахрушина М.А. Бухгалтерский управленческий учет. – Москва, 2004.
ӘDEBIETTER TІZІMІ
1 Bezborodova T.I. Buhgalterskij (upravlencheskij) uchet. – Penza, 2010.
2 Buhgalterskij upravlencheskij uchet: metodicheskie ukazanija k prakticheskim zanjatijam / sost. S.A.
Luk’janova. – Omsk: Izd-vo OmGU, 2006.
3  Dmitrieva E.L., Naumova N.V., Moskalenko N.V. Buhgalterskij upravlencheskij uchet: ucheb. posobie. –
Tambov: Izd-vo GOU VPO TGTU, 2010.
4 Ivanova Zh.A. Operacionnyj analiz: ucheb. posobie. – Ulan-Udje: Izdatel’stvo RIO. VSGTU, 2005.
5 Upravlencheskij uchet: konspekt lekcij / sost. T.A. Ponkrasheva. – Novgorod: NovGU im. Jaroslava
Mudrogo. – 2001.
6 Kukukina I.G. Upravlencheskij uchet: metod. posobie. – Ivanovo, 2001.u
7 Zharikova L.A. Upravlencheskij uchet. – Tambov: Izdatel’stvo TGTU, 2004.chjo
8 Vahrushina M.A. Buhgalterskij upravlencheskij uchet. – Moskva, 2004.t
Аннотация
Выпуск продукции или оказание услуг предполагают соответствующее ресурсное обеспечение, величи-
на которого оказывает существенное влияние на уровень развития экономики предприятия. Поэтому каждое
предприятие или производственное звено должны знать, во что обходится производство продукции (работ,
услуг). Данный фактор особенно важен в условиях рыночных отношений, так как уровень затрат на произ-
водство продукции влияет на конкурентоспособность предприятия, его экономику. Хозяйственно-производ-
ственная деятельность на любом предприятии связана с потреблением сырья, материалов, топлива, энергии,
с выплатой заработной платы, отчислением платежей на социальное и пенсионное страхование работников,
начислением амортизации, а также с рядом других необходимых затрат. Посредством процесса обращения
эти затраты постоянно возмещаются из выручки предприятия от реализации продукции (работ, услуг), что
обеспечивает непрерывность производственного процесса. Для подсчета суммы всех расходов предприятия
их приводят к единому показателю в денежном выражении. Таким показателем и является себестоимость.
АВС-костинг – калькуляционная система, рассматривающая операции в качестве основных объектов учета
затрат и калькулирования в целях исчисления себестоимости продукции и определения эффективности биз-
нес-процессов. Использует метод поэтапного распределения на себестоимость продукции косвенных расхо-
дов. Суть метода сводится к следующему: вместо распределения накладных расходов по производственным
подразделениям  затраты  соотносятся  с  определенными  видами  активности  (функциями),  которые  осуще-
ствляются в интересах производства реализации того или иного вида продукции.
Ключевые  слова:  управленческий  учет,  себестоимость  продукции,  производственные  затраты,  транс-
фертная цена, функциональная калькуляция, накладные расходы.
Abstract
The release of products or provision of services imply the corresponding resource provision the size of which
has big influence on the level of economy development of enterprises. Therefore every enterprise or productive link
must know exactly how expensive the production of goods (works, services) is. This factor is especially important in
the conditions of market relations, because the level of production inputs influences the competitiveness of enterprise,
its inner economy. Economic and production activities in any enterprise are associated with the consumption of raw
materials, fuel, energy, payment of wages, payments to social pension insurance of employees, accrued depreciation,
and a number of other necessary expenses. By means of appeal these expenses are constantly compensated from
the profit yield of enterprise from realization of products (works, services), that provides continuity of productive
process. For calculating the total sum of all charges of enterprise they over are brought to the single index. Prime cost
serves the function of such index.
ABC costing is a calculation system, examining operations as basic objects
of  account  of  expenses  and  calculation  for  the  cost  accounting  of  products  and  determination  of    business
processes efficiency. The method of stage-by-stage distribution on an unit of indirect charges cost is used. The
essence of the method is the following: instead of overhead allocation on productive subdivisions the expenses
are correlated with the certain types of activity (by functions), that are carried out on the behalf of the production
of realization of one or another type of products.
Key  words:  administrative  account,  unit  cost,  productive  expenses,  transfer  price,  functional  calculation,
overhead costs.

164
УДК 368.02
С.М. ВОРОБЬЕВА. 
Карагандинский государственный
университет им. Е.А. Букетова,
к.э.н., доцент
АНАЛИЗ  РАЗВИТИЯ  ПЕРЕСТРАХОВОЧНЫХ  ОПЕРАЦИЙ 
В  РЕСПУБЛИКЕ  КАЗАХСТАН
Аннотация
В данной статье рассматривается существующая практика перестрахования рисков в Республике Казах-
стан. Анализ показателей развития перестраховочных операций в Республике Казахстан за ряд лет позволил
выявить тенденции в развитии перестрахования. Автор приходит к выводу о неэффективности трансгранич-
ного перестрахования. Было выявлено, что имеет место «вывоз» валюты за рубеж по каналам перестрахова-
ния. На первых этапах развития перестраховочного рынка это происходило в результате передачи перестра-
ховочных премий иностранным перестраховщикам при устойчивом отсутствии крупных рисков. В качестве
страхового возмещения в страну возвращалась незначительная сумма переданных страховых премий. На со-
временном этапе развития перестраховочного рынка вывозить валюту стало возможным и за счет входящего
перестрахования, когда выплаты страхового возмещения отечественных перестраховщиков значительно пре-
вышают полученные премии по договорам перестрахования. Автор предлагает изменение подходов к орга-
низации перестраховочной деятельности путем развития взаимного перестрахования между страховщиками
Казахстана, создания страховых и перестраховочных пулов. Наиболее же оптимальным способом расшире-
ния перестраховочной емкости страхового рынка можно рассматривать создание единого рынка перестрахо-
вания в рамках Евразийского экономического союза, что позволит объединить усилия страховых и перестра-
ховочных организаций стран-участниц в распределении крупных рисков.
Ключевые слова: перестрахование, собственное удержание, емкость страхового рынка, страховой пул,
перестраховочный пул.
Перестрахование  –  важная  часть  страхового  бизнеса,  позволяющая  диверсифицировать
риски страховых организаций и повышать их финансовую устойчивость.
За последние десятилетия в Казахстане в целом сформирована законодательная база, регу-
лирующая перестраховочную деятельность, расширена емкость страхового рынка за счет по-
вышения требований к капитализации страховых организаций, увеличены объемы перестрахо-
вочных операций.
Тем не менее до сих пор в республике отсутствует профессиональный перестраховочный
сектор и операции по перестрахованию проводятся с участием зарубежных страховых и пере-
страховочных компаний, иностранных брокеров, а также между национальными страховыми
компаниями  на  условиях  взаимности.  Законодательно  перестраховочный  рынок  Казахстана
ориентирован на сотрудничество с высокорейтинговыми перестраховщиками.
За время формирования страхового рынка Казахстана наработана определенная практика
проведения перестрахования. И в настоящее время достаточно актуальным становится вопрос
выявления определенных закономерностей в результатах прохождения перестраховочных опе-
раций и определения основных направлений совершенствования организации перестраховоч-
ной деятельности в стране.
Развитие  перестраховочных  операций  в  Республике  Казахстан  характеризуется  прежде
всего таким показателем, как изменение объема страховых премий, передаваемых на перестра-
хование (перестраховочная премия). Анализ изменений данного показателя можно провести по
данным таблицы 1 (стр. 165).
Увеличение объема страховых премий, передаваемых на перестрахование, имеет устойчи-
вую тенденцию. Если в 2010 г. размер страховых премий, переданных на перестрахование, со-
ставил 59,9 млрд тг, то в 2014 г. – 79,9 млрд тг, т.е. имело место увеличение операций в 1,3 раза.
В основном на перестрахование передаются грузы, крупные индустриальные, энергетические,
строительно-монтажные, авиационные, комплексные банковские риски.
При этом удельный вес страховых премий, передаваемых на перестрахование, уменьшился
за данный период с 42,8% от общего сбора страховых премий до 30,0%.

165
Таблица 1 – Динамика перестраховочной премии в Республике Казахстан за 2010–2014 гг. [1]
Страховые премии
2010 г.
2012 г.
2014 г.
Сумма
(млрд тг)
Доля в
общем
сборе
страх.
премии
(%)
Сумма
(млрд тг)
Доля в
общем
сборе
страх.
премии
(%)
Сумма
(млрд тг)
Доля в
общем
сборе
страх.
премии
(%)
Всего передано на
перестрахование, в т.ч.
59,9
42,8
65,2
30,8
79,9
30,0
- нерезидентам
53,1
37,9
48,2
22,8
62,8
23,6
- резидентам
6,8
4,9
17,0
8,0
17,1
6,4
Всего принято на
перестрахование
6,9
4,9
10,2
4,8
13,0
4,9
За  анализируемый  период  устойчиво  снижалась  доля  страховых  премий,  переданных  в
перестрахование иностранных страховщикам. Если в 2010 г. эта доля составляла 37,9%, то в
2014 г. – 23,6% от совокупного объема страховых премий. Такое положение дел можно рас-
сматривать позитивно с точки зрения расширения емкости казахстанского страхового рынка,
увеличения объемов взаимного перестрахования между отечественными страховщиками.
Положительным моментом является и то обстоятельство, что устойчиво повышается доля
перестраховочных премий, размещаемых среди резидентов Республики Казахстан. На сегод-
ня эта доля достигла 6,4% от совокупной суммы страховых премий (по сравнению с 4,9% в
2010 г.), что составляет 17,1 млрд тг. Такая взаимность в обмене рисками вполне уместна в
Казахстане в целях уменьшения оттока страховых премий за рубеж.
Сумма  страховых  премий,  принятых  в  перестрахование  от  нерезидентов  республики  за
анализируемый период увеличена в 2 раза и составила 12,97 млрд тенге. В основном иностран-
ные риски размещаются на казахстанском рынке как напрямую цедентами, так и при участии
местных и иностранных страховых (перестраховочных) брокеров. В перестрахование на внут-
ренний  рынок  предлагаются  имущественные,  авиационные,  космические  риски,  различные
виды ответственности.
Это является важным показательным моментом в развитии казахстанского страхового рын-
ка, так как доверие зарубежных партнеров связано с повышением капитализации отечествен-
ных страховых организаций и увеличением емкости перестраховочного рынка Казахстана.
Если проанализировать географию перестрахования крупных рисков за последний год, то
казахстанские страховщики сократили объемы перестрахования в западноевропейских стра-
нах. При этом выросли объемы перестрахования с Россией [1].
Повысилась доля риска, размещаемая среди страховщиков Казахстана (до 21%). Рост внут-
реннего перестрахования можно объяснить более выгодными ценовыми условиями для раз-
мещения определенных рисков, которые по разным причинам нет возможности разместить на
международном перестраховочном рынке.
На основе отчетных данных Национального банка Казахстана за 2013 и 2014 гг. представля-
ется возможным провести анализ результатов прохождения перестраховочных операций в Рес-
публике Казахстан (детализация показателей по перестраховочным операциям за предыдущие
периоды отсутствует) и прийти к соответствующим выводам об эффективности их проведения.
Из приведенных в таблице 2 данных следует, что доля собственного удержания отечествен-
ных страховых организаций по договорам перестрахования остается существенной. При этом
наблюдается незначительное снижение этого показателя с 78,2% в 2013 г. до 76,4% в 2014 г.
Исключение составили лишь договоры перестрахования по обязательному страхованию, по ко-
торым доля собственного удержания возросла на 8,2%.
На перестрахование передаются значительные объемы страховой ответственности. В 2014 г.
по договорам перестрахования было передано 53 989,8 млрд тг страховых обязательств. На от-
ветственность нерезидентов по договорам перестрахования было передано 22 816,2 млрд тг
страховых обязательств, что составляет 42,3% от совокупной страховой ответственности, пере-

166
даваемой на перестрахование. Совокупная доля нерезидентов в объеме обязательств страхо-
вого рынка продолжает оставаться достаточно высокой при том, что отмечается тенденция на
уменьшение.
Таблица 2 – Показатели развития перестраховочных операций в Республике Казахстан за 2013–
2014 гг. [1]
Показатели
2013 г.
2014 г.
Сумма
(млрд тг)
Доля
(%)
Сумма
(млрд тг)
Доля
(%)
Всего страховых премий, переданных на
перестрахование
75,2
26,9
79,9
30,0
- нерезидентам
60,9
21,8
62,8
23,6
- резидентам
14,2
5,1
17,1
6,4
Всего принято на перестрахование от нерезидентов
12,9
4,6
13,0
4,9
Собственное удержание резидентов
3938,9
78,2
3928,9
76,4
Всего страховых обязательств, переданных
48967,2
52,5
53989,8
49,5
- нерезидентам
21762,1
44,4
22816,1
42,3
- резидентам
3938,9
8,1
3928,9
7,2
Всего выплат с учетом доли перестраховщика
47,0
100
62,3
100
- нерезидентов
7,6
16,2
6,4
10,2
- резидентов
39,4
83,8
55,9
89,8
Совокупный размер страховых выплат в 2014 г. составил 62,3 млрд тг. Наблюдается сокра-
щение доли нерезидентов в страховых выплатах. Если в 2013 г. доля нерезидентов в страховых
выплатах составляла 16,2%, то в 2014 г. этот показатель снизился до 10,2%. Наиболее высокая
доля участия нерезидентов в выплатах страхового возмещения продолжает сохраняться по до-
говорам имущественного страхования (29,4%) и обязательного страхования (12,0%).
На основе проведенного анализа можно констатировать, что имеет место снижение темпов
международного перестрахования: снижается размер страховой премии, передаваемой в пере-
страхование  нерезидентам  Казахстана,  уменьшается  объем  страховой  ответственности,  при-
нимаемой  на  перестрахование  иностранными  перестраховщиками,  значительно  сократилось
участие зарубежных стран в возмещении ущерба по объектам, застрахованным на территории
Республики Казахстан.
При этом есть примеры классов страхования, по которым устойчиво имеет место отрица-
тельный результат прохождения перестраховочных операций. Например, в течение последних
трех  лет  доля  перестраховщиков-нерезидентов  по  обязательному  страхованию  работника  от
несчастного случая держится на уровне 16,4% в общем объеме страховой премии, а их участие
в выплатах – на уровне 2,4–5,6%.Такое же положение дел сохраняется и по добровольному
страхованию гражданско-правовой ответственности.
По  входящему  перестрахованию  от  нерезидентов  по  классу  добровольного  страхования
имущества  принято  рисков  на  сумму  11,1  млрд  тг,  а  передано  им  в  виде  выплат  страхово-
го  возмещения  22,3  млрд  тг.  Имеет  место  значительный  отток  страховой  премии  в  размере
11,2 млрд тг. Такое же положение дел сохраняется и по страхованию от прочих финансовых
убытков, где отрицательный результат операций составил 9,6 млрд тг [2, с. 27].
Таким образом, в результате проведенного аналитического исследования было выявлено,
что в республике имеет место «вывоз» валюты за рубеж по каналам перестрахования. На пер-
вых этапах развития перестраховочного рынка это происходило в результате передачи пере-
страховочных премий иностранным перестраховщикам при устойчивом отсутствии крупных
рисков. В качестве страхового возмещения в страну возвращалась незначительная сумма пере-
данных страховых премий.
На современном этапе развития перестраховочного рынка вывозить валюту стало возмож-
ным и за счет входящего перестрахования, когда выплаты страхового возмещения отечествен-
ных перестраховщиков значительно превышают полученные премии по договорам перестра-
хования. При наличии устойчивой тенденции высокого участия в урегулировании убытков со

167
стороны казахстанских страховщиков можно говорить об их непрофессионализме в оценке ре-
зультатов прохождения перестрахования.
В  целях  сокращения  оттока  валютных  средств  за  границу  по  каналам  трансграничного
перестрахования  необходимо  определить  возможности  наиболее  оптимальной  организации
перестраховочной деятельности для казахстанских страховщиков. Во-первых, это увеличение
объемов  взаимного  перестрахования  между  казахстанскими  страховщиками.  Во-вторых,  это
функционирование на внутреннем рынке страховых и перестраховочных пулов, создание ко-
торых законодательно допускается. В-третьих, это создание единого рынка перестрахования в
рамках Евразийского экономического союза, который позволит объединить усилия страховых
и перестраховочных организаций стран-участниц в распределении крупных рисков. Целесо-
образность развития перестраховочной деятельности в данном интеграционном объединении
связана с наличием единого экономического и языкового пространства, схожести менталь ности
граждан стран.
При этом перестрахование – это единственная сфера финансового рынка, которая не тре-
бует предварительных согласований и разработки нормативной базы на межправительствен-
ном уровне. Этот сегмент страхового рынка каждой страны-участницы союза легко интегриру-
ется в международное страховое пространство.
Увеличение емкости единого перестраховочного рынка Евразийского экономического сою-
за будет осуществляться через систему состpахования, специализированные страховые и пере-
страховочные пулы. Организация пулов может осуществляться по инициативе их участников
или в соответствии с решениями правительств государств.
Существует такой недостаток создания пулов, как слабое рассеивание риска, который оста-
ется сосредоточенным в пределах данного интеграционного объединения [3, с. 67]. Тем не ме-
нее участие в страховых и перестраховочных пулах позволит страховым организациям успеш-
но наращивать свои резервные фонды, обмениваться практическим опытом, интегрировать в
мировой страховой рынок.
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ
1  Отчетные данные Национального банка РК за 2010–2014 гг.: //www.nationalbank.kz.
2  Перестрахование – нераскрытый потенциал // Рынок страхования. – 2015. – Январь–февраль.
3  Камынкина  М.Г.,  Солнцева  Е.Е.  Перестрахование:  практическое  руководство  для  страховых
компаний. – М.: АО «ДИС»,1994. – 137 с.
4  Интернет-ресурс://allinsurance.kz.
5  Интернет-ресурс: //www.insur.kz.
SPISOK LITERATURY
1  Otchetnye dannye Nacional’nogo banka RK za 2010–2014 gg.: //www.nationalbank.kz.
2  Perestrahovanie – neraskrytyj potencial // Rynok strahovanija. – 2015. – Janvar’–fevral’.
3  Kamynkina M.G., Solnceva E.E. Perestrahovanie: prakticheskoe rukovodstvo dlja strahovyh
kompanij. – M.: AO «DIS»,1994. – 137 s.
4  Internet-resurs://allinsurance.kz.
5  Internet-resurs: //www.insur.kz.
Аңдатпа
Бұл  мақалада  Қазақстан  Республикасында  қайта  сақтандыру  тәуекелдерін  ағымдағы  практикасы  қа-
растырылады.  Жылдар  бойы  Қазақстан  Республикасында  қайта  сақтандыру  операцияларын  дамыту  көр-
сеткіщтерін талдау қайта сақтандыру дамуында тенденцияларды анықтауға мүмкіндік берді. Автор транс-
шекаралық қайта сақтандыру тиімсіздігі туралы қорытындыға келеді. Қайта сақтандыру арналары бойын-
ша  шетелде  «валютаны»  шығару  орны  бар  екендігі  анықталды.  Қайта  сақтандыру  нарығының  дамуының
бірінші  кезеңдерінде  ол  ірі  тәуекелдердің  тұрақты  болмауына  байланысты  шетелдік  қайта  сақтандыру
сыйлықақыларының беру нәтижесінде болды. Сақтандыру өтемдері ретінде берілген сақтандыру сый ақы-

168
ларының  шағын  сомасы  елге  оралды.  Қайта  сақтандыру  нарығын  дамытудың  қазіргі  кезеңінде  валютаны
шығару  мүмкін  болды  және  кіретін  қайта  сақтандыру  есебінен  отандық  қайта  сақтандырушылардың
сақтандыру  өтемдерін  төлеу  кезінде  қайта  сақтандыру  шарттары  бойынша  алынған  сйыақыларды  едәуір
жоғарылатады. Автор Қазақстан сақтандырушылары арасында өзара қайта сақтандыруды дамыту арқылы
қайта сақтандыру қызметін ұйымдастыруға тәсілдердің өзгеруін, сақтандыру және қайта сақтандыру пул-
дарын  құруын  ұсынады.  Сақтандыру  нарығының  қайта  сақтандыру  сыйымдылығын  кеңейтудің  оңтайлы
тәсілі  ретінде  Еуразиялық  экономикалық  одақ  негізінде  қайта  сақтандырудың  бірыңғай  нарығын  құруын
қарастыруға болады, бұл ірі тәуекелдерді таратуда қатысушы елдердің сақтандыру және қайта сақтандыру
ұйымдары күшін біріктіруге мүмкіндік береді.
Тірек сөздер: қайта сақтандыру, жеке ұстам, сақтандыру нарығының сыйымдылығы, сақтандыру пулы,
қайта сақтандыру пулы.
Abstract
This article discusses the current practice of reinsurance risks in the Republic of Kazakhstan. The analysis of the
development of reinsurance operations in the Republic of Kazakhstan for a number of years allowed to identify trends
in the development of reinsurance. The author comes to the conclusion that cross-border reinsurance the is inefficient.
It has been revealed that there is an «export» of currency abroad through the channels of reinsurance. In the early stages
of development of the reinsurance market it happened as a result of the transfer of reinsurance premiums to foreign
reinsurers with a steady lack of major risks. As an insurance claim to return a small amount of transferred premiums
was returned to the country. At the present stage of development of the reinsurance market it became possible to
export currency due to inward reinsurance as insurance reimbursement to domestic reinsurers is significantly higher
than the premium received under reinsurance contracts. The author proposes a change in approaches to reinsurance
activities through the development of mutual reinsurance between insurers of Kazakhstan, creation of insurance
and reinsurance pools. However, the most optimal way to expand the creation of a single reinsurance market can be
considered reinsurance capacity of the insurance market within the Eurasian Economic Union, which will unite the
efforts of insurance and reinsurance companies of the participating countries in the distribution of large risks.
Key words: reinsurance, net retention, capacity of the insurance market, insurance pool, reinsurance pool.

169
ТУРИЗМ:  МИРОВОЙ  ОПЫТ
УДК 796/799:378
В.Н. ВУКОЛОВ.
НИИ туризма
университета «Туран»,
д.п.н., профессор
ФОРМИРОВАНИЕ  КОМПЕТЕНЦИЙ  МЕНЕДЖЕРА  ТУРИЗМА: 
ОТБОР  –  ОБУЧЕНИЕ  –  ПРОФЕССИОНАЛЬНАЯ  ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ
Аннотация
Установлено, что от 25% до 30% всех требований, предъявляемых к претендентам на должности менед-
жера по работе с клиентами, офис-менеджера, занимают психофизические качества человека. Поэтому, кроме
тестов ЕНТ, поступающих на специальность «Туризм» и «Сервис» целесообразно тестировать на определе-
ние коммуникабельности, ответственности, организаторских способностей и типа темперамента. Разработки
таких тестов уже давно осуществлены в Российской Федерации, например, в работе Федорцова В.Г. Отбор
соответствующих абитуриентов позволит обучить и воспитать в вузе специалистов высокого уровня, кото-
рые будут конкурентоспособны на рынке труда в сфере туризма и сервиса. Именно для этого по одинаковым
принципам следует осуществлять подготовку менеджера туризма в учебном заведении по всем трем ее со-
ставляющим: отбор – обучение и профессиональная деятельность. При этом все составляющие по своему
содержанию должны отвечать основным требованиям рынка труда в сфере туризма и быть взаимосвязан-
ными, взаимозависимыми в своей последовательности. Отбор на втором этапе ЕНТ уже в учебном заведении
должен проверять способности абитуриента не только успешно обучаться по специальности «Туризм», но и
эффективно осуществлять профессиональную деятельность. А сам учебный процесс должен иметь значи-
тельный сегмент современной профессиональной деятельности в сфере туризма.
Ключевые слова: компетенция, менеджер туризма, обучение.
Одной из главных тенденцией в сфере туристской индустрии является глобализация ту-
ризма. Она влияет на формирование нового социального заказа на подготовку кадров, ориен-
тированных  на  международные  стандарты.  Кадровая  политика  предприятий  сферы  туризма
постепенно  переориентируется  в  сторону  высококвалифицированного  персонала,  имеющего
специальное туристское образование. Тем не менее дипломированный персонал многих казах-
станских туристских компаний и сегодня составляет не более половины сотрудников.
В  настоящее  время  существует  острая  проблема  в  сопоставлении  требований,  которые
предъявляют работодатели, с уровнем профессиональной подготовки специалиста в области
туризма. Необходимо также учитывать, что потребности рынка труда обусловлены особеннос-
тями развития той или иной территории. За годы независимости Республики Казахстан вузами
и колледжами было выпущено более 12 тыс. менеджеров туризма, но это не обеспечило ква-
лифицированными специалистами всего 2 тыс. туристских фирм, которые в среднем имеют
3–4 сотрудника. Это означает, что система подготовки менеджеров не соответствует полностью
требованиям работодателей, которые становятся с каждым годом все сложнее и конкретнее.
Более того, нередко выпускник вуза, обучившийся по специальности «Туризм», уже при-
ступивший к профессиональной деятельности, проявляет свою некомпетентность в основных
проблемах, которые ежегодно приходится решать менеджеру туристской фирмы.
Актуальность проблемы возрастает в связи с тем, что ЕНТ с 2017 г. будет разделено на две
части. Школы традиционно будут принимать государственные экзамены по предметам и уче-
ник по окончании школы получит свой аттестат зрелости. Это будет первая часть ЕНТ. Вторую

жүктеу/скачать 3,26 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: